Câu chuyện của nữ sinh Trương Thị Hà
có lẽ là một trong những cột mốc đáng nhớ nhất về những ngày tháng mà Facebook
trở nên bất thường với những người bất đồng chính kiến hay với những người chỉ
muốn chân thành bày tỏ quan điểm của mình.
Hà là sinh viên Luật. Cô tham gia
cuộc biểu tình ngày 17/6/2018 với một tấm biểu ngữ và niềm tin trong trắng rằng
chính quyền là những người biết lắng nghe. Thế nhưng cô bị bắt lôi vào khu tập
trung thẩm vấn và tra tấn ở Tao Đàn, quận 1. Nơi đó cô liên tục bị đánh đập dã
man, sỉ nhục và ép nhận một tội trạng mơ hồ bởi những nhân viên khoác áo nhà
nước lẫn thường phục nhưng côn đồ. Sau đó, khi ông Phạm Tấn Hạ, phó hiệu trưởng
trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn Hồ Chí Minh xuất hiện, Hà khóc và
lên tiếng cầu cứu, thế nhưng nhân vật này đã từ chối.
Câu chuyện bất nhẫn và chứa đựng
nhiều khía cạnh về giá trị của tính người và bộ dạng chung của giới trí thức xã
hội chủ nghĩa, đã được Hà kể lại trên Facebook của mình với một nỗi buồn về ý
nghĩa thầy trò, nhận được rất nhiều sự chia sẻ. Nhưng bất ngờ sau một thời gian
ngắn, bài viết này đã bị ban quản trị Facebook xóa bỏ mà không có một lời giải
thích rõ ràng nào.
Đây không phải là lần đầu tiên. Kể
từ sau cuộc gặp của bà Monika Bickert, Giám đốc chính sách quản lý toàn cầu của
Facebook và Bộ trưởng Bộ Thông tin-Truyền thông Trương Minh Tuấn vào ngày
26-4-2017 tại Hà Nội, các trường hợp xóa bài, khóa trang, không hiển thị… trên
hệ thống Facebook ở Việt Nam dựa trên “vi phạm tiêu chuẩn cộng đồng” ngày càng
nhiều và càng đậm màu sắc chính trị theo kiểu con buôn thỏa hiệp với Đảng cộng
sản Việt Nam.
Nhiều nhà hoạt động hay giới ủng hộ
tự do ngôn luận nói rằng dù họ phát biểu ôn hòa, và thường chỉ là khuấy động về
việc đòi sự minh bạch trong chính sách xã hội, nhưng họ luôn là nạn nhân của
các cuộc trừng phạt không lời từ Facebook. Có ý kiến cho rằng sai lầm đó là do
các lực lượng cực đoan được nhà nước nuôi dưỡng trên không gian mạng như Hội cờ
đỏ, Lực lượng 47, Hội chống phản động… đã tổ chức report đánh phá. Nhưng có vẻ
cách giải thích này cũng là một loại bình phong khá thuận tiện cho phía quản
trị Facebook, bất chấp bà Monika Bickert hay chính Mark Zuckerberg từng khẳng
định công ty Facebook đủ sức hiểu biết và kiểm soát được mọi thứ từ các thuật
toán thông minh thể hiện khả năng trí tuệ nhân tạo.
Thế nhưng, ở cột mốc của câu chuyện
nữ sinh Trương Thị Hà lại có những tình tiết rất thú vị. Chỉ vài mươi phút sau
khi bài viết của cô sinh viên bị hệ thống Facebook im lặng xóa đi, người ta
thấy trên các blog của mạng xã hội Minds, bài viết này nhanh chóng được nhân ra
và dẫn ngược về các trang Facebook. Lần đầu tiên, sự cấm đoán nội tại của
Facebook đã vấp phải một phản ứng mới mẻ của người dùng: Họ không gửi thư xin
xỏ việc có lại bài hay thôi khóa trang, mà tức thì lên tiếng đáp trả thái độ
độc tài bằng công cụ mới.
Trong vài ngày qua, những người quản
lý Minds chắc cũng bất ngờ khi thấy một lượng lớn người dùng từ Việt Nam tràn
sang, khiến nơi này trở nên rộn rịp với nhiều câu hỏi. Nhiều nhất là những câu
hỏi và đề nghị phiên bản tiếng Việt cho đoàn người exodus từ Facebook. Có một
người nước ngoài khi thấy sự bất thường này đã hỏi rằng có chuyện gì ở Việt
Nam, một cư dân mới đến đã giải thích rằng Facebook ở Việt Nam trở nên không
còn an toàn nữa, và mọi người muốn tìm một nơi cư trú hay diễn đàn mới.
Lúc này, một làn sóng khác thì đang
kêu gọi mọi người đừng rời bỏ và hãy tiếp tục dùng Facebook như một công cụ để
thể hiện hoạt động bất tuân dân sự với luật an ninh mạng, vốn được coi là thủ
thuật vươn xa bộ máy kiểm duyệt hà khắc và độc đoán của những người cộng sản.
Với 50 triệu tài khoản, Facebook
đang là một hiện tượng phục sinh của quyền lực thứ tư tại Việt Nam từ khoảng
năm 2010. Nó là cuộc cách mạng nhận thức của hàng triệu người Việt từ thành thị
đến nông thôn, nhưng đồng thời cũng là nỗi hãi hùng của nhà cầm quyền trong
thói quen bịt mắt hay bóp méo những vấn đề mà họ cần thao túng.
Những người rời bỏ Facebook nói rằng
họ muốn bày tỏ một thái độ bất mãn với mạng xã hội này, đang mỗi lúc càng
chuyên chính tư sản hơn. Có người nói trên trang nhà mới tại Minds rằng họ
không muốn bị bán đứng hay bị động trước những âm mưu ập vào mình. Chưa có con
số thống kê cụ thể nào về lượng người từ bỏ Facebook sang Minds, nhưng dự đoán
rằng sang tháng 1/2019, tức vào thời điểm an ninh mạng được thi hành, sẽ còn
nhiều nguời nữa nhập vào dòng exodus thời @ này.
Nhưng bên cạnh đó, nhiều người vẫn
khẳng định rằng mình quyết chọn Facebook để làm mặt trận thông tin với nhà cầm
quyền, bất chấp những hiểm nguy từ luật an ninh mạng. Thậm chí với những người
đã có thêm tài khoản mới ở Minds, vẫn tuyên bố rằng họ mượn công cụ yểm trợ, để
tiếp tục thể hiện sự bất mãn của mình với chính quyền, thậm chí với cả sự thỏa
hiệp của Facebook ngay trên không gian quen thuộc mà họ đang mỗi lúc có nhiều
chứng cứ hơn về sự bất tín.
Nhà cầm quyền Việt Nam có thể chưa
tính đến điều này: Luật an ninh mạng nhằm để đe dọa người dùng mạng xã hội Việt
Nam, nay đã không làm cho quá nhiều người lo sợ – thậm chí luật này đang được
nhiều người gọi nhại đi là luật thú vật – mà ngược lại còn làm khiến làn sóng
bất mãn cao hơn cùng với quyết tâm đối đầu với các sai lầm từ nhà cầm quyền
bằng tự do ngôn luận.
Cũng giống như cách mà nữ sinh
Trương Thị Hà bị công an tra tấn và đe dọa, rồi bị từ chối cứu giúp từ người
đại diện giới trí thức nhân văn xã hội chủ nghĩa, cô rất buồn nhưng không tuyệt
vọng. Bị Facebook khóa bài nhưng Hà nhanh chóng phát lại quan điểm của mình
trên Minds một cách mạnh mẽ và cả quyết. Làn sóng bất mãn chỉ khiến người ta
mạnh hơn và khơi sức thách thức mọi sự man rợ mà họ đã chứng kiến từ nhà cầm
quyền, kể cả sự man rợ đó được gọi bằng cái tên mỹ miều là “luật”.
Tuấn Khanh
