Courage sometimes skips a generation.
Chương mở đầu Hồi Ký
Tống Văn Công có đoạn:
Ông nội tôi có ba người con, nhưng chỉ có cha tôi là trai. Sau khi cha
tôi bị bắt vì tội “làm cộng sản”, ông nội tôi sốt ruột chuyện “nối giòng”. Có
người mai mối má tôi là Nguyễn Thị Thâm ở làng Giồng Tre (xã An Ngãi Trung) cho
cha tôi...
Sau lễ ra mắt, hai họ quyết định các bước kế tiếp theo tập tục. Cha tôi
phải tới “ở rể” tại nhà ông bà ngoại tôi. Trong bữa cơm đầu tiên, ông ngoại tôi
cầm chai rượu lên hỏi: “Con có biết uống rượu không”? Cha tôi đáp: “Dạ, có chút
đỉnh”. Ông ngoại tôi rót đầy ly nhỏ, đưa cho cha tôi. Cha tôi cầm lấy, cám ơn
và uống cạn. Ông ngoại tôi cười lớn nói bỗ bã: “Tao thích mày!”
Tui thì thích hết hai ông: ông ngoại và ông cha của nhà báo Tống Văn Công
bởi cả hai đều vui tính, hảo rượu, và (chắc) đều là những trang hảo hớn. Bởi
tui cũng sinh trưởng ở trong Nam nên nói như vậy (nghe) cũng kỳ kỳ, và e có
điều tiếng eo sèo là mình hơi nhiều máu địa phương hay phân biệt vùng/miền.
Để tránh dị nghị, tôi xin mạn phép mượn đôi lời của một nhân vật khác – từ
một vùng đất khác – ghi nhận về những nét “dễ thương” của nơi mà mình chôn rau
cắt rún:
Về tính cách ham vui của người dân Nam Bộ, tôi có nhiều kỷ niệm đáng nhớ.
Ở cùng phố với tôi, có anh bạn một hôm đến rủ tôi đến nhà anh ăn mừng sinh nhật
Bác Hồ ngày 19-5. Đương nhiên là tôi đi. Đúng một tháng sau, anh lại đến rủ tôi
đi liên hoan. Tôi hỏi, dịp gì thế? Anh ta bảo, hôm nay “đầy tháng” Bác Hồ!
Chưa hết, anh rủ tôi đến nhà ăn giỗ bà già. Đúng một tháng sau anh
lại đến rủ tôi, nói: hôm nay giỗ bà già tôi! Nghe vậy tôi ngạc nhiên quá, vì
vừa ăn giỗ tháng trước. Anh hiểu sự ngạc nhiên này nên giải thích ngay: năm nay
nhuận hai tháng tám phải giỗ hai lần!
Vẫn chưa hết. Ngày Phật Đản, anh rủ tôi rồi đến ngày Noel mừng Thiên Chúa
Giáng Sinh anh cũng đến mời tôi đi ăn mừng. Tôi thắc mắc vì anh theo đạo Phật
cơ mà, anh cười, nói tôi đa tôn giáo! Thế nên hèn chi, ca dao Nam Bộ mới có
câu: “Ra đường thấy vịt cũng lùa. Thấy duyên cũng kết, thấy chùa cũng tu!” (Lê
Phú Khải. Lời
Ai Điếu, Westminster, CA: Người Việt, 2016).
Theo T.S Nguyễn
Văn Tuấn, tác giả cuốn hồi ký thượng dẫn sinh năm 1942 tại Hà Nội, học văn
khoa tại trường ĐH Sư Phạm Hà Nội 1967, làm việc cho đài Tiếng Nói Việt Nam và
sau này bị/được ‘lưu đày’ vào Nam. Ông đã nghỉ hưu, nhưng vẫn còn viết cho
truyền thông … lề trái.”
Dù ở hoàn cảnh “lưu đầy” nhưng Lê Phú Khải yêu qúi và rành rẽ Vùng Đồng Bằng
Sông Cửu Long ít ai sánh kịp. Ngoài gần
chục tác phẩm viết về miền đất này, ông còn tìm ra được hằng trăm từ kép mà
người dân hai miền Nam/Bắc “chia nhau” (trước/sau hay sau/trước) một cách vô
cùng độc đáo:
“... ô dù, ốm đau, buồn rầu, bơi lội, bóc lột, cố gắng, co kéo, chọc ghẹo,
chán ngán, chặt đốn, cưng chiều, chén bát, chờ đợi, chửi rủa, chậm trễ, cần
thiết, cạn kiệt, chia xớt, đưa rước, dạy bảo, dòmn ngó, dọn dẹp, dụ dỗ, đùa
giỡn, đùi vế, đau ốm, đĩ điếm, khờ dại, điên khùng, dư thừa, giỡn chơi, đui mù,
dòm ngó, dọa nạt, đe dọa, hư hỏng, hao tốn, hăm dọa, hối thúc, hù dọa, hung dữ,
ham thích, hoảng sợ, hèn nhát ... Ví dụ như đui mù thì người Nam nói đui, người
Bắc nói mù.”
Thiệt là bất ngờ và thú vị!
Hèn chi mà gíáo sư Nguyễn
Văn Tuấn không tiếc lời ca ngợi: “Đây là một cuốn sách cần phải có trong tủ
sách gia đình. Một cuốn sách bổ sung tuyệt vời cho các tác phẩm của Vũ Thư
Hiên, Bùi Tín, Xuân Vũ, Dương Thu Hương, Trần Đĩnh, Huy Đức ...”
Tôi rất tán thành với nhận định (“một cuốn sách tuyệt vời”) và chỉ hơi lấy
làm tiếc là đã không hoàn toàn chia sẻ được với nhà báo Lê Phú Khải về vài đoạn
văn (ngăn ngắn) trong hồi ký của ông. Xin đơn cử một thí dụ:
“Đó là vào năm 1992, một đoàn nhà báo, gồm toàn những nhà báo có ‘máu mặt’,
tổ chức lên Đà Lạt nhằm bênh vực chị Đặng Việt Nga, kiến trúc sư và anh Phương
cũng kiến trúc sư, hai chủ nhân của ‘Ngôi nhà trăm mái’ đang bị địa phương bắt
tháo dỡ vì nhiều lý do không chính đáng.
Đường xa, hết chuyện bàn, tôi nêu câu hỏi: Nếu bây giờ phải chọn hai gương
mặt tiêu biểu cho Việt Nam thế kỷ qua thì các vị chọn ai? Mọi người đều chọn
nhân vật số một là Hồ Chí Minh. Vậy còn người thứ hai? Cả xe im lặng. Có vị
nói: Võ Nguyên Giáp! Tôi phản đối và đưa ra nhân vật thứ hai là Dương Thu
Hương! Cả xe nhao nhao phản đối. Có người hỏi: Dương Thu Hương là cái quái gì
mà ông lại cho là nhân vật thứ hai sau Hồ chí minh? Tôi trả lời: chẳng là cái
quái gì mà tự cho mình có quyền đứng ngang hàng và dám vỗ vai nhắc nhở các vị
đang cai trị dân chúng, thì đó là dân chủ, là xã hội công dân chứ còn gì nữa!
Độc lập và dân chủ là hai phạm trù lớn nhất, được cả dân tộc nhắc đến nhiều
nhất trong thế kỷ qua. Độc lập thì Hồ Chí Minh là hình tượng, còn dân chủ thì
đến Đại Tướng cũng không dám đối thoại với tổng bí thư Lê Duẩn, Dương Thu Hương
là thảo dân mà lại tự cho mình quyền ăn nói ngang hàng với các vị đang đứng
trên đầu dân, thì đó là hình tượng của dân chủ. Sau hình tượng của dân tộc phải
là hình tượng của dân chủ… Chẳng thấy ai trên xe nói gì nữa!”
Ảnh: photphet
Tôi không có mặt trong chuyến xe lên Đà Lạt vào năm 1992, và cũng không có khả
năng tranh luận nên xin phép được mượn lời của nhà bình luận thời cuộc Vũ Quang
Thuận và bác sĩ Phạm Hồng Sơn để góp ý thêm về ông Hồ Chí Minh – nhân vật mà
theo nhà báo Lê Phú Khải là "một hình tượng độc lập tiêu biểu của nước
Việt Nam" trong thế kỷ vừa qua.
Thằng đó nó khốn nạn lắm. Nó lừa dân mình. Dân mình ngu si không biết lại
còn tung hô, dựng nó lên thành thánh.
Theo tôi, hiện nay nếu muốn đất nước có tiến bộ, có dân chủ thực sự hay
thậm chí là chỉ muốn chính quyền phải cương quyết hơn với sự đe dọa, xâm lấn từ
Trung Quốc thì chúng ta rất không nên lấy “cụ Hồ” ra làm tấm gương, trừ khi
chúng ta không có đủ thông tin hoặc chỉ muốn có tiến bộ giả dối, nửa vời và chỉ
muốn chính quyền vẫn lệ thuộc Trung Quốc. Chỉ cần xem lại một chút lịch sử
chúng ta sẽ thấy điều này rất rõ.
Lãnh tụ nào và chính thể nào đã đưa vòng lệ thuộc, cống triều phương Bắc
trở lại Việt Nam gần 80 năm sau khi sự phụ thuộc đó đã bị hủy bỏ hoàn toàn kể
từ Hiệp ước Patenôtre 1884? Còn lãnh tụ nào và chính quyền nào nếu không phải
là chính quyền Việt Nam Dân chủ Cộng hòa dưới sự lãnh đạo của Chủ tịch Hồ Chí
Minh đã bắc những cây cầu “răng môi”, “núi liền núi sông liền
sông” cho sự lệ thuộc, cống triều (kiểu mới) phương Bắc trở lại Việt
Nam từ năm 1950?
...
Ai là người vừa là Chủ tịch nước kiêm Chủ tịch đảng cầm quyền trong lúc
ông Thủ tướng Phạm Văn Đồng hạ bút ký một công hàm công nhận lãnh hải Trung
Quốc bao phủ cả hai quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa? Chắc chắn 54 năm chưa phải là
thời gian quá lâu để mọi người quên mất người đó là Hồ Chí Minh, Chủ tịch nước
Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (tại miền Bắc Việt Nam), kiêm chủ tịch Đảng Lao động
Việt Nam và là một chí hữu, một “người thầy vĩ đại” đương thời của Thủ tướng
Phạm Văn Đồng...
Cái đau xót và đau buồn chính là việc những người bị trị, những người
đang mất tự do, bị áp bức, những người không muốn đi theo cái ác lại vẫn quì
lạy, sùng kính một con người đã đưa họ từ những xiềng xích thô kệch, rỉ sét
sang những gông xiềng êm ả, tinh vi, bền chắc hơn, đã khai sinh ra một chế độ
suy đồi mà họ đang ta thán, đã là một ông trùm của các thủ đoạn dân chủ giả
hiệu vẫn được duy trì cho tới hôm nay, đã là một chuyên gia về các kỹ thuật mị
dân lão luyện tới mức khiến cho cả một dân tộc đa phần vẫn cứ an tâm, ngáo
ngác, trông đợi tự do trong gông cùm và thờ kính chính kẻ đã quàng vào họ bộ
gông cùm mới.
Tôi không hề có dụng ý mượn lời của Vũ Quang Thuận và Phạm Hồng Sơn để chỉ
trích nhà báo Lê Phú Khải. Tôi chào đời trước hai nhân vật này, và sinh sau tác
giả của cuốn hồi ký Lời Ai Điếu. Giữa ba ông tôi chỉ (tình cờ) là một
độc giả thuộc thế hệ bắc cầu nên thấy cần ghi lại quan điểm của cả ba để rộng
đường dư luận!
Courage sometimes skips a generation. Lòng dũng cảm đôi khi bỏ qua cả
một thế hệ.
Tưởng Năng Tiến
