Người Việt, hầu như ai cũng đều khoái hàng Mỹ. Có lẽ bắt đầu từ thập niên
60, lúc lính Mỹ kéo sang Việt Nam giúp “phe ta” chống nạn xâm lăng
của cộng sản. Lúc đó, hàng Mỹ tràn lan, đủ loại, từ hộp xúc xích, lon coca nhỏ
bé đến máy in, máy lạnh, máy bơm nước, máy phát điện cồng kềnh…Thực phẩm đóng
hộp của quân đội Mỹ đã có một thời gian dài nuôi sống hàng vạn gia đình nghèo ở
miền trung và miền nam. Lính Mỹ xài sang, đồ hộp vừa hết hạn vội bỏ ngay vào hố
rác. Dân nghèo mang về, vừa xài, vừa bán ra cho các gia đình nghèo khác. Thời
sinh viên, ngày hai bữa, tôi từng ăn cơm với các đồ hộp này. Bột “xúp” rất
ngon, chỉ cần nấu nước sôi lên, quậy vài muổng bột, tôi đã có một tô canh đầy
đủ hương liệu. Thịt bò hộp cũng vậy, vừa mềm vừa thơm, mùi vị đậm đà, ăn hôm
nay – bụng lại nghĩ đến bữa ăn ngày mai. Thời đó, người ta đua nhau sắm hàng
Mỹ. Vì hàng Mỹ vừa đẹp, vừa chắc, lại vừa bền. Nó còn là thời trang là phong
trào cho dân thượng lưu, cho dân chơi nổi tiếng. Hàng Mỹ được tuồn ra từ PX
(Post Exchange), từ những người có chồng Mỹ…qua tay con buôn xâm nhập vào các
chợ phố chợ làng…
Theo thống kê của tạp chí Time, có khoảng 200.000 hộp quẹt Zippo theo chân lính
Mỹ sang Việt Nam đánh trận. Gần một triệu sĩ quan Việt Nam Cộng Hòa
hút thuốc đều có “thủ” sẵn hộp quẹt Zippo trong túi quần. Zippo của Mỹ vừa đẹp,
vừa phong trần, vừa bền bỉ theo năm tháng. Nó còn là một vật kỷ niệm có ý nghĩa
trong thời buổi chiến tranh. Ðẩy tay khẩy một cái “xạch”, ngọn lửa xanh bay
lên, uốn éo múa may trước làn gió nhẹ. Zippo không kỵ gió, không kỵ sương,
không kỵ cả những giọt mưa lâm thâm trên các chiến trường. Nó vượt trội và đẩy
xa các hộp quẹt Trung Quốc, Thái Lan…xuống hạng “cá kèo”. Loại hộp quẹt này khi
gặp chút gió hoặc chút mưa, cứ đứng quẹt “xạch xạch” suốt buổi …rồi chỉ có nước
vụt chúng vào thùng rác.
Sau 1975, Mỹ kéo nhau về nước, bỏ lại hàng đống máy móc trên hai miền: trung
và nam. Trong số đó, có hàng triệu động cơ Kohler được các nông dân
Việt Nam chế biến lại để chạy ghe hoặc để tát đìa, bơm nước vào ruộng…v…v…Kohler
xử dụng riết cũng phải thay “bu-ji” (spark plug). Mỹ về nước, làm sao có
“bu-ji” Mỹ để thay? Nông dân phải xài đến “bu-ji” Trung Quốc, Liên Xô. Các loại
“bu-ji” này, tội nghiệp, mấy ông nông dân khom lưng “giựt” máy cả buổi trời, đổ
mồ hôi sôi nước mắt, máy mới chịu nhúc nhích ” cục cạch”. Máy đã chạy, cũng
chưa yên, nó có thể ngừng bất cứ lúc nào. Rồi lại thay hết “bu-ji” này đến
“bu-ji” nọ…cho đến khi kiếm được cái “bu-ji” cũ mèm chính cống của Mỹ ở chợ
trời, về chùi rửa lại sạch sẽ, máy mới chạy ngon lành.
Cũng sau 1975, người Việt định cư ở Mỹ, hầu hết ai cũng đều có ấn tượng hàng
Mỹ đẹp, bền và chắc. Khi trở về thăm viếng Việt Nam, hầu hết ai cũng tìm món
quà mang nhãn hiệu “Made in USA” để tặng người thân, để kỷ niệm những năm tháng
sống trên đất khách. Người Việt, sau 5 năm ở Mỹ, đa số đều trở thành công dân
Mỹ. Người Mỹ xài hàng Mỹ, tức xài hàng nội hóa, là yêu nước là góp phần kích
thích nền kinh tế nước nhà phát triển. Ðiều này là lẽ tất nhiên, tôi nhớ ngày xưa
tôi đã từng học trong bài công dân giáo dục thời Trung Học Ðệ Nhất Cấp. Mới
đây, ông Roger Simmermaker viết cuốn sách ” How Americans can buy American ”
nhằm cổ xúy việc xài hàng Mỹ giúp kinh tế Mỹ phát triển. Cuốn sách này, thật ra
chỉ để nhắc lại những vấn đề mà các dân tộc trên thế giới đã am hiểu từ lâu.
Tuy vậy, ông vẫn có công ngồi liệt kê trên 20.000 sản phẩm do các công ty Mỹ
làm. Và ông đã tận tình hướng dẫn dân Mỹ đến những nơi nào có bán thứ ” Made
in USA ” đó.
Cũng mới đây, tôi dẫn gia đình đi giải trí ở một trong số những nơi giải trí
nổi tiếng nhất nước Mỹ : SeaWorld, San Diego. Khi vào trong cửa hàng bán
đồ lưu niệm, gia đình tôi định tìm các vật có ý nghĩa về SeaWorld để làm quà
gửi bạn bè. Tôi rất lấy làm ngạc nhiên, vì nơi nổi tiếng nhất nước Mỹ như thế,
tìm đỏ mắt…vẫn không thấy có vật nào ” Made in USA “. Từ những áo
T-shirt in đặc trưng hình cá Shamu, cá Dolphin…cho đến các toys, các khung ảnh,
các hình tượng, nón, huy hiệu…v…v…đều ” Made in China ” tất. Ðọc một
bài viết của người Mỹ do Hoàng Lan dịch từ Reader, chuyện kể lại bà ta đi tìm
hàng ” Made in USA ” để mua, giống như đi tìm con lạc chơ. Cho đến
nổi cây kem đánh răng hiệu Colgate cũng do Mễ làm. Nhãn hiệu bóng đèn có tiếng
ở Mỹ là GE, bây giờ cũng được ghi là: Assembly by Mexico. Cuối cùng, bà
khuyên mỗi người Mỹ nên cố gắng tìm kiếm hàng Mỹ để tiêu xài, vì dùng hàng nội
hóa là yêu nước, là vực dậy nền kinh tế Mỹ đang suy thoái.
Tôi đã hai lần thất nghiệp vì Hãng dọn qua Mễ hoặc Trung Quốc làm ăn. Chủ Mỹ
tính toán lợi hại, mướn nhân công rẻ tiền nơi xứ người, trong lúc hàng trăm dân
Mỹ phải lâm vào tình cảnh thất nghiệp. Một hãng, rồi nhiều hãng có ý định giống
vậy, kinh tế Mỹ sẽ suy thoái, đó là trường hợp tất nhiên.
Ðọc báo cũng thấy Tượng Ðài danh nhân nổi tiếng nước Mỹ: Martin Luther King
lại do Trung Quốc làm. Các thợ điêu khắc cũng là người Trung Quốc. Vật liệu
cũng của Trung Quốc. Rồi cũng chính tay Trung Quốc đục đẽo, tạo tác xong, mới
chở sang Mỹ dựng lên. Trung Quốc cũng lãnh thầu để sửa lại di tích lịch sử và
danh lam thắng cảnh của Mỹ. Nói chung, ” Made in China ” tràn ngập nước Mỹ, đè
bẹp ” Made in USA ” khiến người dân muốn yêu nước, rất khó lòng yêu nước. Muốn
tìm hàng Mỹ để mua, dân Mỹ phải lùng xục vất vả, tương tự như người mẹ mếu máo
đi tìm con lạc chợ.
Viết về nước Mỹ, tôi nghĩ không phải lúc nào cũng ca tụng, đưa lên những ưu
điểm nổi bật. Bên cạnh đó, chúng ta cần tìm ra các khuyết điểm để góp ý, để xây
dựng. Như vậy mới xứng đáng là công dân của xứ sở Tự Do, Công Bình và Dân Chủ.
Phạm Hồng Ân
(Escondido, 08/10/2011)
