Ông bạn người thân mến của tôi ơi:
Có thể ông không nhớ tôi. Nhưng tôi
thì vẫn nhớ ông và sẽ còn nhớ ông thêm nhiều năm tháng nữa. Tôi nhớ bữa trước
khi ông đến thăm tôi ở cái chuồng của chúng tôi trong sở thú Sài Gòn, ông quăng
cho tôi gói đậu phọng rang còn nguyên mà tôi đem chia cho cô bạn gái của tôi.
Chúng tôi leo tuốt lên nhánh cây cao nhất trong khu chuồng khỉ để chia nhau và
cùng nghĩ là vẫn còn những người rất tử tế với chúng tôi. Đậu phọng rang ông
cho có ướp ngũ vị hương ngon tuyệt.
Tôi năm nay cũng lớn tuổi rồi. Khi
ông còn ở Sài Gòn dẫn hai con ông vào chơi ở đây thì chưa có tôi và cô bạn của
tôi. Hồi ấy chắc ông gặp ông bà cố nội hay cố ngoại của tôi, Đã hơn bốn chục
năm rồi còn gì. Tất cả đều đã chết. Đời ông bà nội ngoại của chúng tôi rất khổ,
hết đói khát lại còn bị đối xử không ra gì. Tất cả đều chết khi còn rất trẻ.
Đến đời cha mẹ tôi và cha mẹ cô bạn thì đỡ hơn nhờ có du khách từ nước ngoài
đến thăm hay những khách như ông ném cho bao đậu phọng.
Cha mẹ tôi kể là sau ngày Sài Gòn
đổi chủ, trong cái thảo cầm viên này đã có bao nhiêu là giống thú bị chết, phần
lớn chết vì bị thiếu ăn. Thời ấy người ta còn chết đói, huống gì bọn tôi trong
sở thú. Một số bị những thằng bộ đội giết để ăn thịt. Chúng nó trong rừng đói
khát, khi vào Sài Gòn, chúng thấy mấy anh chị em chúng tôi trong sở thú béo tốt
thế là chúng nó đớp lẹ cho bõ những ngày cơ cực trên ĐMHCM. Chuồng khỉ của
chúng tôi cũng mất gần ba chục anh em. Chúng nó dùng đồ ăn dụ anh em khỉ đến
gần hàng rào thò tay ra thì liền bị túm lấy lôi ra ngoài chuồng đem đi nấu
nướng ăn với nhau. Khi không bị giết thì mấy anh em khỉ trong chuồng bị chọc
phá, ném thuốc lá còn cháy dở dang vào chuồng có anh bị mù mắt, rồi lại có mấy
anh khác dại dột nhặt lên bắt chước hút và trở thành nghiện ngập đến là khổ. Có
được một lần tử tế một chút là khi có một thằng bộ đội nói với mấy đứa khác
rằng ở ngoài Bắc có một thằng cha già có đôi tai giống hệt như những cái tai
của chúng tôi. Mà tôi thấy giống thật. Lúc trước tôi nghĩ nó mặt dơi, tai chuột
nhưng nhìn kỹ thì nó có đôi tai khỉ thật. Thế là chúng nó lại kéo nhau đến
chuồng khỉ xem đôi tai của bác (?) rồi suýt soa khen những cái tai của chúng
tôi mãi.
Tôi là khỉ thị thành mấy đời rồi ông
ạ. Ông bà cố nội ngoại đều bị bắt ở rừng, sau đó từ đời ông bà nội ngoại xuống
đến đời cha mẹ qua tới chúng tôi đều là gốc thị thành hết nên không biết gì về
cảnh rừng rú mà anh hổ ở cái chuồng gần bên than thở tối ngày rồi lại viết
thành bài thơ hổ nhớ rừng khối anh nghe và tấm tắc khen hay. Chúng tôi thì chưa
bao giờ đứng uống ánh trăng tan hay nhìn bình minh cây xanh nắng gội, chim
muông véo von tưng bừng chào buổi sáng như trong bài thơ ấy. Chúng tôi ra đời
trong cái chuồng khỉ này, rồi cũng chết ở trong cái chuồng này như mấy đời
trong gia đình tôi mà thôi.
Ở trên tôi có nói chuyện chúng tôi
bị đối xử tàn tệ là vì bọn khách vào chơi thảo cầm viên hầu hết đều là thứ rất
mất dậy. Chúng nó chọc phá tất cả những giống thú, ném gạch đá vào chúng tôi,
khi thấy chúng tôi la thét thì chúng càng thích thú điên cuồng. Không một anh
chị em nào được chúng tha. Nhưng bọn khỉ chúng tôi bị chọc phá nhiều nhất có
thể vì chúng tôi có những phản ứng giống người nhất. Chúng tôi cũng la thét
nhăn nhó mặt mày và chúng tôi càng la thét thì chúng lại càng thích thú, càng
chọc phá nhiều hơn. Loại khách mất dậy này xuất hiện rất nhiều sau năm 1975,
chúng nói bằng một cái giọng Bắc nghe rất khác giọng Bắc của ông. Chúng nó chửi
thề nghe phát sợ.
Những người vào thăm sở thú cũng
không còn là những thành phần hiền lành mà các cụ của chúng tôi kể lại nữa. Hồi
ấy gần sở thú là hai ngôi trường trung học lớn, các học sinh của hai trường
thường vào thơ thẩn trong vườn:
Hỡi thành đô với linh hồn bách thảo
Còn nhớ ta chăng, tuổi trẻ tóc bay
Làm học trò nhưng không sách cầm tay
Có tâm sự đi nói cùng cây cỏ (Đinh Hùng)
Và tôi chắc chính ông cũng đã viết
vài ba chữ trên bức tường sau viện bảo tàng của cụ Vương Hồng Sển. Chắc cái tên
mà ông viết cạnh tên ông cũng không còn nữa. Bao nhiêu vật đổi sao dời rồi còn
chi. Hồi ấy, theo các cụ kể lại, học sinh các ông hiền ơi là hiền. Vào sở thú
chỉ là để hò hẹn nhau vì chưa thể "...đi vào tận rừng xanh / ngắt cánh
rong vàng bên suối..."
Quên không nhắc tới trường Văn Khoa
và trường Dược ở gần sở thú chúng tôi nữa chứ. Các anh chị sinh viên cũng hiền
lành và lịch sự. Sáng sáng bọn thú chúng tôi còn được nghe tiếng trực thăng
Alouette của ông Kỳ đáp xuống phủ phó tổng thống trên đường Thống Nhất nữa, rồi
hàng năm còn có duyệt binh gần sở thú của chúng tôi nữa chứ.
Bây giờ bọn thanh thiếu niên đi chơi
sở thú ghê gớm hơn nhiều. Chúng nó đưa nhau vào đây làm trò con khỉ công khai
trong khi bọn khỉ chúng tôi có như thế bao giờ đâu. Hết những trò đó, chúng
quay ra đánh nhau, trận nào trận ấy dã man tàn bạo không để đâu cho hết. Và đặc
biệt bọn con gái đánh nhau nhiều hơn. Chúng dùng toàn những đòn dữ dằn nhất để
đánh nhau: giựt tóc, đá vào mặt, vào đầu, lên gối, xé quần xé áo của nhau trong
khi bọn con trai lấy máy video ra thu lại hình ảnh... Chúng tôi chưa bao giờ
chứng kiến những cảnh dễ sợ như thế. Có người nói nhìn những cảnh đánh hội đồng
như thế, người ta có cảm tưởng giống hệt như cảnh đấu tố ở ngoài Bắc mà chính
ông bà của chúng đã từng tham gia.
Đã có vài ba lần tôi chán sống trong
cái chuồng khỉ này và cũng đã nghĩ tới chuyện vượt thoát ra ngoài đi theo mấy
gánh xiếc để kiếm sống nhưng ở ngoài không có xiếc lớn mà chỉ có xiếc rong một
mình độc diễn như mấy thằng chóp bu Hà Nội nên tôi nghĩ không đáng đi làm nuôi
thằng chủ. Còn chạy lên rừng cũng không phải là giải pháp tốt. Rừng Tây Nguyên
đang bị Tầu phá để khai thác. Còn mấy con tê giác sống sót bao nhiêu năm chiến
tranh nay cũng không còn. Vài anh sao la cũng phải trốn chui trốn nhủi thì khỉ như
tôi sống cũng không dễ. Đó là không nói tới chuyện là sau mấy đời là khỉ thành
thị rồi nên tôi cũng đã mất đi cái bản năng để sống trong thiên nhiên như tổ
tiên tôi. Đó là chưa nói đến việc để lại cô bạn xinh đẹp của tôi chẳng gì cũng
đã cùng ở bên nhau hơn hai chục năm. Đi làm xiếc thì kiếm đâu được một chị khỉ
ngon lành như vậy mà lên rừng thi chẳng sớm thì muộn cũng bị mấy thằng Ba Tầu
đánh bẫy đem nấu lên ăn với nhau mà thôi. Vậy thì ở lại đây, thỉnh thoảng gặp
được người tử tế như ông cũng đỡ. Chuyện sang Ấn Độ tới những nơi có đền thờ
khỉ để sống chắc không được. Chỉ có khỉ quốc doanh do nhà nước gửi đi thì mới
được. Sức mấy mà đến lượt một con khỉ già như tôi.
Chúc ông một năm khỉ tốt lành. Ông là bạn tôi thì không có gì phải sợ cả. Không
lẽ cùng là khỉ mà lại còn hại nhau ư? Xin lỗi tôi không có trò lừa thầy phản
bạn bán đồng chí như cái thằng mặt chó tai khỉ ạ.
Bảo Lâm ghi lại
