“Mẹ ơi, tuyệt thực có ý nghĩa gì?” –
Mến tặng chị Nguyễn Thị Bích Nga và con gái bài viết này, bởi cuộc đối
thoại đáng yêu của một người mẹ dạy cho con biết tranh đấu, công lý, tự do và
nhân quyền là gì.
Có bao giờ bạn tự hỏi, người ta biểu thị sự phản kháng bằng tuyệt thực để
làm gì, và vì sao lại có chuyện tuyệt thực?
Tuyệt thực đã có trong lịch sử của loài người từ rất lâu, thậm chí hình thức
này đã nằm trong ghi chép của luật pháp Ireland cổ xưa. Nếu ai đó nhận ra điều
sai trái của bạn và tự mình nhịn đói đến chết trước cửa nhà bạn, đó là một món
nợ danh dự và công lý mà suốt cuộc đời mà bạn phải gánh.
Trong đời sống hiện đại, Mahatma M. Gandhi (1869-1948), người tiên phong của
phong trào sự bất tuân dân sự, đã phát động nhiều cuộc tuyệt thực và ăn chay để
phản đối sự cai trị hà khắc của người Anh tại Ấn Độ. Con đường bất bạo động của
ông tạo ra một giá trị khác của việc biểu tình: Những người tuyên bố tuyệt thực
hay tham gia tuyệt thực không mang ý nghĩa của “chống lại”, mà họ hành động dựa
trên sức mạnh tinh thần để đòi hỏi việc đạt được một giá trị phổ quát mang tính
đại chúng.
Tuyệt thực trong việc phản kháng, bất tuân dân sự thường bị các chế độ độc
tài hay cộng sản bóp méo là một hình thái như “nằm vạ”, nhưng thực chất các
cuộc “nằm vạ” đó cao quý ở chỗ là các yêu cầu của người tuyệt thực thường nhắm
đến một quyền lợi chung của cộng đồng, hay công bằng xã hội. Tuyệt thực được
giáo sư Sharman Apt Russell, tác giả của Hunger: An Unnatural History (tạm dịch
Nhịn đói: Một lịch sử bất thường) dẫn ra với những ví dụ đáng kính trọng, và
thành quả của nó đã thúc đẩy nền văn minh và nhân ái của con người.
Một trong những người tuyệt thực đầu tiên được ghi vào sử sách đầu thế kỷ
20, là trường hợp của bà Marion Wallace-Dunlop (1864-1942). Là người đấu tranh
cho nữ quyền và yêu cầu cho phái nữ phải được quyền bỏ phiếu bầu như nam giới,
bị bắt giam, bà đã từ chối các bữa ăn. Khi bác sĩ trong trại giam đến yêu cầu
bà dùng đến các phần ăn, bà đã tuyên bố “ Ăn, là một quyền tự quyết của tôi”.
Bà đã được trả tự do khỏi nhà tù Holloway sau 91 giờ tuyệt thực.
Nhưng cũng có chính quyền bất chấp cái chết của công dân mình. Chẳng hạn như
trường hợp Bobby Sands (1954-1981), người đấu tranh cho việc cải thiện chế độ
lao tù ở Bắc Ireland vào năm 1981. Đó là vết nhơ khó tả của chính quyền bấy giờ
và bị ghi vào sử sách nhân loại như một hệ thống khủng bố con người. Trong mắt
thế giới, loại chính quyền để cho công dân của mình tuyệt thực đến chết vì quan
điểm khác biệt, là loại vô liêm sỉ.
Việc phản kháng bất bạo động là hình thức phổ biến và được rất nhiều người
thực hiện, bao gồm những người không phải là chính trị gia. Mia Farrow – nữ
diễn viên điện ảnh cũng đã áp dụng cách tuyệt thực để phản đối cuộc xung đột ở
Darfur trong năm 2009. Chính quyền Khartoum (Sudan) đã dùng quân đội và công an
để trấn áp và khuất phục dân chúng tại Darfur rằng chỉ có họ mới có quyền duy
nhất lãnh đạo đất nước.
“Tuyệt thực trở thành một hình thái văn hóa được tổ chức để kiếm tìm công lý
trong thế kỷ 20” (“It has become an established cultural form of seeking
justice in the 20th Century), nữ giáo sư Sharman Apt Russell đã khẳng định như
vậy, trong sách của mình.
Tuy nhiên bà Russell cũng cảnh báo rằng, sức mạnh của vấn đề tranh đấu bằng
tuyệt thực là được sự quan tâm liên tục của công chúng. Sức mạnh của việc tuyệt
thực sẽ yếu dần nếu công chúng bị chính quyền tổ chức đánh lãng qua các sự kiện
khác như giải trí, các vụ bê bối dàn dựng… Công lý và tính mạng của người tranh
đấu phụ thuộc và sức quan tâm và chia sẻ lan rộng của cộng đồng. Thế kỷ 21,
cộng đồng mạng là một sức mạnh vô lượng trong việc hậu thuẫn và giải cứu những
người chọn đấu tranh bằng tuyệt thực.
Tuyệt thực không phải là hình thức hay nhất trong các loại tranh đấu, tuy
nhiên vì hiệu quả của nó, nên tuyệt thực đã được sử dụng bởi cả hai phong trào
bạo động và bất bạo động. Ý nghĩa phát đi khắp nơi cho thấy một hình ảnh quan
trọng rằng ước muốn ôn hòa và chính nghĩa của người tranh đấu, đại diện cho sự
tuyệt vọng và bất tín của nhân dân đối với nhà cầm quyền.
Nhà nghiên cứu xã hội học Michael Biggs từ đại học Oxford ghi nhận rằng
thường thì các chính quyền đối diện với các trường hợp tuyệt thực, sẽ không sớm
có các hành động nhượng bộ nhằm thách thức sức mạnh tinh thần và chịu đựng của
các nhà tranh đấu. Nhưng càng kéo dài, chính quyền càng nhận được số lượng dân
chúng căm ghét dành cho họ ngày càng lớn hơn. “Tính bất tuân dân sự và bất hợp
tác của người dân dành cho chính quyền ngày càng lớn, đó là khởi đầu cho những
hỗn loạn và sụp đổ của một chế độ coi thường mạng sống và tiếng nói của người
dân”, Michael Biggs viết.
Trở lại với trường hợp đau lòng của nghị sĩ Bobby Sands, khi ông mất vì suy
kiệt từ cuộc tuyệt thực cho việc đòi cải thiện chế độ lao tù, đám tang của ông
tại Belfast đã có đến 100.000 tham dự, mở đầu cho tiền đề của một cuộc đổi
thay. Trong thời hiện đại, việc đưa đám tang của một người tuyệt thực đến chết
vì công lý và cộng đồng, hoặc chỉ tưởng niệm tại nhà, đó là những cam kết dứt
khoát về việc không còn chấp nhận chế độ đương nhiệm.
Hầu hết những người đấu tranh bằng tuyệt thực muốn sử dụng mạng sống của
mình như một cam kết sẵn sàng trả giá cho đổi thay. Tuyệt thực không có nghĩa
là người tranh đấu muốn kết cục là cái chết, nhưng họ sẵn sàng chấp nhận cái
chết, như một cột mốc để chính quyền xét lại tự cách cầm quyền của mình, trước
sự giám sát và phẫn nộ của nhân dân.
Việc tuyệt thực trong lao tù cũng vẫn hay xảy ra. Vì bởi trong trại giam,
khó có hình thức nào biểu tình được, ngoài tuyệt thực. Trong tù, chính phủ
chính xác là nơi phải chịu trách nhiệm cho cuộc sống của tù nhân, nếu tù nhân
chết, lời kết án sẽ nhắm vào chính phủ từ người dân cũng như các quốc gia khác
đang có thông tin theo dõi về tình trạng trên.
Thế kỷ 21, đám đông dân chúng có thể gửi thỉnh nguyện thư cho tòa án quốc tế
để xét xử quan chức/chính quyền chịu trách nhiệm về thảm trạng. Trường hợp của
Giang Trạch Dân bị tòa án Tây Ban Nha truy nã về việc thảm sát con người (2013)
do đơn tố cáo từ một người Tây tạng tên là Thubten Wangchen, là một ví dụ. Theo
cáo quyết, tất cả những quốc gia liên đới ngoại giao và chính sách nhân quyền
với Tây Ban Nha đều có nghĩa vụ truy nã và bắt giữ Giang Trạch Dân, bất chấp
việc ông ta nguyên là Chủ tịch Trung Quốc.
Tuấn Khanh
————–
PHỤ LỤC
————–
Một người tuyệt thực có thể kéo dài mạng sống đến bao lâu?
Nếu được uống nước, một người tuyệt thực dẻo dai có thể sống đến 60
ngày, tuy nhiên, với thể trang yếu và mang bệnh, bất kỳ ai cũng có thể chết
trong vòng 8 đến 10 ngày. Một trong lý do có thể giúp kéo dài sức chịu đựng,
khi glucose – lượng đường trong cơ thể cạn kiệt – thường là từ 3-5 ngày. Cơ thể
sẽ chuyển qua việc dùng chất béo có sẵn trong cơ thể để làm năng lượng sinh
tồn. Nhưng như vậy đồng nghĩa với việc chất béo xuất hiện trong máu vượt mức,
sẽ trở thành nguy hiểm. Tim, gan và thận sẽ là những bộ phận bị tổn thương
nhanh trong giai đoạn này.
Theo lời khuyên của các bác sĩ, những người tuyệt thực nên uống nhiều
nước, uống vitamin, đường và muối… sẽ có thể kéo dài mạng sống của mình thêm
đôi chút. Trong trường hợp của ông Trần Huỳnh Duy Thức ở trại giam Nghệ An hiện
nay, được biết ông chỉ uống nước và từ chối mọi thành phần bổ sung.
