Nhiều người vẫn cho rằng một trong những hạnh phúc trên đời
này là tình bạn. Điều này thì ai cũng dễ dàng đồng ý thôi. Thế nhưng, để có
tình bạn thực sự thì cần có những người bạn thực sự. Như thế nào gọi là một người
bạn?
Liệu có phải những ai ta vẫn giao du đều là bạn cả? Không
đâu, số người ấy gồm cả “bạn” lẫn “bè”, và phần nhiều là bè hơn là bạn. “Bạn
bè” không phải là lối nói cho xuôi tai, cũng không phải là “từ láy”, “từ đệm”
này nọ như nhiều người tưởng mà là “từ ghép” của hai chữ “bạn” và “bè”. Bạn,
nói đơn giản, là người đồng hành cùng chia vui sẻ buồn với ta trên những chặng
đường đời. Bè là những kẻ tạt ngang qua đời ta trong chốc lát, rồi đường ai nấy
đi mà không chút vấn vương.
Tình bạn và tình bè
Bè là một dạng “bạn qua loa”. Bè trong những chữ “bè cánh”,
“bè lũ”, “bè phái”, “kết bè, kết đảng” gợi lên những ý tưởng chẳng lấy gì làm
hay ho.
Kết bè luôn luôn dễ dàng hơn kết bạn, như ta dễ dàng “cụng
ly” với người mới tiếp xúc lần đầu trong một bàn tiệc. Bạn nhậu là một trong những
dạng “bè” khá phổ biến. Bàn nhậu và cuộc nhậu mở ra những cơ hội thuận tiện cho
những ai có nhu cầu kết bè.
“Bè” dễ đến, dễ đi. Những khi ta có những gì họ muốn thì bè
xăng xái “tấp” vào, những lúc ta chẳng còn gì cho họ thì bè lặng lẽ “trôi” đi.
Những kẻ ở quanh ta trong những cuộc vui ồn ào mà ta tưởng là “bạn” thường chỉ
là “bè”. Như những cuộc vui chóng tàn, những người “bạn” dễ dãi ấy cũng nhanh
chóng biến mất khỏi đời sống chúng ta. Những con người ta dễ lầm tưởng là “bạn”
ấy, nhiều lắm chỉ đi với ta một đoạn đường ngắn ngủi, cũng không khác mấy những
anh chàng, những cô nàng vớ vẩn mà ta có lần “đụng” phải, có lần gặp gỡ phất
phơ đâu đó trong đời này, nói dăm ba câu chuyện nắng mưa rồi chia tay, đường ai
nấy đi và chẳng bao giờ còn gặp lại lần thứ hai.
“Bè” cũng hay “đổi bè”, khi thì hát “bè” này, lúc thì chơi
“bè” khác. Tình bè khó mà bền chặt vì thiếu sự hiểu biết và tin cậy. Bè cũng có
khi hóa thành bạn, tình bè cũng có khi đổi sang tình bạn nếu chung sống được với
nhau lâu dài. Thường thì bè chỉ là bè.
“Có hoạn nạn mới biết bạn, bè”, câu ấy không mới nhưng chẳng
bao giờ cũ, chẳng bao giờ sai, và cũng cho thấy một trong những “đức tính” nổi
bật của bè là những lúc “bạn” khốn đốn thì “bè” chẳng thấy mặt mũi đâu cả và
thường viện dẫn những lý do chính đáng để không phải ra tay nghĩa hiệp với bạn
mình.
Hầu như ai cũng có ít nhiều bè, là những người ta vẫn tiếp
xúc vì nhu cầu giao tế hoặc cùng môi trường sinh hoạt (làm việc, giải trí, hội
hè…), nhưng không kể là bạn nên họ phải là bè. Ngược lại, ta cũng là bè của nhiều
người, những người không thực sự xem ta là bạn. Cuộc sống là vậy. Thường thì bè
cũng vô thưởng vô phạt, nếu ta chẳng trông cậy gì ở bè thì cũng không phải thất
vọng vì bè.
Bạn cũng có bạn thân, bạn sơ. “Bạn sơ” có điểm giống “bè” là
ta không biết gì nhiều về họ nên không đủ độ tin cậy. Bạn thân thường là bạn
quen biết và gắn bó lâu năm, là người biết rõ cả tính tốt lẫn thói hư tật xấu của
ta. Bạn thân là người từng chia sớt cùng ta những vui buồn, sướng khổ, và là
người ta tin cậy được để chia sẻ những nỗi niềm. Bạn thân không hẳn là tương đắc,
tri kỷ hoặc gần nhau về tính cách, sở thích, quan niệm. Bạn thân cũng không hẳn
là người thật tốt. Có những người thật tốt với ta, có khi tốt hơn cả những bạn
thân, nhưng ta vẫn không cảm thấy gần gũi, thân mật, vì thế không gọi là bạn
thân.
Tình bạn thường “tĩnh” hơn là “động”, lắng đọng hơn là sôi nổi.
Ở giữa hai người bạn thân là sự đồng cảm. Tận cùng của đồng cảm là thinh lặng.
Tình bạn cần có một bề dày của sự gắn bó, hiểu biết, cảm
thông và tin cậy. Đến một tuổi nào đó người ta thật khó mà có thêm được những
người bạn mới, trong lúc những người bạn cũ thì cứ mất đi lần lần. Càng lớn tuổi
người ta càng cảm thấy cô đơn là vì vậy, và chẳng còn cách nào hơn là cố mà giữ
lấy và yêu lấy những tình bạn cũ kỹ, hiếm hoi còn sót lại.
Những người tưởng rằng mình có nhiều bạn, thực ra là những
người không có hoặc có rất ít bạn, và không biết phân biệt đâu là bạn, đâu là
bè; hơn thế nữa, đâu là bạn thật, đâu là bạn giả.
Bạn thật tình thật, bạn giả tình giả
Bạn lại có “bạn thật” và “bạn giả”. Bạn thật là khuôn mặt thật, không điểm phấn
tô son. Bạn giả là chiếc mặt nạ, với nhiều lớp phấn dày. Như cuộc sống có hai mặt,
con người vừa có bạn thật lại vừa có bạn giả. Rủi thay, bạn giả lúc nào cũng
nhiều hơn bạn thật. Bạn giả thì tình cũng giả, đến với ta vì cái gì đó khác hơn
là tình thật.
Bạn giả là người đóng giả vai người bạn, ngoài mặt tỏ ra
thân thiết nhưng có thể bất ngờ tặng cho ta những nhát dao trí mạng lúc ta vừa
quay lưng, hoặc phun ra những nọc độc của lòng đố kỵ. Đôi lúc có kẻ thù còn dễ
chịu hơn là có những người bạn giả. Bạn giả cũng tựa như bạc giả vậy, đã không
xài được mà để trong túi có khi mang họa.
Bạn giả cải trang rất khéo, luôn ra vẻ tình nghĩa thắm thiết,
nói năng toàn những lời hay lẽ phải, nhân nghĩa lễ trí tín đầy đủ cả. Thường
thì người ta nhận diện được bạn giả khá muộn màng, đành tự an ủi là học được
bài học quý giá (với chút vị đắng cay) về những tình bạn… giả. Bạn giả như rượu
giả, nốc vào mới ngã ngửa ra.
Bạn thật và bạn giả đều là những “bạn” ta quen biết khá lâu.
Làm sao mà biết được bạn nào là thật, bạn nào là giả?
Bạn thật là người thực tâm mong muốn những điều tốt lành cho
người bạn mình, là người vui sướng thấy bạn mình hạnh phúc, may mắn và thành
công trong cuộc sống như là hạnh phúc, may mắn và thành công của chính mình vậy
(dẫu có “qua mặt” mình đi nữa). Bạn thật không bỏ qua cơ hội nào giúp bạn mình
thăng tiến trên đường đời. Bạn thật không ngại tán thưởng về tài năng hoặc
thành công của bạn mình để giúp bạn thêm tự tin mà tiến bước, và cũng không ngại
nói thẳng nói thật về những sai quấy của bạn mình để giúp bạn cải thiện bản
thân. Bạn thật không ngại nói tốt về bạn mình sau lưng bạn, và cũng không ngại
bác bỏ thẳng thừng những điều tiếng xấu nhắm vào bạn mình. Bạn thật là bàn tay
chìa ra cho bạn mình nắm lấy lúc sa cơ thất thế, là đôi nạng cho bạn mình tựa
vào lúc chông chênh, nghiêng ngả giữa dòng đời xuôi ngược. Bạn thật là người ở
bên ta những lúc ta điêu đứng, trần trụi, là người đến với ta trong những thời
kỳ đen tối nhất của đời ta, và cũng là người ta có thể đến gõ cửa mà không cảm
thấy ngại ngùng khi cần sự giúp đỡ.
Bạn giả là người có những “đức tính” trái ngược hoặc không
giống như trên.
Những người bạn thật như thế làm sao mà có nhiều được, thường
chỉ đếm được trên những đầu ngón tay của một bàn tay (và ít khi đếm hết được).
Con số này lại hao hụt dần và không kiếm đâu ra được để mà thay thế khi ta bước
vào buổi hoàng hôn của đời người. Những con người ta gặp gỡ vào tuổi xế chiều,
khi mà quỹ thời gian đã gần cạn, làm sao mà có đủ bề dày của một tình bạn.
Chẳng ai có hứng thú gì đánh bạn với những người bạn giả, trừ
khi ta cũng là… bạn giả.
Làm sao để có được những người bạn thật và những tình bạn thật?
Tôi chắc câu trả lời được nhiều người tán đồng là: “Bạn hãy tỏ ra là người bạn
thật.”
Lúc nào rảnh rỗi, bạn thử làm việc này: với cây bút và tờ giấy,
vẽ ra hai cột dọc “Bạn” và “Bè”, và ghi xuống tên các “thân hữu” mà ta vẫn giao
du vào mỗi cột tương ứng. Từ cột “Bạn”, có thể di chuyển một ít tên sang cột thứ
ba là cột “Bạn Giả” khi “phát hiện” những biểu hiện là lạ cần phải đặt dấu hỏi
và xem xét lại cẩn thận ở những “bạn” này. “Bảng phân loại” này giúp ta có được
cách xử sự phù hợp với từng đối tượng và tránh được, hoặc ít ra cũng hạn chế được,
những rủi ro đáng tiếc trong mối giao du bè bạn.
Với những ai tôi thực lòng quý mến, tôi vẫn nói: “Tôi mong
cho anh/chị không có bạn hơn là có những người ‘bạn giả’. Có được chừng vài ba
người ‘bạn thật’ trong đời thì anh/chị là người may mắn và hạnh phúc.”
Lê Hữu
