“Cá nhân tôi không thích nói về cá nhân mình.”
“‘Cá nhân tôi’ là cái quái gì!?”
Anh bạn tôi không giấu đượcvẻ bực dọc khi phang câu ấy. Chả
là anh ngồi trước màn hình TV, theo dõi cuộc đối đáp trong một cuộc phỏng vấn:
“Cá nhân anh đánh giá thế nào về bài diễn văn của ông Trump
trước lưỡng viện Quốc Hội?”
Người được hỏi trả lời:
“Cá nhân tôi cho rằng, sự dịu giọng của ông Trump khiến nhiều
người thiện cảm với ông hơn.”
“Tôi là tôi,” anh bạn tôi dằn giọng, “lại còn bày đặt ‘cá
nhân tôi, cá nhân anh’. Nghe mệt quá!”
“Chuyện nhỏ,” tôi nói, “hơi đâu mà bức xúc.”
“Không ‘bức xúc’ sao được,” anh bạn phì cười, “chơi toàn từ
trong nước.”
Câu nói của người bạn khiến tôi ngẫm nghĩ. Trước giờ tôi
không có ý định tìm hiểu lai lịch, gốc gác của cái “từ” hay “cụm từ” quái quỷ ấy.
Chỉ biết là, ngày trước (trước năm 1975) ở miền Nam không có vụ “cá nhân tôi”,
nhiều lắm chỉ có những “bản thân tôi”, “cá nhân mình”, “với tư cách cá nhân” …,
và những cách nói này cũng ít phổ biến. Cách đơn giản và gọn nhất vẫn là “theo
tôi”, “riêng tôi”, “về phần tôi”, hoặc “theo thiển ý của tôi”…, cách nói để tỏ
sự khiêm tốn. Muốn biết “cá nhân tôi” có đúng là “từ trong nước” như ông bạn
tôi nói, tôi bèn lướt qua ít báo chí nhà nước thì quả là cụm từ này khá phổ biến,
đặc biệt rất được các cấp lãnh đạo nhà nước ưa chuộng và sử dụng… hơi bị nhiều
(cách nói trong nước). Chỉ xin dẫn ra ít câu cú:
“Cá nhân tôi, còn mấy ngày nữa Đảng, Nhà nước, Quốc hội
cho tôi thôi nhiệm vụ Thủ tướng Chính phủ.” (Phát biểu của Thủ tướng NTD
trong phiên họp thường kỳ chính phủ)
“Đối với cá nhân tôi, không có gì ý nghĩa hơn khi được
trò chuyện với các tài năng trẻ của đất nước.” (Phát biểu của Thủ tướng NXP với
cán bộ, nhân viên, giáo viên trường Đại học Quốc gia Sài Gòn)
“Mỗi chuyến đi nước ngoài rất tốn kém. Cá nhân tôi cũng
cắt các chuyến công du nước ngoài, bớt nhân sự tháp tùng.” (Phát biểu của Chủ tịch
nước TTS)
“Đà Nẵng có ý nghĩa, tình cảm đặc biệt đối với cá nhân
tôi.” (Phát biểu của Chủ tịch nước TĐQ)
“Tôi rất xúc động vì bạn bè, anh em trong nước và quốc tế
chúc mừng, đó cũng chính là giao trách nhiệm cho cá nhân tôi phải tiếp tục
hoàn thành tốt nhiệm vụ của mình.”(Phát biểu của Tổng Bí thư NPT trong buổi họp
báo)
Những cách nói thường nghe tới nghe lui, nghe đi nghe lại:
- Riêng cá nhân tôi, …
- Theo cá nhân tôi / Đối với cá nhân tôi,…
- Theo nhận xét/quan niệm/đánh giá của cá nhân tôi,
…
- Cá nhân tôi nghĩ/cho rằng, …
- Cá nhân tôi xin chia sẻ…
- Ý kiến của cá nhân tôi…
Chưa lúc nào “cá nhân” nổi trội, “show hàng” nhiều như bây
giờ. Lãnh đạo thích “cá nhân tôi”; người dân, noi gương lãnh đạo, cũng thích
“cá nhân tôi”.
Một ít mẫu câu, cũng trên báo chí nhà nước:
“Cá nhân tôi rất tán đồng phương án này.”
“Cá nhân tôi rất thích bài hát trong cuốn phim này.”
“Theo cá nhân tôi, học ngoại ngữ cần thực hành nhiều.”
“Riêng cá nhân tôi không thích những phụ nữ nhiều nam tính.”
“Cá nhân tôi tin rằng truyện càng ngắn càng có nhiều người đọc.”
“Cá nhân tôi quan niệm rằng hạnh phúc là sự chia sẻ và tôn
trọng lẫn nhau.”
“Cá nhân tôi rất bức xúc trước hành vi ứng xử thiếu văn hóa
đối với khách hàng.”
“Cá nhân tôi đánh giá cao những cống hiến của giới văn nghệ
sĩ và truyền thông báo chí.”
“Trong bài viết này, tôi muốn chia sẻ cách nhìn của cá nhân
tôi đối với Hội Nhà Văn Việt Nam.”
Hai chữ “cá nhân” trong những câu trên là thừa và có thể loại
bỏ mà không làm thay đổi ý nghĩa trong câu, hoặc có thể thay bằng (những) chữ
khác, gọn và dễ hiểu hơn.
Thay vì
nói “Cá nhân tôi có ý kiến như thế này”, chỉ cần nói “Riêng tôi
có ý kiến như thế này”.
Thay vì nói
“Vừa rồi là ý kiến của cá nhân tôi”, nói “Vừa rồi là ý kiến của riêng
tôi”.
Thay vì nói
“Đối với cá nhân tôi, chuyện ấy là bình thường”, nói “Đối với tôi,
chuyện ấy là bình thường”.
Thay vì nói
“Theo cá nhân tôi, ta nên tránh dùng tiếng Hán-Việt”, nói “Theo tôi,
ta nên tránh dùng tiếng Hán-Việt”.
Thay vì nói
“Cá nhân tôi, như vậy là tạm ổn”, nói “Về phần tôi, như vậy là tạm
ổn”.
(Hoặc những
cách nói khác, đơn giản, gọn gàng và thuần Việt hơn, không cần phải... cá kèo,
nhân nhị chi cả).
Ngày trước,
để tỏ sự khiêm tốn khi trình bày ý kiến, nhận xét của mình, người ta không nói:
“Cá nhân
tôi nghĩ, ta nên tham gia việc này”, mà nói “Thiết nghĩ, ta nên tham
gia việc này”.
Người ta
cũng không nói:
“Theo ý kiến
của cá nhân tôi”, ta không nên tham gia việc này”, mà nói “Theo thiển
ý, ta không nên tham gia việc này”.
Không chỉ phổ biến trong nước, “cá nhân tôi” còn “bành trướng”
ra tới hải ngoại và được người Việt ở ngoài nước hăng hái “tiếp thu” vô tội vạ
như một cách nói thời thượng:
“Cá nhân tôi xin được rút tên ra khỏi Hội.”
“Cá nhân tôi không hứng thú gì với đề tài này.”
“Cá nhân tôi không cho việc này là quan trọng.”
“Cá nhân tôi hoàn toàn ủng hộ việc gây quỹ này.”
“Cá nhân tôi không bao giờ phê phán người khác.”
“Cá nhân tôi không bận tâm việc ai nghĩ sao về mình.”
“Những năm ấy là thời kỳ đen tối nhất của cá nhân tôi.”
“Tôi viết bài này nhằm chia sẻ kinh nghiệm của cá nhân tôi.”
“Qua khóa học chăm sóc da, cá nhân tôi cảm thấy rất hài
lòng.”
“Cá nhân tôi không thích ông Trump nhưng cũng không ủng hộ
bà Clinton.”
Cách nói này cũng được các “văn nghệ sĩ” tâm đắc, hễ có dịp
là…“cá nhân tôi”, đôi lúc kiểu cọ, làm duyên làm dáng, ngay cả khi không việc
gì phải “cá nhân tôi”, chẳng hạn:
“Với cá nhân tôi thì văn chương, âm nhạc và hội họa vốn cùng
một DNA.”
“Với cá nhân tôi, tình dục chiếm một vị trí không nhỏ trong
thơ văn của tôi.”
“Cá nhân tôi cho rằng, giọng ca của chị có thể đứng chung được
với những KL, LT, TT.”
“Với cá nhân tôi, mỗi khi một tác phẩm được ấn hành, gửi tới
bạn đọc và thân hữu, là một hạnh phúc đáng kể.”
“Theo ghi nhận của cá nhân tôi, dường như chị không có một
chọn lựa nào cho mình khác hơn, chọn lựa ăn ở với thi ca.”
* * *
“Ở đâu ra cái lối nói nửa Tầu nửa Ta không giống ai vậy?”
tôi hỏi một ông bạn rành về chuyện chữ nghĩa ở trong nước.
“Nửa Tây nửa Ta thì đúng hơn,” ông bạn trả lời. “Theo ‘cá
nhân tôi’ suy đoán, cụm từ này được ai đó ‘chuyển ngữ’ từ một từ tiếng Anh, ‘personally’,
trong bài diễn văn nào của lãnh đạo nước ngoài. Lãnh đạo trong nước thấy hay
hay bèn mượn đỡ, ‘Cá nhân tôi chỉ muốn cho nhân dân được ấm no hạnh
phúc’ chẳng hạn. Nhiều người cũng thấy hay hay và ‘trí tuệ’, bèn bắt chước,
thành phổ biến trên quy mô cả nước.”
Lối suy
đoán của ông bạn này không phải là không có lý. Thế nhưng, “cá nhân tôi” thì
còn hiểu được, đến “cá nhân... anh” thì giải thích cách nào? Hay là có “tôi”
thì cũng phải có “ông”, có “anh”, có “chị”... cho vui vẻ cả làng?
Để “minh họa”,
lại xin dẫn ra ít câu cú nhặt được trong báo chí trong, ngoài nước:
“Cá nhân
anh đánh giá thế nào về giải thưởng Văn Việt lần thứ hai ở Sài Gòn?”
“Trong số
các tác phẩm của mình, cá nhân anh tâm đắc tác phẩm nào nhất?”
“Cá nhân
ông nghĩ sao về bản thông báo của Chủ tịch Hội đồng Quản trị Formosa Hà
Tĩnh ngày 30 tháng 6 vừa qua?”
“Cá nhân
ông vừa là đại biểu Quốc hội, vừa là lãnh đạo tỉnh Hà Tĩnh, trước hàng loạt
sai phạm của Formosa ông có suy nghĩ gì?”
Vẫn chưa hết,
nói “cá nhân tôi” thì có vẻ... lẻ loi một mình, nói “cá nhân chúng tôi” thì
đông vui hơn:
“Cá nhân
chúng tôi có dịp đến thăm xứ Hoa Anh Đào.”
“Cá nhân
chúng tôi có tham gia cuộc thi và triển lãm ảnh nghệ thuật.”
“Cá nhân
chúng tôi đã có cuộc tiếp xúc với quý anh chị trong Ban tổ chức.”
Lại có trường
hợp,“cá nhân” không phải chỉ một người mà là một “cặp đôi hoàn hảo”, hoặc người
viết xưng mình là “cá nhân người viết” hay “cá nhân (tên mình)”, chẳng hạn:
“Khi trở về
nước hoạt động, cá nhân Thu Phương, Bằng Kiều và một số nghệ sĩ khác đều
cảm nhận tốc độ làm việc ở đây khá bận rộn.”
“Theo quan
điểm cá nhân người viết, sự tồn tại của ‘bún mắng, cháo chửi’ là có thật,
nhưng không thể lấy đây làm đại diện cho văn hóa ẩm thực Hà Nội.”
Cho dù “cá
nhân” kiểu nào đi nữa thì những cách nói lạ lùng ấy, cùng với những “sở hữu một
thân hình cực chuẩn”, “sở hữu một giọng hát cực khủng” hoặc “xử lý một ca khúc
trữ tình”...vân vân cho thấy khẩu hiệu “giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt”
trước sau vẫn chỉ là... khẩu hiệu.
“Cá nhân” là một người riêng lẻ, phân biệt với “tập
thể”. Ghép hai chữ này với tôi/chúng tôi/ông/bà/anh/chị/em... là thừa thãi, ngô nghê, lủng cà lủng củng,
đôi lúc vô nghĩa và chỉ làm cho câu nói, câu văn thêm rườm rà, nặng nề. Ngoại
trừ một số trường hợp sử dụng do quen miệng, “cá nhân tôi” là cách nói vừa làm ra vẻ khiêm tốn vừa ngầm đề
cao “cái tôi” cá nhân của mình.
Đặt “cá
nhân” bên cạnh cái “tôi”, trong một nghĩa nào đó, chỉ là một kiểu “tạo dáng” hoặc
chỉ để tô bồi cho bản ngã của mình.
Những cách nói có thể chấp nhận được:
- Đứng về/trên
phương diện cá nhân
- Với tính cách/tư cách cá nhân
- Riêng tôi / theo tôi
- Về phần tôi / về phía tôi / đối với tôi
- Cá nhân mình / bản thân mình / bản thân tôi
- Ý kiến cá nhân / chuyện cá nhân
Sau hết, xin “trích đoạn” câu hỏi và trả lời trong bài phỏng
vấn nhà văn Mặc Đỗ của tập san Tin Sách, tháng 9/1965 (ký giả Lê Phương Chi thực
hiện), để thấy sự khác biệt về chữ nghĩa ngày trước và ngày nay.
Hỏi: – Anh nghĩ thế nào về nhóm Bút Việt? Nếu chúng tôi mời
anh gia nhập nhóm Bút Việt, có trở ngại gì cho cá nhân nhà văn Mặc Đỗ với
nhóm Quan Điểm chăng?
Đáp: –Tôi nghĩ rằng đóng góp tác phẩm vào với anh em cùng
nghề đã tạm đủ, đóng góp bằng cá nhân mình hãy để chờ dịp thuận tiện và
cần thiết.
Qua bài này, xin chia sẻ một vài nhận xét và ý kiến của “cá
nhân tôi”.
Lê Hữu
