Sự nghiệp viết điếu văn của
tôi bắt đầu từ Tạ Văn Thế, Thế trước đây học Văn khoa, công tác ở công ty mai
táng quận, đã từng giữ đến chức trưởng phòng tổ chức nhân sự và thuộc diện quy
hoạch cán bộ nòng cốt nhưng sau đợt bình chọn người đi tham quan, học tập kinh
nghiệm ở nước ngoài, mặc dù ba năm liền là chiến sĩ thi đua nhưng vẫn bị loại
nên Thế bất mãn và xin về nghỉ mất sức. Ai cũng đinh ninh rằng cái nền kinh tế
ọp ẹp của gia đình Thế, sau khi Thế mất chức hết quyền không còn các khoản kính
biếu của thiên hạ để thân nhân quá cố để của họ được an giấc ngàn thu ở khu A,
khu B sẽ lâm vào tình trạng khủng hoảng, nhưng tất cả đều lầm lẫn, đều bàng
hoàng trước tộc độ tăng trưởng kinh tế đến chóng mặt của gia đình Thế. Người
đồn rằng Thế buôn thuốc phiện, kẻ cho Thế làm bạc giả hoặc tham gia một tổ chức
tống tiền nào đó! Những tin vỉa hè này đều sai bét, còn nguyên nhân dẫn đến sự
giàu có của Thế ấy là do Thế viết điếu văn.
Còn nhớ
đó là một buổi sáng đẹp trời, tôi đang ôm nàng nằm ngủ thì có tiếng gõ cửa,
tưởng là thằng chồng béo ị như con lợn của nàng mò đến, tôi mặc quần áo rồi ra
mở cửa trong tư thế quyết tử cho tình yêu quyết sinh, song sự phòng thủ của tôi
vô nghĩa, bởi trước mặt tôi không phải là gã mà là Thế, Thế tủm tỉm cười:
- Đang
“làm ăn” hả? Thông cảm nhé, mình có việc gấp muốn nhờ ông.
- Gì vậy?
Tôi hỏi
rồi ngáp mấy cái liền, Thế đi vào, đặt một chồng giấy lên bàn, bảo:
- Tôi
muốn ông viết cấp tốc cho tôi cái điếu văn này, có thằng cha chủ thầu xây dựng
vừa nghẻo vì tai nạn giao thông, thân nhân nhà nó đến thuê tôi viết cho hắn một
cái điếu thật kêu nhưng ông già tôi đang ốm nặng ở viện. Yên tâm đi, công sá
tính bằng “cây” cả đấy!
- Nhưng
tôi đâu có viết điếu văn bao giờ?
Tôi nói
và tốc ngược mắt nhìn Thế, Thế vỗ vai tôi:
- Tôi đã
đọc mấy cái truyện ngắn của ông đăng trên báo, theo nhận định chủ quan của tôi,
ông có thể viết được điếu văn mà viết thành công nữa là đằng khác. Viết điếu
văn không cần phải tả cảnh, phân tích tâm lý, đối thoại, điều cơ bản là phải
viết sao cho thật bi ai, thật lay động lòng người nhưng cũng thật uy nghiêm,
hào khí. Thôi, ông cố gằng vì tình xóm giềng mà giúp tôi, nếu được, sau này tôi
với ông sẽ hợp tác lâu dài với nhau.
Trước
những lời năn nỉ, lại vừa nặng mùi kinh tế thị trường của Thế, tôi đành liều
mạng gật đầu. Thế mừng lắm, chỉ vào đống giấy tờ:
- Đây là
một số điếu văn để ông tham khảo, còn đây là tiểu sử của gã, ông nghiền thật kỹ
rồi hãy viết. Và điều quan trọng không thể thiếu trong bài điếu văn, ông phải
nhấn mạnh vai trò to lớn của gã trong cuộc thi hoa hậu váy ngắn Thành phố vừa
qua mà hắn là người cai thầu, đại loại: “ông M là người tiên phong du nhập nền
văn minh phương Tây vào Việt Nam...”
Nói xong
Thế bước ra như ma đuổi, chắc Thế sợ tôi thay đổi! Tôi bị mớ giấy hớp mất hồn,
liền thụp xuống ghế đọc, say sưa đến nỗi quên cả nàng.
- Em đến
cơ quan đây.
Tiếng nàng làm tôi thót mình, tôi đứng lên hôn nhẹ lên môi nàng rồi đưa nàng ra
đến đầu cầu thang. Quay vào, tôi chúi mũi đọc gần hai chục cái điếu văn, toàn
những bí thư, chủ tịch. Đọc xong cái cuối cùng, tôi thét lên:
- Ơ rê
ka! Ơ rê ka!
Tôi đã
tìm được con đường làm giàu của Thế. Viết điếu văn! Đúng, chỉ có viết điếu văn
Thế mới có thể tót một bước lên ông chủ như vậy. Có ai ngờ một con người trông
lù đù như Thế mà lại có tầm nhìn chiến lược sáng sủa đến thế. Có lẽ do Thế đúc
rút được kinh nghiệm từ những năm còn công cán ở Công ty mái táng. Điều đầu
tiên mà Thế nhận rõ như một cộng với một bằng hai; ấy là đất nước này thì nghĩa
tử là nghĩa tận, cho dù người quá cố lúc còn sống có bị người thân khinh bỉ, xa
lánh như xa lánh một kẻ bị đấu tố thời cải cách ruộng đất thì khi sang định cư
ở thế giới bên kia, họ sẽ được tiễn đưa một cách trọng thể. Chức càng cao thì
đám ma càng sang trọng, càng to lớn cả về chiều rộng lẫn chiều sâu. Còn điều
thứ hai, điều tối quan trọng mà Thế tiếp thị được, ấy là người chết có kèm điếu
văn thường là hạng người quyền chức hoặc tiền vàng rủng rẻng. Một tỉnh, thành
phố, một công ty, xí nghiệp nếu hàng năm không có bảng tổng kết thì làm sao
thiên hạ có thể biết được thành tích? Huống hồ đây là những người đã từng vào
sinh, ra tử, đã từng giữ chức nọ, chức kia, đã từng cầm trong tay tỷ tỷ đồng.
Oanh liệt như vậy mà khi nhắm mắt, xuôi tay nếu không có điếu văn - cái bảng
tổng kết cuộc đời tối quan trọng thì nào ai có thể biết ông hay bà đã từng vang
bóng một thời, thậm chí vang bóng ngay từ khi chui ra khỏi “cái ấy” của mẹ đến
khi chui vào lòng đất? Vậy thì việc quẳng ra bạc triệu để có được bảng thành
tích cuộc đời vẻ vang cho gia quyến, sao lại có thể không xẩy ra như một quy
luật tự nhiên? Và Tạ Văn Thế đã liên tục phát triển bởi biết đi trước thời đại
cũng là một điều hiển nhiên quá đi chứ!
“Làm ăn lớn! Làm ăn lớn!”. Tôi hét lên như vừa tìm ra được nguyên tố hóa học
mới có thể bê nguyên một giải Nôben. Sự phấn kích trong tôi đã biến thành hành
động cụ thể, tôi say sưa viết, cẩn trọng, tỷ mẫn cứ như viết diễn văn nhận một
chức vụ béo bở nào đó. Và thành công đã đến, vượt quá sức tưởng tượng của tôi.
Khi bài điếu văn của tôi vừa dứt thì tiếng lụt xụt rộ lên như tằm ăn lá. Tất cả
những người đưa đám, từ các quan chức, các nhà doanh nghiệp cho đến tôi đều hoe
mắt, đều cảm thấy thương xót, đau đớn quằn quại như đẻ con so, như chính người
thân của mình đang nằm kia. Sau cú khai bút vang dội này, uy tín của tôi và Thế
lên như diều gặp gió, đơn đặt hàng ngày càng gia tăng và chính sự thịnh đạt này
mà Thế đi đến quyết định táo bạo, thành lập Công ty trách nhiệm hữu hạn điếu
văn với tên giao dịch: “ Điva Company”.
Thế bảo: “ở Việt Nam và trên thế giới chưa có một Công ty chuyên nghiệp viết
điếu văn nào, Điva Company ra đời sẽ gây một tiếng vang lớn, hơn nữa Mỹ xóa bỏ
lệnh cấm vận rồi, việc kêu gọi vốn đầu tư và thành lập các chi nhánh trên toàn
cầu là trong tầm tay”. Một hội đồng quản trị đã gấp rút được thành lập gồm: một
Giáo sư, hai Tiến sĩ, Thế và tôi. Bài toán khó giải nhất bây giờ là giấy phép
thành lập Công ty. Hội đồng Quản trị sau bảy phiên họp, cuối cùng quyết định
giao cho tôi đi tìm nghiệm số, bởi tôi có nàng. Nàng là thiên đàng của đời tôi,
tôi yêu nàng đến mức bỏ cả gia đình và thành đô Sài Gòn, nơi tôi đã từng sinh
ra và lớn lên; nơi tôi đã từng tuyên cáo rằng, có chết cũng phải chết ở Sài
Gòn. Nhưng cuộc tình say đắm của tôi và nàng chỉ tồn tại được ba tháng khi mà
bố nàng hết nhiệm kỳ về nước. Lý do: Thời quá khứ ông vượt Trường Sơn đi cứu
nước, còn bố tôi một giáo sư ăn lương Ngụy quyền. Thời hiện tại, ông mỗi bước
đều có xe đưa đón, còn bố tôi phải đưa đón thiên hạ (bố tôi đạp xích lô). Để
cứu mạng sống của tôi, nàng đã phải gạt nước mắt về làm dâu nhà ông Bộ trưởng
với một lời thề: “ Dù không lấy được anh nhưng nhất định em sẽ có con với anh”.
Vào một
ngày không lấy gì đẹp trời cho lắm, tôi nói với nàng về ý định nhờ bố nàng xin
hộ giấy phép, nàng tròn mắt tưởng là tôi đùa, nhưng sau khi nghe tôi giảng giải
về tầm nhìn chiến lược của Điva Company thì nàng hứa sẽ làm hết sức mình để
chứng minh tình yêu đích thực mà nàng luôn giành cho tôi. Đúng cái lúc đang
tràn đầy hy vọng thì một tai họa đã xảy ra với chúng tôi. Tôi không thể nào
quên được cái đêm chết tiệt ấy, đêm ấy trời như một gã dở hơi, khi thì mưa ầm
ầm như thác lũ, khi thì nóng đến ngạt thở, tôi đang “kéo gỗ” thì Thế đến lôi đi
với nhiệm vụ : “Ông phải hoàn thành gấp một điếu văn cho một nhân vật quan
trọng, bài điếu văn này sẽ là giấy khai sinh hoặc khai tử cho Điva Company”.
Tôi đến
nơi thì đã thấy ba người đang chầu chực sẵn quanh chiếc bàn chất đầy giấy tờ;
một nhà kiến trúc sư, một nhà kinh tế, một nhà tâm lý học - họ là những người
mà Thế thuê đến để cố vấn cho tôi, chả là ông “quan trọng” đã từng làm nghề xây
dựng, đã từng làm lãnh đạo kinh tế, đã từng viết một cuốn sách tâm lý tái bản
năm lần bằng vốn ngân sách. Thế giới thiệu xong, ra về, tôi bắt đầu chất vấn,
khởi đầu từ nhà kiến trúc sư:
- Xin
ngài cho biết, ngài sẽ nói gì trong bài điếu văn này?
Ông kiến
trúc sư có mái tóc muối tiêu, gãi tai nhìn vào trang giấy chi chít chữ, rõ ràng
ông rất lúng túng. Tôi nói với ông thời gian quá eo hẹp, ông có thể tóm tắt ý
chính, ông gật đầu:
- Xin
lỗi, anh có thể cho tôi biết, bài điếu văn này anh dự định viết bao nhiêu
trang?
- Dao
động trong khoảng từ năm đến mươi trang đánh máy, tùy theo công trạng nhiều hay
ít.
Ông kiến
trúc sư rầu rĩ:
- Nếu chỉ
căn cứ vào thành tích, tôi chẳng có gì để nói, ngày xưa, ông ấy thiết kế năm
công trình thì ba cái chưa ráo vữa đã sập, một cái phải nhờ chuyên gia nước
ngoài xử lý hộ mới thoát chết, thiệt hại ước tính cả trăm tỷ.
- Cố
nhiên - Tôi nói - không thể đưa những thành tích bất hảo này vào được, ngài thử
xem có cái gì đáng nói không. Chẳng lẽ hơn mười năm công tác trong ngành xây
dựng, ông ấy không làm được một chút trò trống nào sao?
Ông kiến
trúc sư lắc đầu, đẩy tập tài liệu cùng mấy trang giấy đầy chữ về phía tôi, ông
đầu hàng, bảo tôi muốn xào xáo thế nào thì xào. Đành phải dùng nghệ thuật vậy!
Tôi gật đầu ra hiệu cho ông có thể ra về được. Quay sang nhà kinh tế, tôi bảo:
- Còn
ngài?
Có lẽ mọi
cái ông đã chuẩn bị từ trước nên không cần phải suy nghĩ, ông nổ luôn một
tràng:
- Hãy coi
ông ấy như một nhà cải cách kinh tế. Hai lần nhập mười lăm tấn rác thải công
nghiệp độc hại, ngài đều thành công. Ngài đã phát hiện ra ý tưởng độc đáo, việc
lai tạo giữa cây đay và cây chuối, hẳn các vị đã biết một cây chuối có số bẹ
nhiều gấp ba mươi lần cây đay. Nếu sự lai tạo này thành công, ngành công nghiệp
dệt của chúng ta sẽ mở ra một chân trời mới.
Nói xong,
ông nở một nụ cười, rồi khoanh tay chờ đợi.
- Xin cám
ơn ngài! Công việc của ngài đã xong, chúng tôi sẽ thanh toán hậu hĩ cho ngài.
Tôi nói,
nhà kinh tế hân hoan ra về. Trong phòng chỉ còn lại tôi và nhà tâm lý, tôi hiểu
rằng đối với các nhà tâm lý, muốn khai thác được điều mình cần, hiển nhiên phải
đánh trúng vào tâm lý của họ. Họ thích được đề cao, tất nhiên, nhưng không được
sống sượng quá mức.
- Thưa
ngài! Một đất nước thiếu các nhà tâm học sẽ ra sao? Đó là một thảm họa. Tâm lý
học, phân tâm học cần phải đưa vào giảng dạy trong các nhà trường như một môn
học bắt buộc ngay từ cấp tiểu học. Một con người không có sự biểu cảm về mặt
tâm lý sẽ chỉ là một con vật, thậm chí thua cả loài vật, vì loài vật cũng có
đời sống tâm lý riêng của nó.
Tôi tin
tưởng một cách tuyệt đối, với những lời đầy nhiệt huyết tâm lý này, hẳn mũi nhà
tâm lý sẽ nở như bỏng ngô, nhưng không, khi tôi vừa dứt lời, nhà tâm lý hét vào
mặt tôi:
- Tất cả
chúng ta đều là một lũ bịp bợm. Anh có biết cuốn sách tâm lý đó do ai viết
không? Chính thằng tôi là tác giả đấy, tôi đã vác đến hàng chục nhà xuất bản
nhưng chẳng một nơi nào nhận in, xin tài trợ cũng không được một xu, trong khi
đó người ta sẵn sàng quẳng bạc tỷ vào công trình vô bổ. Vợ tôi nằm cấp cứu, cần
phải có năm triệu để mổ, tôi đã bán rẻ danh dự cho hắn để cứu lấy mạng sống của
vợ tôi. Bao năm qua tôi sống trong dằn vặt, đau khổ, tưởng trả giá như vậy đã
quá đủ, nào ngờ hôm nay tôi lại một lần nữa bị đẩy vào nơi bẩn thỉu này. Tôi
tưởng các anh là nhà khoa học đang nghiên cứu công trình gì đó, cần sự giúp đỡ
của tôi, nhưng tôi đã bị lừa.
Nhà tâm
lý càng nói càng giận dữ, khuôn mặt ông giật giật liên tục. Ông mở cặp lấy ra
một xấp tiền ứng trước ném vào mặt tôi.
Mẹ kiếp! Thiên tài mà không có ăn rồi cũng toi thôi ngài ạ! Tôi tiễn chân nhà
tâm lý bằng một lời nguyền rủa. Quay vào bàn, tôi đọc lướt qua đống giấy và mấy
bản viết tay của nhà kiến trúc sư rồi bắt đầu viết. Cơn tức giận với nhà tâm lý
làm tôi mở đầu hết sức khó khăn, phải mất ba mươi phút sau, ngòi bút của tôi
mới bắt đầu sục sạo trên trang giấy. Tôi viết miệt mài đến năm giờ sáng thì
xong. Đôi mắt nặng chịch như đeo đá, tôi gục xuống bàn thiếp đi.
Chín giờ,
Thế đến trên một chiếc xe hơi cá mập, điểm tâm xong tôi và Thế lên xe.
Chiếc “cá mập” chở chúng tôi tới nơi thì đã thấy hàng ngàn người đang tụ tập
chỉnh tề ở nghĩa trang giành cho những người đủ tiêu chuẩn. Khi chiếc linh cữu
đỏ chói như tiết gà được từ từ đưa ra khỏi xe tang thì tiếng khóc lại rào rào
rộ lên. Một người khóc rất thảm thiết làm ai cũng mủi lòng, tôi ngó nhìn và
nhận ra bà Hạnh vẫn bán xôi xéo ở chân cầu thang khu tập thể tôi tá túc, tôi
ngạc nhiên hỏi Thế: “Bà Hạnh cũng có họ hàng với ông này cơ à?”. Thế bật cười
khanh khách, khóc thuê, khóc thuê. Tôi đỏ mặt trước câu hỏi ngu ngốc của mình.
Một người đàn ông phương phi béo tốt rẽ đám đông đi đến trước huyệt. Bố nàng!
Tôi suýt bật thành tiếng. Thế bấm vào tay tôi, nói nhỏ:
- Không
hiểu sao tôi có linh cảm bài điếu văn này sẽ là điếu văn cho Điva Company?
Nghĩ là
Thế nói về chất lượng, tuy mặt phừng phừng vì tự ái nhưng tôi cũng cố kiềm chế
mà rằng:
- Ông yên
tâm, tôi đã nhờ một giáo sư văn học kiêm chuyên gia tử vi xem lại lá số của tôi
rồi, có cả sao văn chương, văn khúc nữa cơ đấy!
Nói rồi
tôi hất đầu về phía trước, muốn bảo Thế: “Hãy đợi đấy”. Bố nàng lấy khăn mùi
xoa chấm chấm mắt rồi đeo kính, cất giọng bi ai:
- Thưa
toàn thể các đồng chí! Hôm nay chúng ta vô cùng sung sướng và tự hào được đón
tiếp đồng chí...
Tôi và
Thế đứng chết lặng. Trời ơi! Vì quá mệt lại quá vội nên tôi đã đưa nhầm bài
diễn văn đón cấp trên của một cơ quan nọ...
VŨ ĐẢM
