Sáng cuối tuần gọi điện thoại cho một người bạn thân gốc Huế
nhưng không có tiếng trả lời. Đến lượt thứ ba mới có tiếng trả lời uể oải bên
kia:
- Không có ai bắt máy hết. Cả nhà ai cũng đương mắc… “chọt” rồi
ôn ơi!
Tôi hiểu ngay là cả nhà, mỗi người đều đang dán mắt và bấm bấm,
quẹt quẹt vào mặt kính cái smartphone của mình.
Tẩn mẩn, tôi đi tìm chữ “chọt”. Lạ thiệt! Tiếng
Việt có chữ “chọt” được chính thức ghi vào từ điển
quy ước trong các từ ngữ kép như chạy chọt, lọt chọt, cà chọt. Nhưng
tìm trong Đại Từ Điển Tiếng Việt năm 1999 do Trung tâm
Ngôn ngữ và Văn hóa Việt Nam thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo phát
hành thì lại không có chữ “chọt” đứng một mình. Trong lúc đó
thì Việt Nam Tân Tự điển của Thanh Nghị ra đời
gần 50 năm trước đó và Từ Điển Tiếng Huế của Bùi Minh
Đức ra đời sau đó đều có chữ “chọt” đứng riêng với định
nghĩa là “thọc” hay “nói chọc tức” ở mức độ
nhẹ nhàng. Phương ngữ Huế dùng tiếng “chọt” cũng tương tự như thế.
Trường hợp như “chọt ngón tay vô nước lèo để nếm”. Hoặc “nói
chọt tức mình…”.
Từ khi có các thiết bị điện tử nhấn nút ra đời thì tiếng “chọt”
có thêm một vị trí gợi hình khác nữa. Xuất phát từ độ nhạy của các nút điều khiển
máy điện tử càng ngày càng tinh xảo và nhanh nên chỉ cần chạm nhẹ ngón tay vào
là điều khiển được. Nhưng từ khi có cái điện thoại thông minh
(smartphone) ra đời, tất cả đều điều khiển bằng cái chạm nhẹ ngón tay
trên mặt kính thì sẽ có ngay hiệu ứng điều khiển.
Trong khi tiếng Anh giàu có hơn mình nên trong thao tác hướng
dẫn dùng smartphone thì “chọt” có tới 3 động tác: Tap (gõ nhẹ), swipe
(quẹt) và pinch (bấm). Nhưng trong tiếng Việt thì các từ ngữ dùng để
chỉ đối tượng dùng smartphone chưa có một từ nào sáng giá và nổi trội được toàn
thể cộng đồng nói tiếng Việt trong cũng như ngoài nước lấy làm tiêu chuẩn ngôn
ngữ cả. Nào là: Bấm, quẹt, nhấn, chạm, sờ… chẳng có chữ nào vừa
gợi hình, vừa sống động, vừa bình dân, vừa gọn gàng dễ hiểu bằng… “chọt”.
Chọt là đưa đầu ngón tay chạm nhẹ vào và rút lui tức khắc để… chọt tiếp cái
khác.
Smartphone đang biến thành một hiện tượng gây nghiện nhanh
chóng nhất trong lịch sử nhân loại trên toàn thế giới xưa nay. Ngày nay đi bất
cứ nơi đâu, hình ảnh “một người, một phôn, một thế giới” không còn xa lạ với bất
cứ ngõ ngách nào trên hành tinh nầy. Tỷ số người Việt Nam dùng điện
thoại thông minh (smartphone) cao nhất Đông Dương, hơn cả Thái Lan và Ấn Độ.
Thế giới đã đặt định một nền “Văn Hóa” riêng cho giới dùng
smartphone đó là Văn Hóa Smartphone hay Văn Hóa Điện Thoại Thông Minh
(Smartphone Culture hay Always-On Smartphone Culture) mà kẻ viết những
dòng nầy mạo muội dịch ra là “Văn Hóa… Chọt”.
Văn Hoá Chọt đã thay đổi bộ mặt thế giới. Những con người
cách xa nhau đầu trời cuối đất nhưng bất cứ giờ nào cũng có thể gọi nhau và thấy
mặt nhau cùng hình ảnh sinh hoạt đang diễn ra tức khắc. Con người không còn cô
đơn nhưng cũng bị mất dần đi sự riêng tư lắng đọng riêng một phương trời.
Với nền văn hóa mới nầy, tuy nó riêng tư và vô hình vô ảnh
nhưng nó đang ngự trị thế giới và nhân loại trong hết thảy không gian và thời
gian. Nó mở ra một thách thức mới cho giới trẻ mà hậu quả nghiêm trọng
không biết đi về đâu trong vòng năm ba mươi năm trở lại.
Thực trạng thời hiện tại là cả nhân loại đang ghiền
smartphone. Nó là người thân thiết đến mức 50 phần trăm người Mỹ không thể sống
thiếu nó và 70 phần trăm đều thú nhận công việc đầu tiên trong ngày vừa mở mắt
thức dậy là vớ ngay cái phone lúc nào cũng ấp ủ bên mình. Trẻ con đang sống
trên đất Mỹ hơn 90% mê game và những trò chơi giải trí trên smartphone. Trừ những
giờ bắt buộc trong lớp, ngoài ra khi về nhà hay đi đâu đó thì mắt dán vào phone
và cố tình tách rời tất cả để sinh hoạt riêng với cái phone trên tay. Nếu buộc
phải làm điều gì cần phải làm như làm bài tập ở nhà, giúp việc lặt vặt trong
gia đình, sinh hoạt xã hội không từ chối được thì các cháu sẽ làm rất nhanh cho
xong để được trở lại với cái phone. Giới cha mẹ, phụ huynh đang bất lực vì đây
là một phong trào tập thể và toàn diện của xã hội ngày nay…
Ngay cả trong gia đình, hiện tượng cả nhà đông đảo năm, mười
người; thế mà mỗi người tìm một góc để dán mắt vào cái phone của mình mà... chọt
là chuyện rất thường, hầu như ở đâu và lúc nào cũng gặp. Hãy làm quen với những
hình ảnh bất thường đó. Lấy vô thường làm thường là đang tu hành đắc đạo đó bạn
ạ.
Hôm nay, ngày 12 tháng 9 năm 2018 là ngày “trọng đại” của nước
Mỹ và nhiều nơi trên thế giới. Việc gì quan trọng quá đang xảy ra vậy? Thưa,
hôm nay là ngày ra mắt sản phẩm smartphone với các mẩu mã Iphone tân kỳ nhất của
hãng Apple. Báo chí đã chuẩn bị bàn ra tán vào về những mẫu Iphone nầy hàng
tháng trước ngày hôm nay. Tưởng như vớ vẩn thật; nhưng đấy lại là sự thật đang
diễn ra trước mắt. Năm nay, hãng Apple là công ty tư nhân đầu tiên trong lịch sử
kinh tế và thương mãi của Hoa Kỳ đạt tới số vốn 1000 tỷ đô la (trillion). Giá
một IPhone mới nhất và loại đắt nhất tại Mỹ được thông báo trong ngày hôm nay
là: 1.299 USD + thuế 8% .
Dù với tinh thần bảo thủ hay cấp tiến, chúng ta khó mà phủ
nhận được vai trò “cây đàn muôn điệu” của smartphone. Nó là người thầy, người bạn,
người cộng sự, người đầy tớ trung thành, toàn hảo và đáp ứng nhanh chóng nhất tất
cả những yêu cầu về nhiều mặt của bạn. Nó là thư viện, là phim trường,
là sân khấu đại nhạc hội, là phòng chơi game, là trung tâm đánh cờ, đánh bạc,
là tiệm chụp hình, máy quay phim, là người đưa thư, là trạm nhắn tin, là điện
thoại truyền hình, là tờ báo, nhà xuất bản riêng, là thư ký đánh máy, là đèn
pin, đồng hồ, máy báo thức, bản đồ định vị, là kho mua sắm, là thế giới khắp
năm châu… và hàng bao nhiêu dịch vụ khác. Chỉ với một Iphone của hãng
Apple, bạn nắm sẵn trong tay 400.000 APPS ứng dụng cho muôn vàn dịch vụ cần thiết…
Đó là điều lý giải tại sao smartphone không là nhan sắc, là hương, là vị… thế
mà vẫn làm cho hai phần ba dân số thế giới đủ mọi thành phần và hoàn cảnh xuất
thân mê tơi như điếu đổ!
Tâm lý đẳng cấp smartphone (Smartphone Psychology) cũng là một
hiện tượng xã hội tương đối mới mẻ trong ngành tâm lý học ứng dụng mới ra đời
không lâu. Thế giới có nhiều hãng chế tạo smartphone, nhưng chỉ có khoảng 10
công ty là nổi tiếng nhất. Trong đó, đứng đầu về số lượng sản xuất là Samsung
và đứng đầu về kỹ thuật tinh xảo cùng phẩm chất diệu dụng là hãng Apple với sản
phẩm Iphone. Bởi vậy, có một thứ tâm lý đẳng cấp trong việc sở hữu Iphone. Tôi
có một người anh em bạn thân đã 80 tuổi.. Nhưng anh phải mua cho được cái
Iphone loại mới và đắt tiền nhất. Tôi hỏi anh sao già rồi mà còn đèo bòng “đồ xịn”
làm chi cho thêm phiền não. Anh vuốt râu cười ha hả, trả lời tỉnh bơ: “Vì ta sẽ
hết đi chơi mà đi thật… về với một thế giới nào đó nay mai nên hôm nay ta muốn
có được cái cảm giác rất xốc nổi và trẻ con của một ông già tám chục là có đôi
phút sống ngang hàng với tỷ phú Bill Gates và Nữ Hoàng Elizabeth… xem thử nó ra
sao!” Tôi hơi ngớ ra nhìn anh bạn già. Anh lại cười ngặt nghẽo trả lời: “Có chi
mô mà ngạc nhiên. Cái smartphone của hai nhân vật đó dùng cũng chỉ là thứ
Iphone đời mới ‘tóp’này thôi, không có loại phone nào ‘đẳng cấp’ hơn nữa!”
Thì ra là thế. Tôi biết nói gì khi phá vỡ một định kiến còn
khó hơn là phá vỡ một nguyên tử, nên nói cà rỡn: “Tui chẳng cần Ai phone, Anh
phone, Chị phone… chi cả mà vẫn có cái ngang hàng với hai nhân vật đó…” Đến lượt
anh bạn trố mắt ngạc nhiên dò hỏi thì tôi… giải mã, rằng “Tui cũng đang thở
cùng một không khí địa cầu và đang sống trên cùng hành tinh nầy như họ nên cũng
ngang hàng với họ theo tinh thần anh nói mà có cần phone phiếc gì đâu!”
Và, rốt nhưng chưa ráo là: một ứng dụng của smartphone tuy
ai cũng biết nhưng ít dùng cái “app. rất hấp dẫn” này. Đó là đọc viết (dictation).
Thay vì… chọt để viết bằng ngón tay thì bạn hãy viết bằng cách đọc ngay vào
phone. Này nhé, bạn chỉ việc... chọt vào
Note để mở chương trình ra. Nhưng trước đó nhớ vào “setting”
để thêm cho bàn phím Keyboard phần Tiếng Việt sau tiếng Anh. Thế rồi, bạn đọc
những gì mà mình muốn viết. Bạn đọc chữ nào, chương trình viết của smartphone sẽ
ghi ra chữ ngay trên màn ảnh. Xong một bài viết, nếu muốn cho hoàn chỉnh để gởi
đi các trang mạng và báo chí, bạn copy vào email và đưa lên computer hay sửa
ngay trên phone các lỗi chính tả và chữ đánh sai. Thế là xong. Những dòng tôi
đang viết nơi đây là văn đọc nên có thể chạy với tốc độ rất nhanh. Có lần khi
“chat” trên phone, đứa cháu la làng: “Chú ơi! Con nổi tiếng đánh text
trên phone đã nhanh rồi mà sao chú đánh nhanh thế; còn nhanh gấp mấy lần con nữa!”
Tôi cười thầm trong bụng: “Con ơi, con có biết là chú đang đọc đây không...” Và
giữ bí mật quân sự một mình cho đứa cháu phục lăn chơi!
Bạn có thấy Văn Hóa… Chọt vui không? Vui thì xin mỉm cười với
đoạn văn đọc “phiếm bàn” nầy bạn nhé.
Sacramento, ngày Apple 12-9-2018
Trần Kiêm Đoàn
