Lão Quới đứng chết lịm ngay trên nền đất ẩm. Cơn giận kéo đến
quá nhanh đến độ lão thấy cổ họng của mình như bị chận ngang tưởng muốn ngộp thở.
Đôi mắt của lão nóng lên dần dần. Lão cảm thấy mạch máu ở hai bên thái dương chảy
rậm rật. Trước mắt lão là lớp giậu thưa bị xé toang một mảng. Bên dưới chỗ bị
xé toang một mảng là những lốt chân trên nền đất dẫn tới một luống khoai. Luống
khoai bị xới tung ngổn ngang như vừa trải qua một cơn tàn phá. Những lá khoai
xanh mướt bị vùi giập dưới từng nhát cuốc sâu. Đất ẩm bị bươi nát thành từng cục
đè nát gí những cọng rau tươi mơn mởn.
Cả một khu vườn xinh đẹp với những luống khoai thẳng tắp bây
giờ bị vẹt đi một mảng trông xấu xí hẳn đi. Lão tiếc cái công trình vun bón,
chăm sóc trong bao nhiêu ngày tháng của mình. Lão càng tiếc hơn nữa khi nghĩ tới
những củ khoai đỏ au và mập ú đã không cánh mà bay mất sau một đêm sơ hở không
canh chừng. Miệng lão bắt đầu làu bàu những tiếng chửi thề mà chỉ mình lão nghe
rõ. Rồi lão nhìn ra chung quanh.
Khu nhà tranh lụp xụp của hàng xóm vẫn nằm êm ả trong lớp
sương mờ buổi sáng. Vài đợt khói xanh lơ bắt đầu bốc lên từ những căn bếp nhỏ.
Một vài tiếng chim hót lảnh lót trong lùm cây gần đó. Có cả tiếng vó ngựa gõ lốc
cốc từ xa của mấy cái xe thổ mộ đang trên đường lên chợ.
Khung cảnh vẫn hiền hòa quen thuộc như mọi ngàỵ Bốn bề chung
quanh toàn là bà con, thân hữu, chẳng mặt nào có thể nỡ lòng đang đêm lén vào xới
từng vuông khoai của lão lên cả. Như vậy chỉ còn khu xóm hỗn độn ở bên kia đường
lộ.
Đúng hơn là một bãi rác hoang, ở đó là cả một đám đông nghèo
nàn, hỗn tạp, sống chui rúc với nhau như những ổ chuột. Hình ảnh thiếu thốn cực
nhọc của họ làm cơn giận của lão dịu xuống. Lão nghĩ tới những đứa trẻ xanh xao
suốt ngày lảng vảng như những bóng ma gầy ở mấy cái quán nhỏ để tranh nhau liếm
láp những cái lá bánh đầy ruồi bâu hoặc húp cho đến những cặn cuối cùng của một
bát ăn thừa.
Đó là sản phẩm mới mọc ra ở khu vực này sau một cơn đổi đời
ghê gớm. Đa số những con người vất vưởng này bị lùa ra từ những khu trại gia
binh ở gần mé chợ. Những người đi trình diện học tập không hy vọng có ngày trở
về. Những người mẹ mỏi mòn trong chờ đợi với một bầy con thơ ốm đau, bệnh tật
và no đói thất thường.
Họ xuất hiện ở đây từ ngày nào chẳng ai rõ, những khu đất trống
cứ thấy mọc dần lên những túp lều lụp xụp cất bằng đủ loại thứ vật liệu, những
mảnh giấy thùng, mảnh tôn, mảnh ván, những tấm nylon chắp vá đủ loại mầu Và ở
đó, những con người chui ra, chui vô, nét đói khổ in hằn lên từng khuôn mặt
xanh xao vàng vọt.
Cơn giận tan trong lòng lão Quới cũng nhanh như lúc nó ùa đến.
Trong cơn xuống dốc của toàn thể mọi người, lão cũng mới chỉ từ nồi cơm trắng
xuống đến rổ khoai luộc. Rổ khoai cho hai vợ chồng già, đèo đẹt vài củ, nhưng bữa
nào lão cũng được ăn no. Thời buổi này dầu là ăn gì, nhưng cứ được no đã là
quý. Trọn gần một đời người, lão chưa biết đến mùi đói khổ, tuy nhiên lão đã thấy
dấu vết hãi hùng của nó in trên những khuôn mặt trẻ thơ quanh xóm, với lớp da
ngả màu xanh mét, những hàm răng nhô ra và những hố mắt sâu như lỗ đáo.
Một cơn xúc động chạy qua ý nghĩ của lão, bất giác làm lão
buông một tiếng thở dài. Lão trở lại với bộ điệu bình thản mọi ngày. Lão ngồi sụp
xuống, chậm rãi quơ từng sợi dây khoai đem xếp gọn ở một góc vườn rồi dùng cây
cuốc nhỏ vun lại đám đất vương vãi ở chung quanh. Làm xong ngần ấy công việc
thì vợ lão cũng đã giặt giũ xong mớ quần áo ở ngoài giếng nước. Bà lão đem chậu
đồ ra phơi ở những sợi dây mắc bên hàng rào. Tiếng động của bà làm lão Quới
quay lại. Lão thấy đôi mắt của bà nheo lại dưới những tia nắng đầu tiên trong
ngày. Lão nói:
- Đêm qua có đứa vào nhổ trộm khoai.
Bà lão hơi điếc nên ngẩng lên nhìn. Lão nhắc lại câu nói
thêm một lần nữa. Bây giờ thì bà ta kêu lên:
- Ối chà! Quân bất nhân nào Giọng lão Quới
vẫn tiếp tục nhỏ nhẹ:
- Chả biết ai, nhưng đói quá đấy thôi
Bà lão trợn mắt:
- Đói thì đói chớ!
Lão nhún vai:
- Thì biết vậy Nhưng.. thôi đi! Mình chưa đói mà!
Bà lão nhìn chồng một giây lâu. Bà hơi bực dọc về thái độ
bình thản của lão. Rồi bà ngúng nguẩy xách cái chậu đi lên nhà, miệng lầu bầu
cái gì nghe không rõ.
Tới bữa ăn buổi trưa, bà lão trở lại với nỗi hậm hực của
mình:
- Trẻ không tha, già không thương. Hồi xưa đâu có thế.
Lão Quới làm ngơ ngó ra ngoài. Lão nhẩm tính phải một hai tuần
nữa vườn khoai mới tới kỳ đem rỡ được. Mối bận tâm của lão là phải làm sao đối
phó với mấy tên cán bộ bên Ủy Ban đã lấp lửng đặt vấn đề đòi thu mua. Nhưng bà
lão vẫn lôi chồng trở về đề tài câu chuyện của mình:
- Mất mà không la, rồi chúng nó sẽ còn bươi hết cả vườn cho
coi.
Lão Quới bực mình trước cơn dai dẳng của vợ. Lão quay đầu lại
nhìn bà ta rồi đáp:
- Mất rồi, la ích gì? Mình bị một lần thôi. Lần sau đứa nào
rớ vào, bắt được quả tang rồi sẽ biết!
Bà lão nhếch miệng cười mỉa mai:
- Bộ nó rớ vào nó báo cho mà biết chắc?
- Mình dòm chừng chớ! Nếu quen mùi, nó sẽ tới. Tới lần này
tui không tha đâu!
Bà lão ngúng nguẩy đứng dậy. Những điều lão nói không làm giảm
được sự hậm hực cứ lởn vởn trong đầu óc của bà từ sáng. Nghĩ đến những củ khoai
đỏ au, bà tiếc đứt ruột. Bà ra đứng ở đầu hè, bên kia là khu xóm nhỏ. Nắng đã
quá đỉnh đầu chiếu lên những tấm mái tôn thành từng mảng trắng xóa. Cũng như
lão Quới, bà cũng không thể nghi ngờ được ai ở quanh khu vực toàn người quen biết
này. Chợt một ý nghĩ thoáng qua đầu, bà vội quay vào nói to với chồng:
- Tôi đi trình đây.
Lão Quới đang lúi húi làm cái gì đó, chợt ngửng phắt lên, giọng
xẵng lại:
- Cái gì? Bà nói cái gì?
Mặt bà lão hơi có vẻ ngỡ ngàng trước cơn giận dữ đến với chồng
một cách dễ dàng. Bà ta đổi giọng lí nhí:
- Tôi đi trình...
- Trình cái gì? Trình ai?
- Thì công an nhà nước đó!
Bây giờ thì lão Quới để nổ bùng sự giận dữ của mình. Mắt lão
quắc lên. Lão nói như quát:
Bà tiếc của rồi đâm khùng rồi đó chắc. Không trình báo gì hết
trơn đó. Tôi đã bảo không bao giờ thèm dính dáng tới tụi nó mà.
- Mà điều, nó phải lo an ninh trật tự trong chòm xóm chớ.
- Nó lo gì mặc xác nó, không dính tới mình. Mà lo cái gì? Bà
thấy nó lo cho mình cái gì?
Bị dồn một hồi, bà lão sợ hãi len lén bước ra ngoài sân đất.
Còn tiếc xót về mớ khoai bị đào đêm hôm trước cũng hoàn toàn biến mất khỏi tâm
trí của bà. Bà có cảm giác như nếu mình còn đôi co thêm vài ba câu nữa, lão Quới
sẽ làm um sùm nhà cửa lên. Lúc này hai làn môi của lão đã mím lại. Cặp mắt của
lão long lên. Lão phải nắm chặt lấy bên mép giường để giữ cho bàn tay bớt run rẩy.
Lão không thể ngờ được rằng vợ lão lại có thể nghĩ tới sự đi tố cáo với công
an, dù chỉ là tố cáo một kẻ vô danh đã đào trộm khoai trong vườn của lão. Mấy
năm nay, lão vẫn thường nhắc nhở với lũ con cháu xa gần:
- Tụi bay làm chi thì làm, nhưng đừng có đứa nào đi tính cái
việc bất nhân tố cáo mọi người. Đứa nào không nghe đi tố cáo ai thì đừng có
nhìn tới tao nữa.
Ở khu xóm này, nhờ thái độ quyết liệt đó của lão mà thấy đỡ
cái vụ nhà này báo cáo nhà kia, chòm xóm nương nhau cứ thầm lặng mà sống cho
qua ngày. Cơn giận bà lão, làm lão Quới ngủ trưa không được. Lão nằm xoay trở một
lát rồi nhỏm dậy lầm lũi đi ra bờ rào. Dưới ánh nắng chói chang của buổi trưa
mùa hạ, lão cắm cúi ngồi ráp vá chỗ hàng rào đêm trước bị xé thủng.
Ráp vá cho có lệ mà thôi, chứ cung cách này rồi ai cũng sẽ
đói hết. Đói ăn vụng, túng làm càn, một hàng rào chớ bao nhiêu hàng rào rồi
cũng sẽ bị xé tuốt, có trời mới can nổi những con người lang thang vất vưởng
như bóng ma ngoài chợ sẽ còn xông vào xâm phạm đến vườn khoai của lão.
Lão bắt đầu suy tính đến công việc phải thức đêm canh chừng.
Chiều tôi hôm đó lão leo lên giường đi ngủ sớm. Tới nửa khuya thì lão bò dậy,
ra ngồi thù lù như một cây củi mục ở đầu hè. Lão thấy rõ cái kỳ cục trong hành
động rình mò của mình. Mấy luống khoai có là cái gì để lão phải khốn khổ như thế.
Nhưng ở thời buổi này, không gìn giữ để phải đói cũng chết. Lão mở to mắt ra
nhìn vào khoảng tối đen mịt mù trước mặt. Hai tai của lão vểnh lên. Lão có thể
phân biệt từ tiếng dế kêu đến tiếng sóc chạy nhẩy trên những tàu dừa Nhưng cả
đêm hôm đó lão đã toi công vì chẳng có ma nào bén mảng đến vườn khoai của lão cả.
Rồi đêm sau, đêm sau nữa.
Lão cười hề hề nói với vợ:
- Tôi đã biểu mà. Đói quá làm bậy một lần rồi thôi, đâu có
phải dân chuyên nghiệp.
Bà lão thấy chồng ba đêm liền mất ngủ nên cũng ậm ừ:
- Chắc vậy rồi. Chẳng nên rình nữa làm chi cho nó mệt xác.
Trời bao giờ cũng có mắt mà.
Tối hôm đó lão Quới được ngủ thẳng một giấc ngon lành. Một
ngày nữa êm ả qua đi, nhưng vừa đúng lúc nửa đêm hôm sau, lão đang ngáy phì phò
thì thấy có ai lay nhẹ chân mình. Lão giật mình choàng dậy Trong ánh đèn tù mù
để ở xế đầu giường lão thấy vợ ghé vào tai thì thào:
- Nó tới rồi đó !
Lão tỉnh ngay ngủ và choàng dậy. Bà lão vẫn nói tiếp:
- Tôi nghe có tiếng chó cắn ở tuốt mé bên kia đường. Tôi tỉnh
dậy nằm cố ý dòm chừng. Rồi tôi nghe thấy có tiếng bẻ rào loạt xoạt, chẳng nó
thì ai nữa.
Lão Quới ngồi phắt ngay dậy. Lão quơ xuống gậm giường tìm
con dao rựa. Lão nắm chắc lấy con dao trong tay rồi phóng ra phía cửa. Trời tối
đen. Mọi vật chìm trong làn sương đục lờ. Lão chăm chăm nhìn về phía vườn khoai
để làm quen với bóng tối. Hai tai lão vểnh lên. Lão nghe thấy tiếng gió rì rào,
tiếng cành khô xao động và có cả tiếng cuốc đào trên nền đất. Lão lủi thật
nhanh về phía giếng nước, con dao rựa lão vẫn nắm chắc ở trong tay.
Bây giờ thì lão nghe thấy cả tiếng loạt xoạt của đám lá bị bứt
nhổ ở phía luống khoai. Lão lủi tới đó thật gần. Rồi bất chợt, lão chồm tới để
chụp lấy bờ vai của tên trộm, cái bờ vai gầy guộc, mảnh mai tưởng như muốn sụm
xuống dưới sức mạnh của bàn tay cứng cỏi của lão.
Lão quát lên như để trấn át kẻ gian phi:
- Hôm nay thì mày sẽ biết!
Lão tì mạnh hơn nữa hơi sức của mình lên bờ vai mà lão vừa
tóm được. Lần này thì tên trộm ngã khụy ngay xuống làm cho lão mất đà cũng ngã
chúi xuống theo. Lão nghe thấy một tiếng rên nhỏ:
- Trời ơi là trời.
Đó là tiếng của một người đàn bà chắc còn trẻ. Bà ta vừa rên
lên, vừa cố vùng vẫy để thoát thoát khỏi cánh tay cứng như sắt nguội đang đè
lên vai mình. Lão Quới không còn bụng dạ nào để sử dụng võ lực đối với kẻ gian
phi. Lão buông bàn tay của mình ra rồi lùi lại quát khẽ:
- Ai đó?
Có tiếng khóc nức nở vang lên thay cho câu trả lời. Lão vội
vã móc túi lấy bao diêm rồi xòe lên. Ánh sáng bùng lên trong chớp mắt rồi teo lại.
Nhưng thời gian khoảnh khắc ấy thừa đủ để lão nhìn rõ khuôn mặt của người đàn
bà đối diện. Lão chết lặng người đi như chính lão cũng vừa bị bắt quả tang
trong một hành vi tội lỗi.
Người đàn bà mà lão vừa nhận diện chẳng phải ai xa lạ trong
khu vực này. Ngày trước chồng bà ta là sĩ quan làm việc trong một Quân Y viện ở
gần đó. Cái Quân Y viện mà, dù không phải quân nhân, lão cũng đã được cấp tốc
đưa vào để được cấp cứu một lần. Lão Quới không bao giờ quên được khuôn mặt khả
ái của người sĩ quan trẻ tuổi, xông xáo khắp các phòng, vượt qua mọi thủ tục để
có thể giúp đỡ lão vượt qua cơn hiểm nghèo.
Sau này khi xuất viện, lão đã dẫn vợ tới khu gia binh để cả
hai cùng chắp tay cảm ơn. Người đàn ông mỉm cười xuề xòa và không để cho lão mở
miệng nói dài dòng. Ông ta lúc nào cũng bận rộn, kể cả sự bận rộn lâu lâu lại
chở vợ con ngồi đầy nhóc trên chiếc xe jeep lùn chạy từ khu gia binh lên phía
chợ.
Dưới mắt mọi người, đó là một gia đình tràn ngập hạnh phúc với
người vợ trẻ tươi tỉnh như hoa và năm sáu đứa nhỏ kháu khỉnh như một bầy gà con
lít nhít. Nhưng rồi cơn đại họa đã ùa tới. Người chồng lên đường đi "cải tạo",
vợ bị đuổi ra khỏi khu gia binh, kéo một bầy con nheo nhóc ra bãi hoang sống dưới
túp lều lụp xụp với những người cùng chung cảnh ngộ.
Từ một bà đại úy trở thành một kẻ xé rào đi ăn trộm, dưới
ánh sáng hiu hắt của một que diêm, tuy chỉ bị soi mặt trong khoảnh khắc nhưng
cũng đủ xấu hổ cả một đời người. Có lẽ vì thế mà bà ta khóc to hơn. Tiếng khóc
làm lão Quới bối rối. Lão không biết phải làm gì trong hoàn cảnh
này.
Vừa may lúc đó có ánh đèn tù mù của vợ lão từ trong nhà đi
ra. Bà lão xăm xăm đi xuống phía cuối vườn. Làn ánh sáng đỏ đòng đọc tỏa ra hai
bên làm héo úa lớp lá khoai xanh mướt ở những chỗ bà đi qua. Lúc tới gần, bà
giơ cao cây đèn lên nhìn về phía lão Quới. Ánh đèn bây giờ soi rõ người đàn bà
tội nghiệp với bộ quần áo rách bươm, bê bết đất bẩn. Mái tóc của bà xổ tung che
gần lấp khuôn mặt còm cõi xanh xao. Gió lùa qua cái thông phong trên ngọn đèn
làm chao đi chao lại ngọn lửa leo lét khiến cho thân hình của bà ta trở nên chập
chờn như một bóng ma vừa đội mồ sống dậy. Có tiếng bà Quới kêu lên:
- Phải bà đại úy Sáu đó không?
Người đàn bà bật lên khóc và chạy lại phủ phục dưới chân của
bà lão. Lão Quới không thể chịu nổi quang cảnh đó đã nghẹn ngào quay đi. Hai mắt
của lão cay xè. Lão thấy rõ những giọt nước mắt của mình đang ứa ra ở hai bên bờ
mi.
Một lát sau, cả ba người lầm lũi đi lên phía sân đất. Bà Quới
xách theo cái sọt nhỏ của thiếu phụ, lẳng lặng đem vào phía nhà sau. Trong lúc
đó lão Quới lần ở thắt lưng lấy ra tờ giấy 50 đồng mà lão từng dắt kỹ trong mấy
lớp bọc bằng nylon. Lão dúi tờ giấy bạc vào trong tay người đàn bà, lão định nói
thêm một câu gì nhưng cổ họng của lão như tắc lại.
Lão nhớ đến hình ảnh tươi cười đầy vẻ xuề xòa của ông đại
úy. Lão nhớ đến cả khuôn mặt xinh đẹp của bà ta vẫn thường tươi như hoa giữa bầy
trẻ nhỏ nom lít nhít như đàn gà. Nếu chẳng đổi đời thì chẳng bao giờ lão lại có
thể làm được cái công việc như ngày hôm nay.
Trong bóng tối, mồm lão xệch đi. Lão thương cho người đứng
trước mặt, thương tất cả mọi người, thương ngay cả chính mình. Cơn sụp đổ toàn
diện trên quê hương chưa bao giờ hiện lên rõ nét trong lòng lão bằng chính lúc
này. Lão bước ra đầu hè để hỉ mũi rồi lui vào phía nhà trong.
Vừa lúc đó, bà lão đã lại cầm cây đèn leo lét đi ra. Ở tay
kia, bà xách theo cái sọt nhỏ. Bây giờ ở trong sọt đã thấy lăn lóc hơn chục củ
khoai và một túi gạo nhỏ. Hai người đàn bà dìu nhau đi ra phía cổng. Dưới ánh
đèn vàng vọt, bóng của họ đổ xuống nom dài ngoẵng như hai cái bóng chập chờn
quái dị.
Cách một hôm sau,vào lúc xế trưa, lão Quới đang lúi húi ở giếng
nước thì gã Tổ trưởng dân phố dẫn theo một viên công an bận đồng phục áo vàng
đi vào. Bà Quới đứng ở gần đó ngẩn mặt ra nhìn. Cả bốn người gặp nhau ở trên thềm
đất. Anh công an lên tiếng trước:
- Cách đây một ngày, phải nhà bác có kẻ đào trộm khoai
không?
Lão Quới giật mình. Quả nhiên là ghê gớm. Chẳng có cái gì
qua mắt được bọn người này. Lão lấy làm tiếc rằng đã không dặn vợ giữ kín câu
chuyện xẩy ra trong đêm hôm trước. Thay vì trả lời câu hỏi, lão quay sang vợ cằn
nhằn :
- Bà kể lể làm chi vậy?
- Nhưng bà lão đã la lên
- Tôi kể cái gì? Tôi có nói cái gì, ở đâu?
Gã Tổ trưởng hơi nhếch môi định cười nhưng gã đã kìm ngay được
trước vẻ mặt lầm lì của người bận đồng phục. Anh ta còn quá trẻ nhưng cố làm ra
vẻ ta đây có quyền uy, liếc lão Quới một cách láo xược rồi quay lại nhìn bà lão
cũng theo một cung cách như thế. Rồi anh ta vừa khoát tay vừa nói bằng một giọng
khô khan :
- Đi theo tôi
Chẳng đợi cho lão Quới kịp có phản ứng gì, anh ta đã quay
lưng xăm xăm đi trước. Gã Tổ trưởng lót tót chạy theo sau. Lão Quới đành rảo bước
tiến theo họ, trong lòng đầy phân vân.
Cả toán người bước nhanh trên con đường dẫn ra mặt lộ. Bà Quới
không dằn được nỗi thắc mắc đành phải nắm lấy tay gã Tổ trưởng và cất tiếng hỏi:
- Có cái gì dính líu tới tụi tui sao, chú Bảy?
Chú Bảy gỡ bàn tay của bà cụ ra không trả lời. Gã chỉ hất
hàm ra dấu về phía khu đất hoang ở bên kia mặt đường lộ.
Mọi người bây giờ đã băng qua con đường cái để tiến vào một
lối đi hẹp hai bên có những đống rác nằm cạnh những mô, gò lổn nhổn. Một đám trẻ
con rách rưới bẩn thỉu chạy túa ra nhìn. Một vài người lớn tuổi đứng ở gần đó
lô nhô chỉ trỏ. Có lúc họ đã phải dạt ra để lấy chỗ cho toán bốn người đi
vào.
Mọi người dừng lại ở trước một túp lều nhỏ, mái đụp đơn sơ,
tường vách xộc xệch. Đứng ở ngoài, lão Quới có thể dòm qua những khoảng trống
tuênh toang để thấy một quang cảnh bầy ra trước mắt. Trên một tấm ván mỏng, một
người đàn bà đang nằm dài. Bên cạnh đó là một loạt năm đứa nhỏ nằm xếp song
song. Tất cả đều mang một vẻ nhăn nhúm dễ sợ. Lão Quới bấu chặt lấy mảnh gỗ ở
trên vách ngoài để cố giữ cho mình khỏi khuỵu xuống. Lão không tin ở mắt mình,
không thể tin ngay cả chính cái điều đang bầy ra ở trước mắt là một quang cảnh
thực. Bàn tay của anh công an khẽ đặt lên vai lão. Anh ta nói:
- Có thư gởi bác đây.
Lão Quới run rẩy đón lấy mảnh giấy vừa được trao cho. Lá thư
không dài và được viết bằng một nét chữ mềm mại:
“ Xin hai bác tha thứ cho cháu. Cháu không còn đường nào
khác để giúp cho bầy con tội nghiệp của cháu khỏi phải trầm luân trong cái xã hội
đầy dẫy cơ cực này. Năm mươi đồng và gói gạo mà bác cho, cháu đã nấu đủ một nồi
cháo thịt, nồi cháo mà bầy con của cháu vẫn thường mơ ước hằng ngày. Nhưng kể từ
nay, hẳn chúng nó sẽ không bao giờ còn phải ước mơ những điều nhỏ nhoi, tầm thường
như thế nữa ”.
Lá thư chưa chấm dứt ở đó. Nhưng mầu mực tím đã trở nên nhạt
nhòa bởi vì khuôn mặt của lão Quới đã đầm đìa nước mắt.
Trại tỵ nạn Songkhla, Thái Lan ngày 22-1-1980
Nhật Tiến
