Ánh trăng hạ huyền đã lên cao từ lâu và đang chếch về phía
tây như một cái móc câu vàng vành vạch treo trên vòm trời thàng tám, mùa thu với
tiếng gió thổi vi vu nhè nhẹ xen lẩn với tiếng rên rỉ của côn trùng càng làm
cho không gian chìm đắm trong thê lương tĩnh mịch. Đêm đã về khuya, trời càng
thêm lạnh, ngọn gió phất phơ lay động những tấm rèm nhung treo trên lầu vọng
nguyệt, ngọn đèn trong phòng hắt dáng một bóng một người đang đứng yên hình gần
như bất động. Hồ Quý Ly đứng yên như thế đã lâu, nhiều đêm ông vẫn đứng lặng im
như pho tượng, thao thức không ngủ được, tâm trạng rối bời trước tình thế của đất
nước. Ông nhìn vào đêm đen, trầm tư. Tin tức cấp báo từ phương bắc qua những hỏa
hiệu được bắn lên từ các phong hỏa đài đặt từ biên cương Cao Bằng, Lạng Sơn kéo
dài đến thànhTây Đô cho thấy tình hình chiến sự đã cấp bách lắm rồi. Các thám
mã cũng lần lượt phi nhanh báo tin về sự chuyển động của quân địch. Kẻ thù
phương Bắc đã bộc lộ ý đồ xâm lược rõ rệt, đã chuyển quân sát tận biên giới với
danh nghĩa phù Trần diệt Hồ thế mạnh như nước vỡ bờ.
Thật ra Hồ Quý Ly cũng dự đoán trước diễn biến tình hình sự việc nhưng không ngờ
chiến sự lại diễn ra nhanh như thế. Các vì vua cuối đời nhà Trần chỉ biết ăn
chơi hưởng lạc, phế mặc triều chính, còn quan lại, con cháu nhà Trần cũng chỉ
mong giữ lấy quyền cao chức trọng tận hưởng phú qui sợ gian khổ nên những đề xuất
cải cách mạnh mẽ của ông về chính trị, quân sự thường bị quan lại cựu triều dèm
pha phản đối, chính vì thế nhiều lần những đề xuất cải cách ấy không thực hiện
được. Biên cương phía nam thì Chiêm Thành dưới sự chỉ huy của Chế Bồng nga nhiều
lần đánh tới Thanh Hóa, thậm chí đem quân ra tới Thăng Long để quấy nhiễu, cướp
nhiều tài vật làm cho cuộc sống của người dân bao lần khốn đốn, phương bắc thì
triều Minh chờ cơ hội nước ta suy yếu để xâm lược. Là người có tầm nhìn xa
trông rộng ông thấy rõ được điều đó nên càng nung nấu quyết tâm thực hiện hành
động cải cách của mình.
Chính vì thế ông đã hối thúc vua Trần Thuận Tông dời đô về Tây Đô để khi có biến
dễ bề chống đở, tránh áp lực nặng nề của giặc khi đánh vào Thăng Long nhưng
cũng đồng thời mưu tính một kế sách lâu dài: nếu triều Trần không còn phù hợp nữa
thì phải thay thế đi để xây dựng một vương triều hùng mạnh khác mới có thể chống
đở thế lưỡng đầu thọ địch được. Kế sách dời đô của ông lần nầy cũng vấp phải phản
ứng dữ dội của bọn quan lại triều Trần nhưng thế lực của ông lúc nầy đã đủ mạnh
để xoay chuyển tình hình. Thế là một cuộc thanh trừng đẩm máu xảy ra, những người
không theo ý hướng của ông đều nhận lấy những hậu quả khủng khiếp: kẻ thì chết
người bị tù đày, gia sản bị tịch biên. Ngay cả các quan chỉ vì can gián Hồ Quý
Ly không nên dời đô gây xáo trộn tình hình mà nên ở lại Thăng Long, nơi có núi
cao, sông sâu án ngữ, Họ còn cho rằng”Cốt ở đức, không cốt ở hiểm” nhưng Hồ Quý
Ly gạt ngang: : Ý ta đã quyết, không được can gián nữa nếu không muốn lãnh lấy
cái chết”. Thế là tất cả phải im lặng nếu không muốn chọn lấy cái chết.
Để xây thành Tây Đô, Hồ Quý Ly phải huy động toàn bộ sức người sức của rất lớn,
phu phen tạp dịch rất nặng nề. Người già, đàn bà, trẻ em đều phải tham gia phục
vụ công trình. Ngày ngày, tháng tháng, dân phu binh lính mệt mõi vào các dãy Tượng
Sơn, Hang Ma, Đồi Cốc, Dọc Khoai chặt cây, đốn củi về đốt lò nung vôi, Lò nung
vôi, nung gạch mọc lên nhiều vô kể cũng không đáp ứng đủ vật liệu để xây thành.
Dân công phải bạt đồi, xẻ núi lấy đá phục vụ công trình, những phiến đá to lớn
nặng hàng tấn được khai thác chuyển về xây thành, công việc vô cùng nặng nhọc,
nguy hiểm. Các thợ kỹ thuật, nghệ nhân cũng phải làm việc suốt ngày đêm, lương
thực cung cấp không đủ, đói ăn, ốm đau, lại nửa vùng đất xây thành nước tù đọng
quanh năm nên bệnh dịch tràn lan làm phu phen chết dần, chết mòn không kể xiết.
Đặc biệt là việc chế tác đôi rồng đá đòi hỏi những nghệ nhân lành nghề trong chạm
khắc. Có người đã phải chết vì lỡ chạm sai một chi tiết không vừa ý với nhãn
quan của họ Hồ. Hồ Quí ly đã tuyển chọn từ các nghệ nhân có tiếng tăm khắp các
vùng về để chạm khắc. Tượng rồng được tạc bằng đá xanh. nguyên khối, khi tạc
xong có chiều dài 3 thước 8. Thân rồng thon nhỏ dài về phía đuôi, uốn bảy khúc,
vẩy phủ kín cả thân. Rồng có 4 chi, mỗi chi có 3 móng ẩn hiện trong các vân mây
mềm mại trông rất huyền ảo, sống động vô cùng. Các khoảng trống dưới bụng và
các ô tam giác ghép thành các bậc đều được chạm những đóa hoa cúc và móc hoa lại
thật lượn mềm, tỉ mỉ đến từng chi tiết một. Đôi rồng khi chế tác xong được đặt
nằm song song hai bên đường ngay trung tâm của tòa thành từ cổng nam đi sang cổng
phía bắc của thành Tây Đô tạo một cảnh quan thật trang nghiêm, hùng tráng. Cứ
thế tòa thành xây ròng rã suốt hơn 3 tháng trời mới hoàn thành(1).
Thành xây xong, việc dời đô đã ổ định, dưới sự ủng hộ của các quan Trần Thiếu Đế
là cháu ngoại của ông phải thoái vị và ra chiếu nhường ngôi cho ông, Hồ Quí Ly
yên tâm có thời gian hoạch định kế sách lâu dài cải cách đất nước theo ý định
mình đã vạch ra từ trước, ông thực hiện một loạt những cải cách có lợi cho đất
nước như: Phát hành tiền giấy “Thông bảo hội sao” thay thế tiền đồng thuận tiện
cho việc cất giữ thông thương mua bán, quan tâm đến giáo dục, sửa chữa chế độ
thi cử cho phù hợp, đưa toán học vào thi cử để tìm người tài. Về quân sự, Hồ
Quý Ly ý thức rất rõ ý đồ xâm lược của nhà Minh phương bắc, ông càng ra sức tập
trung xây dựng lực lượng quân sự hùng mạnh, chú trọng cải tiến kỹ thuật vũ khí,
mở xưởng đúc vũ khí, tuyển thợ giỏi vào làm việc trong các công xưởng quân sự,
Hồ Nguyên Trừng đã chế được loại súng thần cơ có sức công phá mạnh mẽ, thủy
binh cũng được trang bị những chiến thuyến lớn hơn. Bên cạnh đó, ông chủ
tr¬ương xây dựng các hệ thống phòng tuyến trên mặt đất để phòng thủ quốc gia
như thành Tây Đô, thành Đa Bang và cả một hệ thống công trình phòng thủ có quy
mô lớn, dài gần 400 km kéo dài từ núi Tản Viên, men theo sông Đà, sông Hồng,
sông Luộc đến cửa sông Thái Bình. Nhưng những điều thực hiện được chỉ là bước
ban đầu, thời gian còn quá ngắn, công việc không phải lúc nào cũng xuôi chèo
mát mái theo ý Hồ Quý Ly, lòng dân còn bất ổn chưa nguôi hướng về triều cũ, tướng
tài lác đác như lá rụng mùa thu, quân lính tập luyện chưa thuần thục, quân
lương còn thiếu thốn nhiều liệu có thể chống đở thế giặc hùng mạnh được chăng,
bao nhiêu mối lo như hằn sâu lên nét mặt của thái thượng hoàng Hồ Quý Ly. Trong
không gian im vắng của đêm khuya như thế, bỗng ông nghe đâu đây có tiếng đàn tỳ
bà vang lên lúc khoan lúc nhặt, lúc xa lúc gần đưa đẩy theo chiều gió như mang
một nỗi sầu vạn cổ, lông mày ông chợt nhíu lại tỏ vẻ không vui. Từ chổ khó chịu
ông lại ngạc nhiên tự hỏi: Tiếng đàn phát ra từ đâu vậy, sao tiếng đàn như mang
một nổi u hoài uất hận khôn nguôi như thế. Ông cố gắng lắng nghe, hình như tiếng
vang lên từ vườn thượng uyển thì phải. Tò mò Hồ Quý Ly khẻ bước xuống lẩu, chậm
rải chân bước theo tiếng đàn đang bay trong gió. Dưới liềm trăng vàng treo trên
ngọn liễu, ông thấy thấp thoáng bóng dáng một thiếu phụ với y phục trắng tinh
đang ngồi trên băng đá cạnh khóm bông hải đường, người thiếu phụ có mái tóc đen
mượt mà óng ả dưới ánh trăng chảy dài xuống bờ vai thon nhỏ, bàn tay mềm mại
đang lướt nhẹ trên từng phím đàn. Dưới bàn tay tài hoa ấy, cây đàn vang lên những
âm thanh trầm bổng, dìu dặt lúc thì trầm mặc u buồn, lúc thì như thở than ai
oán thê lương vô cùng.
Trong không gian khuya khoắt tĩnh mịch làm cho Hồ Quý Ly như lạc vào một nơi đầy
ma mị, liêu trai. Ông tự hỏi mình đang ở đâu đây và bất giác chợt rùng mình,
cái lạnh như len vào từng đốt sống lưng. Người thiếu phụ nầy là ai? Ma quỷ,
tiên nương hay là hồ ly? sao lại xuất hiện trong đêm hôm khuya khoắt như thế nầy,
ngay trong vườn thượng uyển của ta? Tuy có phần sợ hải nhưng không kiềm chế nổi
sự tò mò, Hồ Quý Ly bước tới gần thêm một chút nữa để nhìn cho rõ mặt người đàn
bà. Dưới vòm trăng hạ huyền, gương mặt thiếu phụ hiện lên thật vô cùng diễm lệ
mà hình như trong đời ông chưa từng thấy vẻ đẹp tự nhiên nhưng lại lôi cuốn như
thế. Trên nét mặt yêu kiều đó lại thoảng lên nét buồn muôn thuở. Ông thử lục
tìm trong trí nhớ xem thiếu phụ nầy có phải người ở trong cung không nhưng
không tài nào nhớ được. Hồ Quý Ly lên tiếng:
– Nàng là ai? Tại sao đêm hôm khuya khoắt lại đàn một khúc cầm nghe buồn thảm
thế? Ta nhớ như chưa từng gặp nàng trong cung của ta lần nào thì phải?
Người thiếu phụ đang chìm đắm trong cung đàn, thả hồn mình vào những phím tơ
lòng, không biết có người bên cạnh đang lắng nghe tiếng đàn của mình tự nảy giờ.
Nàng chợt giật mình thoát khỏi trạng thái mơ hồ lãng đãng như khói sương ấy, nhẹ
nhàng đặt chiếc đàn lên chiếc bàn cẩm thạch kề bên, đứng lên vòng tay cúi đầu
đáp:
– Tiện thiếp xin ra mắt thượng hoàng.
Hồ Quý Ly ngạc nhiên:
– Nàng biết ta ư?
– Ngài là đấng quân vương, cả đất nước nầy đều biết chẳng lẽ thiếp lại không biết
người ư?
– Nàng chưa trả lời câu hỏi của ta.
– Thiếp không phải là người trong cung. Nhà thiếp ở dưới chân thành đông của
tòa thành nầy.
Hồ Quý Ly lại càng ngạc nhiên:
– Dưới chân thành đông ư? Nàng làm sao vào đây được?
– Không có nơi nào thiếp không thể đến được thưa thượng hoàng.
Không để cho Hồ Quý Ly hết ngạc nhiên, người thiếu phụ tiếp lời:
– Tên thiếp là Bình Khương, là vợ của chàng cống sinh Trần Công Sỹ được thượng
hoàng tin tưởng giao việc giám sát, đốc thúc phu phen xây bức tường thành phía
đông.
Hồ Quý Ly nhíu mày suy nghĩ trong giây lát, chợt ông nhớ ra điều gì đó. Thì ra
người thiếu phụ đứng trước mắt mình là vợ của Trần Công Sỹ người được ông giao
phó xây dựng đoạn thành phía đông. Ông nhớ lại tất cả rồi. Để gấp rút dời đô từ
Thăng Long về Tây Đô, Hồ Quý Ly đã huy động một số lượng lớn dân quân ngày đêm
xây thành, đắp lũy, phu phen làm việc cực nhọc vô cùng, ngày đêm không nghỉ để
đảm bảo tiến độ nội trong 3 tháng phải hoàn thành “kinh đô bất khả chiến bại”,
Trong tình thế dầu sôi lửa bỏng lúc ấy, các tường thanh các mặt khác tới kỳ đã
từng bước hoàn thiện công trình thì đoạn thành phía đông do Trần Công Sỹ phụ
trách xây vừa xong lại đổ sập xuống không rõ nguyên nhân khiến cho Hồ Quý Ly vô
cùng tức giận. Ông nghi ngờ Trần Công Sỹ có ý đồ phản nghịch nên cố ý làm chậm
trể công việc xây thành làm lỡ việc lớn. Trong cơn giận dữ, Hồ Quý Ly đã ra lịnh
cho quân sĩ chôn sống chàng vào vị trí bức tường thành vừa bị đổ để làm gương
răn đe tất cả những ai bất tuân thượng lệnh và giao phó trọng trách xây tường
thành tiếp tục lại cho viên quan khác. Sau nầy ông còn nghe quần thần kể lại, vợ
Trần Cống Sỹ tên là Bình Khương nghe tin đã chạy đến ngự sử đài than khóc kêu
oan cho chồng, nhưng ai nấy đều sợ uy của Hồ Quý Ly không dám vào bẩm báo lại.
Vì quá tức giận, nàng chạy đến nơi chồng bị chôn sống, dùng toàn bộ sức lực để
xô ngả bức tường dầy định mệnh ấy mong tìm thấy xác của chồng trong đó nhưng bức
tường không hề lay chuyển. Vô cùng tuyệt vọng, nàng liều mạng đập đầu vào bức
tường thành để tự vẫn theo chồng. Phiến đá nơi nàng tuẩn tiết in sâu dấu vết đầu
người và đôi bàn tay cào cấu của nàng. Cảm thương trước tấm lòng chung thủy sắt
son của người thiếu phụ, người dân nơi đây đã lập đền thờ nàng ở sát vách tường
cửa phia đông thành Tây Đô. Sự việc xảy ra đã lâu Hồ Quý Ly hầu như không còn
nhớ nếu người thiếu phụ không nhắc đến tên chồng mình. Hồ Quý ly nghĩ đến đây
đã thấy rờn rợn vì biết người đang đối diện với mình chỉ là hồn ma bóng quế mà
thôi, chẳng lẽ nàng ta hiện hình về đòi đền mạng ta chăng?(2)
Hồ Quý Ly cố giữ bình tĩnh, nhưng câu hỏi có vẻ hơi gượng gạo::
– Ta nghe người báo là nàng đã tự vẫn chết rồi kia mà.
Nàng Bình Khương nhìn nhà vua, giọng nói u buồn xen lẫn oán trách:
– Người nói không sai. Thiếp đã không còn sống trên cõi đời nầy, thân xác vùi
chôn dưới ba tất đất từ lâu, mồ chắc đã xanh cỏ, nhưng linh hồn còn mang nhiều
nỗi u uất, phảng phất trên trần gian chưa thể siêu thoát được.
Hồ Quý Ly có vẻ giận dữ, gằn giọng:
– Điều gì làm cho linh hồn nàng không tan? Chẳng lẽ với cái tội làm hỏng việc lớn
của ta chồng nàng bị giết oan khuất lắm sao?
– Thưa thượng hoàng , đối với người cái chết của một chàng cống sỹ chẳng qua chỉ
là con giun cái kiến mà thôi. Hơn nữa trong cơn thịnh nộ quyết định tàn bạo ấy
cũng để thỏa mãn quyền uy tối thượng của mình mà thôi thì còn suy xét làm gì nỗi
oan khuất của người dân chứ. Thượng hoàng có biết tường thành phía đông nơi chồng
thiếp phụ trách xây dựng trên một nền đất yếu, phía dưới có mạch nước ngầm ăn
thông ra Lỗi Giang nên không thể chịu đựng sức nặng hàng ngàn tấn của tường
thành được, đổ sập là điều không thể tránh khỏi được. Thiếp đã đến ngự sử đài
kêu oan nhưng không ai chú ý nghe lời giải trình của thiếp.
Hồ Quý Ly tỏ vẻ nghi ngờ:
– Làm sao nàng biết tường thành xây trên đất yếu? Phải chăng nàng nói để chạy tội
khi quân của Trần Công Sỹ chăng?
Bình Khương có vẻ không vui:
– Người trần không thể biết được điều bí mật nằm trong lòng đất thưa thượng
hoàng. Hình như trong xử lý công việc người chưa bao giờ tin tưởng một ai. Thiếp
biết thượng hoàng là người có chí lớn, người dời đô về đất nầy để mưu đồ đại sự,
xây dựng một vương triều hùng mạng để lưu danh muôn đời. Nhưng dục tốc bất đạt,
xây thành một công trình to lớn như thế chỉ trong vòng 3 tháng chỉ bằng sức lao
động tay chân cua con người là một việc làm kinh khiềp chẳng khác gì việc dời
non lầp biển, đã làm tài nguyên đất nước kiệt quệ, sinh linh dân đen bị nướng
vào lửa đỏ. Làm vua chỉ muốn người ta phục tùng mệnh lệnh, chỉ xem chung quanh
mình thấy ai cũng có thể đồ phản nghịch, nghi ngờ tất cả mọi thứ dù sự thật hiện
ra trước mắt và luôn dùng quyền uy để bức hại người khác thì không thể là một đấng
minh quân được.
Nếu như bình thường, chắc chắn Hồ Quý Ly sẽ nổi cơn lôi đình thịnh nộ, người
dám nói ra câu phạm thượng đó thế nào cũng thịt nát xương tan, nhưng biết Bình
Khương là người đàn bà khác thường, chỉ là hồn ma bóng quế, vất vưỡng trên đầu
cây ngọn cỏ thì cơn giận cũng nguôi đi, giận dữ cũng chẳng có ích gì, Hồ Quý Ly
kìm nén cơn giận trong lòng nói:
– Ta tạm tin lời nàng vậy nhưng nàng nói ta dùng bạo quyền để cai trị dân chẳng
phải quá đáng sao?
– Đây không phải là lời nói của thiếp mà đó là lời truyền tụng trong dân gian.
Người ở trong cung cấm cách ly với đời thường, mắt không được thấy tai không được
nghe, làm sao hoàng thượng có thể thấu hiểu được nỗi khổ của dân đen kia chứ?
Bài đồng dao mà bọn trẻ con nghêu ngao hát khắp kẻ chợ ai mà không hay không biết.
Hồ Quý Ly lộ vẻ ngạc nhiên:
– Bài hát đồng dao ư? Bài hát nói điều gì thế?
– Thiếp xin đọc hầu hoàng thượng xin trước hết xin người không được giận dữ
Hồ Quý Ly gật đầu:
– Được. Ta hứa. Nàng đọc ta đi
Bình Khương bắt đầu đọc:
Bạt núi để xây thành
Phu phen nhiều lao khổ
Vợ con lìa cha anh
Thành xây xong lại sập
Xương chất đầy kè đá
Hào sâu đỏ máu dân
Thân gầy còm đói rách
Ai oán thấu trời xanh.
Những tưởng lục thập ký
Nào ngờ chỉ sáu năm
Thành cao dù muôn trượng
Không lớn bằng lòng dân.
Dứt lời, Bình Khương nói như nói chính mình:
– Long xà ẩm thủy lục niên ký chủ. Số trời đã định không thể cải mệnh được. Tiếc
thay tích củi ba năm đốt cháy một giờ. Chỉ tội cho muôn dân vô tội một lần nữa
lại nướng mình trong lửa đỏ hung tàn của giặc ngoại xâm.
Hồ Quý Ly nghe những lời nói của Bình Khương như từ cỏi âm vọng về. Ông chợt biến
sắc không hiểu vì sao người thiếu phụ nầy lại biết điều bí mật mà chỉ hai cha
con ông biết mà thôi. Trong đầu ông miên man suy nghĩ về điều nàng ta vừa nói.
Mưu đồ xây kinh đô mới để thừa dịp truất ngôi nhà Trần đã manh nha từ lâu trong
đầu của Hồ Quý Ly, mặc dù nắm giữ quyền cao chức trọng, dưới một người trên vạn
người, nhưng Hồ Quý Ly nhận thấy các ông vua nhà Trần đã quá bạc nhược, u mê
nên muốn tự mình thành lập một vương triều mới. Ông tin rằng với tài năng của
mình sẽ xây dựng một đất nước hùng mạnh, phía nam có thể đè bẹp Chiêm Thành,
phía bắc có thể dựa vào thành cao hào rộng thế núi hiểm trở có thể chống lại kẻ
thù phương Bắc. Để thực hiện việc dời đô, xây dựng một vương triều vững mạnh
cho riêng mình, Hồ Quý Ly đã bí mật cùng một vài cận thần tâm phúc của mình đi
tìm thế đất tốt để xây thành. Khi thuyền xuôi dọc theo sông Mã đến động An Tôn
ông thấy nơi đây thế núi hiểm trở, đất đai trù phú, hình thù như hình quả ấn của
trời, sông Mã như long mạch dài hàng ngàn dặm, xung quanh còn có nhiều phụ lưu
bắt nguồn từ Trường Sơn như sông Luồng, sông Âm, sông Chu, sông Bưởi giống như
những chi long mạch chầu vào long mạch chủ ông rất vừa lòng, ưng ý.
Đứng trên núi cao, có thể ngắm nhìn kỷ lưỡng địa thế xung quanh vùng động An
Tôn. Cảnh quan thật hùng vĩ, địa thế vô cùng hiểm trở. Phía đông nam có núi Đốn
làm tiền án, tây bắc có núi Song Tượng. Một con voi chầu về hướng bắc, một con
khác lại quay đầu về hướng nam canh giữ núi Mâm Xôi. Phía Tây Nam có 5 ngọn núi
đá vôi: 3 ngọn gọi là Kim Ngọ(ngựa vàng), 2 ngọn khác gọi là Kim Ngưu(trâu
vàng). Đây là một mỏ đá vô cùng to lớn có thể sử dụng để xây thành vững chắc.
Thời bình với đồng ruộng phì nhiêu có thể cày cấy tích lũy lương thực, thời chiến
có thể dựa vào thế núi hiểm trở tự nhiên, với thành cao hào sâu cự địch được.
Bên ngoài có nhiều dãy núi vòng cung bao bọc vây kín bốn phương tám hướng. Vòng
trong là sông Mã, sông Bưởi lượn tròn như những chiến hào tự nhiên vây quanh. Ở
trong cùng, một khu đất nổi lên như một cái ấn của trời, Bên trên là vòm trời
xanh như chiếc lọng che cho cái ấn thật huyền ảo. Từ ngã ba Bông nối vài ngã ba
Đầu là một nhánh chảy vào đền Hàn, Châu Tử xuống bến Lèn ra cửa Lạch Trường. Một
nhánh qua đất Hàm Rồng đổ ra cửa Hới tạo thành thể lưỡng long chầu nguyệt.
Thành xây trên động An Tôn nên gọi là thành An Tôn, còn gọi là thành Tây Đô(3)
Là người am hiểu phong thủy, Hồ Quý Ly khi chọn thế đất nầy để xây thành ông rất
lấy làm tâm đắc, nói với các con mình: Đất nầy là đất Thạch bàn long xà lục thập
niên ký(có nghĩa thế đất như rồng chầu rắn cuốn nầy vững như bàn thạch có thể
trụ được ít nhất 60 năm) nhưng Hồ Hán Thương, người con trai thứ của Hồ Quý Ly,
am hiểu phong thủy sau khi xem kỷ thế đất đã nói với ông: “Con lấy làm lạ, như
phụ hoàng nói: đất nầy đúng là đất rồng chầu rắn cuốn có thể phát tích đế vương
nhưng con xem đi xem lại có lúc lại giống thế Long xà ẩm thủy lục niên ký chủ,
chỉ phát được 6 năm thôi. Hồ Quý Ly cho rằng kiến thức phong thủy của Hồ Hán
Thương chưa tinh tường nên cũng không chú ý lắm vào nhận định của con.
Câu chuyện phong thủy nầy chỉ có cha con ông biết mà thôi, tại sao dân gian lại
biết được mà truyền tụng qua bài đồng dao nầy? Có thật không chuyên gì cũng
không thể qua mắt thế gian chăng? Bài hát đồng dao thật sự làm cho ông bối rối,
lo ngại. Hồ Quý Ly cũng biết những hành động quyết liệt của mình tranh đoạt
ngôi vị nhà Trần cũng là một điều mà nhiều người không phục, nên khi đã cũng cố
được ngôi vị, chỉ sau 7 tháng làm vua ông đã nhường ngôi lại cho Hồ Hán Thương
để làm thái thượng hoàng cũng nằm trong mưu tình của ông. Lẽ ra theo lễ tục,
ông phải nhường ngôi cho người con cả là Hồ Nguyên Trừng. Hồ Nguyên Trừng là một
người rất giỏi võ nghệ, lại là người có tài thiết kế vũ khí lợi hại rất xứng
đáng được ông truyền ngôi nhưmg lại là con của người vợ cả, không có quan hệ
huyết thống với dòng tộc họ Trần , nếu lập Trừng lên làm vua, chẳng khác gì như
đổ thêm dầu vào lửa, khiêu khích sự chống đối của đám quan lại, giới sĩ phu và
một bộ phận lớn nhân dân trong nước, đồng thời cũng tạo thêm lí do cho giặc
Minh dễ bề thực hiện ý đồ xâm lược nước ta với chiêu bài “phù Trần diệt Hồ”, vì
thế Hồ Quý Ly quyết định chọn người con thứ là Hồ Hán Thương lên giữ ngôi vua,
Một điều dêc hiểu Hồ Hán Thương là con của công chúa Huy Ninh, vợ lẽ của Hồ Quý
Ly, đồng thời cũng là con ruột của Thượng hoàng Trần Nghệ Tông, Hán Thương gọi
Nghệ Tông bằng bác, gọi vua Thuận Tông(con Nghệ Tông) bằng anh và gọi vua Kiến
Tân(con Thuận Tông) bằng cháu, nên việc lập Hồ Hán Thương làm vua cũng nằm trong
tính toán, trù liệu của Hồ Quý Ly cả nhằm lôi kéo những người còn lưu luyến với
triều đại cũ.
Như đoán được sự băn khoăn trong lòng Hồ Quý Ly, Bình Khương nói nhẹ nhàng:
– Câu chuyện đối đáp giữa người và thế tử Hán Thương về long mạch, cũng như việc
lập thế tử Hán Thương lên làm vua thay vì Nguyên Trừng thượng hoàng có thể giấu
giếm được dân đen con đỏ chứ làm sao che mắt được trời phật thánh thần ma quỷ,
xin người chớ lấy làm ngạc nhiên như thế.
Hồ Quý Ly nghe nàng nói hình như tỉnh ngộ. Thì ra những mưu tính của ông dù ngấm
ngầm bí mật hay công khai cũng không qua khỏi thiên cơ. Có điều mưu sự tại
nhân, thành sự tài thiên mà thôi. Chẳng lẽ bao công sức ông đổ ra với hy vọng tạo
dựng một vương triều hùng mạnh với những cải cách lớn lao, lưu danh cho muôn đời
sau lại thất bại thế nầy ư?
Hồ Quý Ly thở hắt một hơi dài buồn bã, ngước nhìn bầu trời đêm, những ngôi sao
lấp lánh, xa tít trên bầu trời kia có hiểu được tâm trạng ngổn ngang của ông
lúc nầy không? Ông đang suy nghĩ gì trong đầu không ai có thể đoán được. Vài tiếng
chim đêm đập cánh bay đi để lại tiếng kêu nghe não nuột, mấy cành liễu lay động
tạo thành những bóng đen lăn quăn trên mặt đất như mấy con rắn đang trườn mình
quăng tới tìm mồi, vài chiếc lá rơi, tiếng gió thổi lạo xạo cũng không làm cho
ông thoát khỏi nỗi trầm tư, muộn phiền. Ánh trăng hạ huyền đã dần dấn mờ nhạt.
Phía chân trời bắt đầu xuất hiện một quầng sáng báo hiệu một ngày mới bắt đầu.
Một ngôi sao lẻ loi, muộn màng băng ngang qua vườn thượng uyển mất hút về phìa
bầu trời xa xôi đầy bí ẩn. Trong thời khắc ấy, tiếng Bình Khương hình như thoảng
bay đi trong gió:
– Âm đức của hoàng thượng không dầy, chính chính sách hà khắc, coi sinh mạng
dân đen như ngọn cỏ, bao nhiêu xương máu người dân vô tội đã đổ xuống để xây
thành đắp lũy, tiếng than oán ngút trời cao đã làm cho long mạch bị đứt đoạn
không phát triển được. Thời cuộc sẽ có nhiều biến chuyển khôn lường, lòng người
lại đang ly tán, không thể quy về một mối. Chỉ mong hoàng thượng sáng suốt mới
mong tình thế thay đổi phần nào, cục diện may ra sáng sủa hơn. Không một triều
đại nào có thể thống trị thiên hạ bằng bạo quyền được, muôn đời phải biết lấy
dân làm gốc thiên hạ mới thái bình, đất nước mới không rơi vào ách thống trị của
ngoại bang. Người đã tạo ra được một cái cớ có một không hai để kẻ thù xâm lăng
nước ta với danh nghĩa phù Trần diệt Hồ, rồi sau đó đất nước sẽ ra sao chắc người
cũng đoán được. Mấy lời khẩn thiết tự đáy lòng xin hoàng thượng nhớ lấy.
Khi Hồ Quý Ly ngước lên muốn hỏi Bình Khương điều gì đó thì không thấy nàng đâu
nữa, xa xa chỉ thấy một bóng trắng lướt qua hàng cây rồi mờ dần mất hẳn. Hồ Quý
Ly nhìn theo, lẩm bẩm như nói với chính mình:
– Nàng đã theo ngọn gió bay đi rồi về nơi mà nàng cần đến, phải chi ta nghe được
những lời nói của nàng sớm hơn, có lẽ cuộc đời ta mắc nợ với nàng, với chồng
nàng với cả dân tộc nầy. Cuộc đời ta chấm hết ta không hề hối tiếc, chỉ tiếc sự
nghiệp lớn chưa hoàn thành, người đời sau có hiểu được chí lớn của ta chăng?
Lần đầu tiên trong cuộc đời mình, Hồ Quý Ly không còn tin vào những quyết đoán
táo bạo của mình nữa, chắc ta đã già rồi. Ông chợt thở dài buồn bã.
*
Quả đúng như lời nàng Bình Khương nói, Tháng 9 năm 1406 quân Minh phát động chiến
tranh xâm lược nước ta với chiêu bài phù Trần diệt Hồ, mặc dù đã tích cực phòng
bị, xây dựng thành lũy kiên cố và huy động quân binh cao nhất, đặt quân phòng
ngự giữ những nơi hiểm yếu quan trọng nhất nhưng quân nhà Hồ liên tiếp thua nhiều
trận liền. Đúng như lời Hồ Nguyên Trừng (con trai Hồ Quý Ly) từng nói với cha
mình “thần không sợ đánh, chỉ sợ lòng dân không theo”. Cuộc chiến tranh đã thu
hút được một số lực lượng lớn người dân trong nước đứng lên chống lại nhà Hồ,
ngay cả trong quân binh nhà Hồ cũng có nhiều người quay đầu chống lệnh. Chiến
tranh giữa hai bên nhanh chóng ngã ngũ, quân binh nhà Hồ liên tiếp thua các trận
đánh lớn ở thành Đa Bang, Hàm Tử. Tháng 4/1407 quân Minh đánh tới thànhTây Đô.
Cầm cự chẳng bao lâu thì thành vỡ, cha con Hồ Quý Ly kéo tàn binh chạy về cửa
biển Kỳ La-Hà Tỉnh thì quân Minh đuổi theo rất gấp. Đến ngày 11,12 thì lần lượt
Hồ Quý Ly, Hồ Nguyên Trừng và Hồ Hán Thương đều bị giặc bắt. Nếu tính từ năm
1400, khi Hồ Quý Ly truất ngôi nhà Trần, tự lập làm vua, đóng đô ở Tây Đô cho đến
tháng 4 năm1407 khi cha con Hồ Quý Ly bỏ thành chạy về Kỳ La lánh nạn và bị giặc
bắt thời gian chỉ hơn 6 năm, phải chăng ứng với lời tiên đoàn nhà Hồ chỉ tồn tại
được 6 năm của Hồ Hán Thương hay là ý trời trong bài đồng dao mà nàng Bình
Khương đã đợc cho Hồ Quý Ly nghe?
Có một điều cần phải nói thêm với bạn đọc, cùng thời gian khi cha con Hồ Quý Ly
bị giặc bắt giải về Tàu, Thành Tây Đô cũng xảy ra một câu chuyện lạ lùng: Trời
đất đang quang đãng, trong vắt bỗng sấm chớp từ đâu nổi lên đùng đùng, từng trận
mưa lớn đổ xuống như trút nước, lũ từ thượng nguồn sông Mã, sông Bưởi, sông Chu
kéo về ồ ạt như một trận đại hồng thủy. Trời tối mịt mùng, sấm chớp rền vang khắp
nơi, nước sôi réo ùng ục như thiên binh vạn mã rầm rập từ đâu kéo về, lẫn trong
tiếng gió hú, tiếng sấm vang như còn có tiếng những oan hồn uổng tử cất lên tiếng
kêu bi thương, ai oán như đòi mạng, nhà nào nhà nấy đều hoảng sợ xanh cả mặt
mày, ôm chặt lấy nhau mà khóc, người bình tĩnh hơn cuốn vội vài vật dụng cần
thiết rồi bồng bế nhau kéo lên đồi cao, núi sâu lánh nạn. Mãi đến ba bốn hôm
sau trời mới quang, mưa mới tạnh, mọi người mới lũ lượt nhau kéo về quê cũ.
Trong thành Tây Đô thật tiêu điều xơ xác, một phần bị giặc Minh cướp bóc tàn
phá, một phần do tác hại khủng khiếp của cơn lũ vừa tràn qua. Rác rến, bùn
xình, xác súc vật chết vương vãi khắp nơi, điều đặc biệt đôi rồng đá được chế tác
tuyệt mỹ, tượng trưng cho sức mạnh vương triều nhà Hồ tự nhiên biến mất không
còn để lại một chút dấu vết nào, không ai hiểu vì sao? (4)
Tháng 1/2018
Nguyễn An Bình
______________________________________________________________
(1) Theo truyền thuyết: Thành Tây Đô được xây trong 3 tháng thì xong nhưng xét
về khối lượng công trình có người cho rằng xây trong 3 năm hay nhiều năm mới
xong.
(2) Hiện nay đền thờ nàng Bình Khương vẫn còn tồn tại sau hơn 600 năm với nhiều
lần trùng tu. Ngôi đền tọa lạc dưới chân bờ thành phía đông thuộc làng Đông
Môn, xã Vĩnh long huyên Vĩnh lộc tỉnh Thanh Hóa. Trong đền còn lưu giữ một phiến
đá kỳ lạ có in hình giống như đôi bàn tay và chiếc đầu người phụ nữ, người dân
cho rằng đó là vết tích đập đầu tự tử kêu oan cho chồng của nàng Bình Khương.
(3) Theo sách “Thành nhà Hồ và những câu chuyện xây thành” của tác giả Phạm Văn
Chấy
(4) Theo ông Nguyễn Xuân Toán, Phó giám đốc Trung tâm Bảo tồn di sản thành nhà
Hồ thì đôi rồng đá trên được người Pháp phát hiện lại vào năm 1938 khi họ làm một
con đường nội địa trong thành nhưng cả hai đều bị mất đầu. nguyên nhân của việc
đôi rồng mất cả đầu có nhiều giả thuyết được đặt ra, nhưng chưa giả thuyết nào
thuyết phục vì chưa trưng ra được những chứng cứ rõ ràng có thể chấp nhận được.
