Khi tôi vừa ăn xong mấy củ khoai thay cho bữa
cơm chiều, thì một người cán bộ đi vào. Như những người miền Bắc tôi thường gặp,
sau chiến tranh tràn ngập cả miền Nam, dù không là bộ đội vẫn thường mặc một bộ
đồ màu cứt ngựa bạc phếch, nhàu nhò và đội một cái nón cối do Trung Quốc viện
trợ. Bộ đồ ông mặc hãy còn mới nhưng vẫn không che giấu được vẻ buồn bã nhàm
chán của một thứ quân phục được sản xuất hàng loạt. Ông cũng có một chiếc bị lủng
nhủng những túi những dây gọi là ba lô con cóc (vì đeo lên nó giống như một con
cóc khổng lồ). Ông mang một đôi săng đan bằng nhựa màu nâu nhạt, loại dép mới
cũng do “ông” Trung Quốc chi viện thay cho dép cao su.
Ông bước vào sân giữa lúc trời đang còn chút nắng nên mặt ông sáng lên với những
giọt mồ hôi lấm tấm, nhưng hai nếp nhăn từ cánh mũi vòng qua cái miệng không
râu lại sẫm đen giống như hai đường cày. Một cái bớt trên má trái giống như một
giọt mực xạ bị bôi lem. Mái tóc cắt sát hai bên thái dương chỉ chừa một mảng
trước trán như một cái lưỡi rìu. Cái mái tóc sắc nhọn giống nhau cả triệu người
như một ấy, đã từng xuất hiện trong tết Mậu Thân trên các xác Việt cộng được
kéo bỏ ngoài công viên thành phố. Tôi đã nhiều lần hoang mang tự hỏi không biết
có ai trong số họ là cha tôi.
Ông đi qua sân không một chút ngập ngừng, rồi
ông bước lên thềm quay mặt nhìn ra ngõ, hơi bất ngờ khi thấy mấy con “trâu máy”
của hợp tác xã trên đường trở về đang kêu phành phạch thay cho tiếng nghé ngọ.
Ông đặt ba lô xuống thềm, lọ mọ lấy điếu cày, xe thuốc nhét vào nõ rồi rít một
hơi dài kêu roọc roọc. Ông tựa lưng vào cột, lim dim mắt, thở ra một hơi khói đậm
và gắt. Cái vẻ tự tin yên bình, cái vẻ không xa lạ với cửa nhà vườn ruộng, cái
vẻ của một người đi xa về lại nhà mình khiến cho tôi trả lời đúng chóc khi nghe
ông hỏi:
Có biết ta là ai không?
Là cha, tôi nói.
Giỏi đó, con còn nhìn ra cha là nhà có phước.
Đó, cái buổi trùng phùng của hai khúc ruột
lìa xa nhau hơn hai mươi năm chỉ có vậy. Không có chuyện mừng mừng tủi tủi.
Không có một giọt nước mắt nào run rẩy nhỏ xuống. Cũng không oái ăm như tôi đã
từng tưởng tượng mỗi khi nghĩ đến người cha chưa từng thấy mặt. Có phải vì
chúng tôi là hai người đàn ông hay vì chúng tôi đã từng ở hai bờ chiến tuyến?
Tôi đã từng vẽ ra những cảnh cha con gặp nhau rất éo le, oan trái. Như lúc ông
bị thương sắp chết sau khi nhận loạt đạn của chính tôi, hay lóp ngóp chui lên từ
căn hầm bí mật dưới những họng súng sẵn sàng nhả đạn, trong đó có họng súng của
tôi.
Hồi đó, tôi thường tự hỏi, trên cái dải đất mỏng manh hình chữ S này có bao
nhiêu người cha và người con, người anh và người em, những người ruột rà máu mủ
lại phải bắn giết nhau. Cả trăm, cả ngàn hay đến cả chục ngàn? Và vì sao bọn họ
phải trở thành kẻ thù của nhau? Có phải vì chiến tranh quá dài và những kẻ cầm
đầu hai bên quá hèn nhát hay quá thủ đoạn, hích vào đầu chúng tôi như bọn trẻ
chăn trâu thúc sau đít để trâu bò húc nhau.
Lô lô
ầm
Lô lô
ạt
Thịt
nạc dao phay
Con
nào hay để lại cày
Con
nào dở dao phay nước mắm…
Bộ máy tuyên truyền của hai bên cũng y
chang như vậy đó, chỉ khác là được khuếch đại to hơn và bền bỉ sâu hiểm hơn mà
thôi.
Giờ đây, tôi lại tưởng tượng khác. Nhiều người cha xấu hổ đã không muốn nhìn mặt
con khi biết chúng đã từng “theo giặc cầm súng bắn vào nhân dân”. Biết con đang
“học tập” họ chẳng những đã không ái ngại xót xa, còn bảo không bị giết đã là
nhân đạo lắm rồi, hãy để nó học càng lâu càng tốt. Vì vậy, tôi chẳng mong gì được
gặp ông một cách đề huề cảm động. Tôi chờ đợi những câu mắng chửi y như bọn họ,
những người chiến thắng rồi mà vẫn chưa hết căm thù những kẻ thua trận là chính
con cái anh em mình. Nhiều lúc tôi vẽ ra cảnh ông rút súng chĩa vào ngực tôi
gào lên, mày là thằng bán nước và tôi nhắm mắt để cho ông bóp cò.
Nhưng bây giờ, “con còn nhìn cha là nhà có phước”, ông nói vậy là sao? Phải
chăng ông cũng đang vẽ ra những cảnh trái ngang: con không thèm nhìn cha, hay lớn
tiếng kết tội bỏ cả vợ con để đi theo Liên xô và Tàu cộng? Và như thế cả hai
cha con chúng tôi đều vừa mong mà cũng vừa sợ cái ngày sẽ gặp lại.
Tôi mở cửa mời ông vào nhà, nhưng ông bảo
ta muốn đi dạo một chút. Rồi ông đi quanh vườn. Vườn rộng, trồng rất nhiều cây
ăn trái, nhưng đã già cỗi. Những mít, những xoài ngày nào giờ đã thành cổ thụ.
Dừng lại bên cạnh một cây xoài ngã rạp chắn lối trước mặt, ông nói đây là cây
xoài quỳ và quay lại hỏi tôi:
Lúc nhỏ con cũng thường leo lên đây?
Dạ.
Con có bị bà bắt phạt quỳ không?
Dạ có.
Bà cấm leo trèo vì sợ té gãy chân.
Dạ.
Ta nhớ cái vườn này lắm. Ngoài đó làm gì có
được cái vườn như nhà mình.
À ra vậy, tôi nghĩ, lúc nhỏ ông vẫn thường
nghịch ngợm leo trèo và ông vẫn nhớ đến khu vườn xưa, ngôi nhà cũ chứ không phải
chỉ nghĩ đến đảng không thôi.
Ta cứ tưởng bị đốt phá hết rồi.
Thế nhà ngoài đó của cha cũng có vườn chứ?
Làm gì có nhà, chỉ có bốn thước vuông thôi.
Chỉ rộng hơn cái áo quan một chút.
Cái giọng điệu chua chát từ miệng một người
miền Bắc lần đầu tiên tôi mới được nghe, thật khác xa với giọng điệu huênh
hoang tự hào của những “ông”, những “bà” cán bộ trong trại cải tạo hay những
người miền Nam mới theo cách mạng.
Sau đó ông vòng ra giếng, cúi nhìn xuống sâu một lúc như tìm lại hình bóng mình
rồi thả gàu múc nước. Ông xối nước rửa mặt, ngửa cổ uống một hơi, khà một tiếng:
Nước giếng nhà mình ngon thiệt! Cái cách ông uống và khen cứ như vừa làm một cốc
bia mát lạnh, khiến tôi rất xúc động.
Vườn nhà mình! Nước giếng nhà mình! Những tiếng ấy dường như được ông nhốt kín
trong lồng ngực suốt hơn hai mươi năm, giờ bỗng vọt ra như những cánh chim đang
bay vút trên bầu trời quê hương. Tôi có cảm giác sẽ còn được nghe tiếng “mình”
thêm nhiều lần nữa. Nhà của mình, ruộng của mình, vợ con của mình… Những thứ “của
mình” đó làm nên một đời người, vì sao ông lại bỏ tất cả để đi tìm những thứ rất
chi xa lạ không phải của mình?
Lúc vào nhà, tôi cẩn thận đi trước, dặn ông
coi chừng vấp phải ngạch cửa cao ngang đầu gối, nhưng ông bảo vấp làm sao được,
ta thuộc cái nhà này như biết rõ trong lòng bàn tay.
Đèn được thắp lên, căn nhà đã một trăm tuổi hơn mở con mắt ngái ngủ của mình ra
nhìn ông. Không biết nó nghĩ gì nhưng ông chủ của nó thì bồi hồi đứng nhìn
trong yên lặng. Nào cột nào kèo, nào trính nào xiên, cái bàn thờ lạnh lẽo với
những bức hình trùm khăn nhiễu đỏ, những tủ giường xưa cũ, tất cả đã bị mối mọt
và nhất là bàn tay của con người làm cho xệch xạc méo mó. Ngôi nhà đã hai lần bị
“mượn”. Lần thứ nhất, chính quyền cũ “mượn” làm nhà tạm giam những người tình
nghi Việt cộng. Lần thứ hai, cách mạng “mượn” làm trụ sở ủy ban. Cứ sau mỗi lần
bị “mượn” là tiều tụy xơ xác. Giá như nó là một người vợ đẹp mà bị “mượn” đến
những hai lần như thế thì không biết người chồng sẽ đau khổ đến mức nào.
Đến trước bàn thờ, ông có vẻ muốn lật những tấm khăn nhiễu ra để nhìn lại hình
những người đã khuất, nhưng tần ngần một lúc, ông lại thôi. Ông ngồi xuống cái
tràng kỷ mà một chân sau được thay bằng bốn cục gạch. Tự nhiên ông trở nên bé
nhỏ mặc dù ngọn đèn làm cái bóng của ông nở to ra, bôi đen cả chỗ ông ngồi. Ông
có vẻ giống như một đứa con có tội đang ngồi lặng nghe những lời rầy la của mẹ
cha. Phải chăng ngôi nhà đã một thời uy nghi lộng lẫy giờ suy sụp thảm hại là
do ông đã bỏ nó mà đi? Bởi vì có ông thì ngôi nhà này ai dám mượn đến những hai
lần. Và vợ có chồng thì ai dám thập thò tán tỉnh. Nói vậy thôi chứ trong những
ngày cách mạng mùa thu, cả kinh đô nhà Nguyễn nằm soi bóng bên bờ sông Hương
còn bị Bảo Đại “bỏ của chạy lấy người” huống hồ là ông.
Cha chắc chưa ăn gì, tôi nói, để con kiếm
cái gì làm bữa tối cho cha.
Khỏi, ông nói, ta ăn quà rồi. Kiếm cái gì
nhâm nhi thì được. Ta có hai chai bia đây.
Thật là bất ngờ, thay vì sẽ phải ngồi nghe ông tra hỏi, nguyền rủa, lại được
cùng ông ngồi uống la de. Tôi quá vui nhưng cũng rất lúng túng, vì mới đi cải tạo
về chưa được một tuần, biết lấy gì để làm mồi nhậu đây. Tôi loay hoay mãi, sau
cùng đành chạy ra quán nói thật với bà chủ cho mua chịu mấy cái trứng vịt. Tôi
không đủ dầu để làm món trứng tráng chỉ còn mỗi cách là đem luộc.
Khi trứng chín đã được bóc vỏ trắng muốt, tôi lấy thêm một chút muối tiêu, trịnh
trọng bày lên bàn để mời ông. Lúc đó đã thấy ông để sẵn hai chai bia La rue hiệu
con cọp, giờ là của hiếm. Hai chai bia được cột chặt vào nhau trông rất lạ, đem
từ miền Nam Mỹ ngụy ra miền Bắc chống Mỹ anh hùng, rồi lại lộn ngược vào Nam, cứ
như hai số phận long đong đã được an bài.
Cái này, ông nói, ta được phân phối đã hai
năm rồi, để dành mãi đến ngày hôm nay đấy.
Quán hết đá, cha chờ chút để con lên chợ.
Khỏi, uống không cũng được.
Đó là đại yến mừng ngày đoàn tụ mà nếu cả tộc họ nhà tôi kể từ ngày lập làng
còn sống, nước mắt tủi hờn chắc cũng đựng đầy hai chai la de. Cha tôi là người
mà chính tôi có bổn phận phải lùng diệt. Còn tôi là đứa con đi theo giặc đáng
nguyền rủa của cha. Số phận nào lại đưa chúng tôi đối mặt nhau một cách nghiệt
ngã như thế. Ai cũng bảo là do lịch sử, nhưng cái con mãng xà dài cả ngàn thước
ấy, ai đã nhảy lên lưng khiến nó lồng lên suốt mấy chục năm? Ai đã khiến nó nuốt
một lúc hàng chục tiểu đoàn ở cổ thành Quảng Trị? Ai khiến nó đuổi theo cả vạn
người di tản từ Pleiku? Nếu lúc này cha tôi cầm con dao đang thái trứng kia đâm
thẳng vào ngực tôi cũng là do con mãng xà ấy sao?
Uống đi cha!
Uống đi con!
Uống để mừng cha con mình đã thoát khỏi cái
tội ác lớn nhất trong đạo làm người vì chiến tranh quá dài đủ để cho cha con giết
nhau!
Đêm hôm đó hai cha con tỉnh như sáo không phải vì bia ít quá không đủ say mà vì
chúng tôi bàng hoàng nhận ra dưới đám lá mục của lịch sử, giấu mặt bao nhiêu là
sâu bọ rắn rít, chúng tôi vẫn là cha và là con. Ông nói gần như suốt đêm về cái
dòng họ Trần “rân rác” (ý nói danh giá), về lúa chín tràn bờ, về bắp trổ đầy
soi, về những ngày giỗ chạp heo gà ngả hết con này đến con khác, về những xe
trâu chở lúa từ đồng lớn, đồng dài kẽo kẹt suốt cả tháng, về bằng thành chung của
ông (cả huyện chỉ có hai người đậu), về những ngày đầu cách mạng bà nội đã đem
cả rổ vàng ra cúng vào quỹ cứu quốc. Nhưng tuyệt nhiên ông không nói gì về những
ngày ông đi tập kết. Cũng không hỏi tôi đi lính gì, gây bao nhiêu nợ máu và phải
học tập bao nhiêu năm mới “sáng mắt sáng lòng”. Và, im như băng giá ở Nam cực,
ông không hề mở miệng ra hỏi nói gì về mẹ tôi. Tàu Titanic có ngày còn được
khai quật lên để cho mọi người thấy lại cái bi kịch hàng hải đau thương nhất thế
kỷ, nhưng cái mối tình mà từ đó mới có tôi sinh ra, đụng phải tảng băng của lịch
sử (lại lịch sử) bị gãy làm đôi thì ông nhất định chôn chặt dưới đáy đại dương
của lòng mình.
Hai năm trước ngày ký kết hiệp định Giơ neo, tôi được sinh ra với một cái bớt đỏ
trên môi. Bà nội nói, cha mày cũng có một cái bớt trên má, nhưng xấu hơn vì là
bớt màu đen. Bà nói như thể biết trước cuộc chiến tranh sẽ còn kéo dài và cha
con chúng tôi có thể phải đối mặt nhau ngoài mặt trận. Cha tôi phải nhớ là đừng
bắn vào đứa có bớt đỏ trên môi, còn tôi thì đừng bắn vào người có bớt đen trên
má. Hai cái bớt ấy đã được tổ tiên nhà họ Trần làm dấu để cha con nhận ra nhau.
Mẹ tôi lấy chồng khác khi tôi lên mười. Tôi ở lại với bà nội. Điều ấy chắc làm
mẹ tôi đau lòng lắm. Bà ôm tôi khóc như mưa. Tôi không biết gì nhiều về bố dượng,
chỉ biết ông ở trong quân đội và cấp bực sau cùng khi Sài Gòn thất thủ là trung
tá.
Nếu trên đời này có những người đàn bà rất tần tảo, rất giỏi giang, nhưng cũng
rất đau khổ chắc phải kể đến mẹ tôi. Sau 1975, chồng bị bắt đi cải tạo, nhà bị
tịch thu, con cái bị đưa đi kinh tế mới… Bao nhiêu tiền của dành dụm bị mất sạch
khi đổi tiền. Vậy mà vẫn phải mua đường sữa, mắm cá đi thăm nuôi, hết lặn lội
ra tận Bắc để thăm chồng sau, lại lộn vào Nam thăm con chồng trước. Như lúc này
đây, nghe đâu mẹ đang ở Bắc.
Những điều ấy tôi muốn tâm sự với cha nhưng ông đã coi như không có người đàn
bà ấy trên đời, thì tôi cũng đành biết vậy mà thôi. Ông ăn ít, ngủ ít, không ra
ủy ban thôn, không lên huyện, lại càng không vào tỉnh và chưa hề hỏi han hay gặp
gỡ những người bạn chiến đấu cũ nay đã là đồng chí bí thư này, chủ tịch nọ.
Có một lần, tôi rụt rè hỏi, cha cũng có gia
đình ngoài đó chứ, thì ông bảo, hỏi làm chi chuyện đó. Hãy lo cho con đi. Con
phải kiếm một người đàn bà mới giữ được cái nhà này. Ta có còn gì nữa đâu. Cuộc
đời ta như một con cá, khúc ngon nhất là khúc giữa thì bị mèo tha chó đớp. Chỉ
còn lại cái đầu và khúc đuôi, giữ lại mà làm gì.
Giọng ông u uẩn quá, nghe rất thương. Cái
khúc giữa đời ông phải chăng là hơn hai mươi năm ông đi tập kết. Và trong hai
mươi năm đó, với cái lý lịch con địa chủ chắc là ông đã run sợ xiết bao.
Đến ngày thứ năm, mẹ tôi từ vùng đất đỏ Long Khánh ra thăm. Bà được tin tôi ra
khỏi trại cải tạo ngay lúc bà đến thăm nuôi. Khi nghe mấy tiếng đã được tha,
không kịp quay về nhà, bà liền đón xe đi suốt đêm để ra gặp con. Lúc bà kêu cửa
thì trời chưa kịp sáng.
Không như lúc gặp cha, tôi khóc nức nở khi gặp mẹ. Bà cũng khóc, nhưng tỉnh táo
hơn, hỏi: Khổ lắm phải không con? Tôi lắc đầu, chỉ tay vào trong nhà, nói nói
thầm vào tai bà: Cha con đang ngủ trong đó.
Tự nhiên tôi cảm thấy như đầu và ngực bà lạnh ngắt. Bà rời tôi, ngồi sụp xuống
đất, cả người bà rung lên. Tôi hiểu bà đang cố kìm giữ tiếng khóc. Giá như có
thể được, chắc bà đã kêu thét lên rồi.
Tôi dìu bà lên thềm, mẹ và con cùng lặng im
ngồi chờ sáng.
Bên trong có tiếng ho nhỏ, rồi có ánh đèn lọt
qua khe cửa.
Cha tôi bước ra sân, ngửa mặt lên trời, làm một vài động tác cho đỡ mỏi. Ông định
đi ra giếng nhưng khi thấy mẹ con tôi, ông chớp mắt mấy cái, nói như thể hai
người chưa từng xa nhau:
Kìa, sao hai mẹ con lại không vào trong
nhà?
Mẹ tôi đứng lên, một tay nắm tay tôi, một
tay quệt nước mắt nói:
Ông mới về?
Phải, mới về được mấy bữa.
Ông vẫn khỏe?
Ờ, vẫn khỏe. Bà thế nào? Đường xa chắc là mệt
lắm. Này Tân, con đưa mẹ vào nhà nghỉ, ta ra vườn một lát.
Tôi chưa bao giờ nghĩ tới lúc cha và mẹ gặp nhau. Mọi sự đã trôi qua rất xa. Phải
nói là thật xa, tận trong mịt mờ của quá khứ. Liệu cuộc trùng phùng không được
báo trước này có làm cho họ vì thế mà bớt xa nhau chăng.
Mẹ chỉ mang theo đồ khô, chẳng có gì mời
cha con ăn sáng. Hay là để mẹ lên chợ kiếm thứ gì.
Thôi mẹ, chắc cha không thích bày vẽ. Mẹ có
mì gói không?
Có đây, để mẹ đi nấu nước.
Việc đó để con, có cái chõng của con, mẹ nằm
tạm mà nghỉ.
Một lúc sau, cha tôi vào. Ba bát mì bốc
khói được tôi mang lên.
Mời cha, mời mẹ, tôi nói.
Mời bà, cha tôi nói.
Mời ông, mẹ tôi nói.
Những sợi mì ngập ngừng trôi qua miệng cha.
Tiếng húp nước rụt rè chảy qua miệng mẹ.
Tiếng nhóp nhép trong miệng tôi.
Bỗng mẹ tôi đặt bát xuống mâm, nhìn thẳng
vào mặt cha hỏi:
Ông thù tôi lắm phải không?
Không.
Ông nói dối.
Để làm gì?
Tôi biết, ông hận tôi. Nhưng nếu như tôi đợi
ông đến hơn hai mươi năm thì tôi được gì?
Tôi có muốn bà đợi tôi đâu. Chẳng ai đợi
ai. Thành thực mà nói, tôi rất có lỗi với con và bà.
Đột nhiên tôi vọt ra câu hỏi suốt bao nhiêu
lâu cứ đè nặng trong lòng:
Cha có biết là mình lầm đường không?
Cha tôi hơi bối rối nhưng cũng nói:
Vấn đề là đừng hỏi biết hay không biết. Một
người đã rơi xuống đáy vực thì có gào lên cũng chẳng ai nghe.
Tôi nói lớn:
Vậy thì rõ rồi. Xin cha và mẹ hãy cùng con
ăn hết bát mì. Dẫu sao cũng là một ngày vui.
Chiều hôm đó mẹ tôi xuôi Nam.
Sáng hôm sau cha tôi ra Bắc.
Tôi còn lại một mình.
Thôi hãy lấy vợ, sinh con.
Khuất Đẩu
———————————————————–
*Tựa bài mượn trong lời nhạc của Phạm Đình
Chương:
Ngày
nao tan đao binh
Mẹ bồng
con sơ sinh
Chiều
đầu xóm xôn xao đón người trường chinh
Ngậm
ngùi hân hoan tiếng cười đoàn viên
