1.
Xa xưa, vài năm đầu thập kỷ 60, chiến tranh còn chưa khốc liệt mà chỉ mới có
mặt đâu đó ở những vùng rừng núi thật xa đô thành Sài Gòn, lâu lắm mới nghe
tiếng đại bác chợt vọng về thành phố ban đêm. Do đó, ít ra là đối với tuổi niên
thiếu hồn nhiên của những cậu bé dân Sài Gòn như tôi, những tháng 12 thời ấy
quả là “bình yên dưới thế”, bọn nhóc chúng tôi tha hồ háo hức trông chờ những
lễ hội lớn lao, thật vui vẻ là Noel và Tết dương lịch.
Cứ bắt đầu nghe bản Jingle Bells vang vang ngoài phố cùng hình ảnh ông già
Noel cỡi xe tuần lộc, tươi cười trên những tấm thiệp đẹp đẽ là tôi đã cảm thấy
vô cùng nôn nao, hí hửng. Bọn trẻ, bọn thanh niên nam nữ thì lúc nào chẳng chộn
rộn trong những mùa hoan lễ.
Chính vào thời ấy, tôi mới bắt đầu hiểu lễ mừng Chúa Giáng sinh hằng năm không
chỉ là sinh hoạt tín ngưỡng của riêng người Thiên Chúa giáo mà thực tế còn là
một lễ hội lớn của toàn cầu, gắn liền với lễ hội đón Năm Mới của toàn nhân
loại, không phân biệt tôn giáo, sắc tộc, màu da, châu lục nào. Trong ngày 24 và
đêm Noel, riêng giáo dân thì lo đi lễ nhà thờ nhưng đến chiều tối, chuyện họp
mặt, tiệc tùng, vui chơi, hẹn hò, chúc tụng, tặng quà qua lại, khiêu vũ,… trong
thì không riêng gì những con chiên của Chúa, rất nhiều dân ngoại đạo cũng “chơi
Noel” tức rộn ràng tổ chức tại nhà mình hay nô nức đến dự ở nhà người thân, bạn
bè…
Đêm Noel, dù biết ngoài đường thế nào cũng kẹt xe, dân Sài Gòn vẫn đổ ra
đường, dạo phố Tự Do, Lê Lợi, Nguyễn Huệ… tráng lệ đèn hoa (đặc biệt rực rỡ là
khu vực nhà thờ Đức Bà quận Nhứt và nhà thờ Đức Bà Tân Định), rồi ai nấy trở về
nhà mình hay nhà bạn bè người thân, cùng nhau ngồi vào bữa tiệc nhất định kéo
dài. Riêng với dân uống rượu, Noel luôn là một cái cớ quá đẹp cho các ông chè
chén thâu đêm trong cái lạnh nhè nhẹ, thật thú vị của những đêm tàn năm.
Năm nào cũng vậy, bác Phán, một con chiên ngoan đạo, bạn bố tôi, cũng mời
toàn thể gia đình Phật giáo chúng tôi đến chơi ở nhà bác suốt đêm 24, hay ít ra
phải có mặt lúc nửa đêm để cùng ăn réveillon.
Đối với cậu bé háo ăn là tôi, người ta mừng Chúa ra đời bằng tất cả tình cảm
kính yêu Chúa là rất tốt, nhưng thật tốt hơn nhiều khi có thêm món gà tây tuyệt
vời như ở nhà bác Phán. Hồi đó, tôi tưởng tượng vào ngày lễ Phật đản, thay cho
mâm cơm chay của bà ngoại và mẹ tôi, sẽ là bữa tiệc như tiệc réveillon đêm Noel
thì hay quá! Vào cái đêm đặc biệt này, tôi còn được người lớn cho phép uống một
tí rượu vang nữa.
Chưa hết, bác Phán còn nghiêm trang cho biết do nghe tôi đã được lãnh bảng
danh dự “đỏ” trong lớp (hồi đó, nhà trường khen thưởng học sinh giỏi học hằng
tháng bằng bảng danh dự gồm màu đỏ/ xanh /vàng cho 3 hạng nhất /nhì /ba) ở
tháng 11, ông già Noel đã quyết định có phần thưởng cho tôi – y như tất cả
những trẻ em ngoan ngoãn, học giỏi trên trái đất này nhân mùa Giáng sinh – và
đêm nay, ông đã nhờ chủ nhà chuyển tới cậu khách ‘nhí’ một món quà Noel thật
xinh xắn, tương tự như đám con trong nhà này đã được nhận trước đó…
Ông già Noel muôn đời tốt bụng! Và bác Phán – người chuyển quà của ông –
cũng tốt bụng không kém dù bác có hơi đãng trí, quên mất rằng tôi lúc ấy đã là
một thiếu niên, dễ gì bị gạt về sự tồn tại huyền thoại của thánh Nicolas ở thế
kỷ 20 cùng các trò ma mãnh của ông ấy, như chui ống khói vào nhà, bí mật để quà
tặng trên đầu giường cho bọn trẻ, khi chúng vẫn còn say ngủ với những giấc mơ
thật đẹp… Không sao cả, vì không gì sung sướng, hạnh phúc hơn cho bằng làm con
nít mà được người lớn gạt gẫm kiểu này. Cứ để cho bác Phán phỉnh tôi
vì đó là biểu hiện tấm lòng bác yêu thương tôi không khác con cái nhà bác mà
chia đều quà cáp mùa Giáng sinh.
Vào thời ấy sao người ta có thể sống dễ chịu và rộng mở thương yêu đến thế?
Hình như ai nấy đều an tâm, miệt mài làm việc trong một nền kinh tế vững mạnh.
Vàng y còn khá rẻ, tiền Việt Nam đồng cao giá hơn tiền won của Nam Hàn. Giới đi
làm ăn lương là quân nhân – công chức (hồi đó nói tắt là quân công)
ở mọi cấp bực lớn nhỏ đều có lãnh phụ cấp gia đình (tức lương vợ, lương con)
cùng nhiều loại phụ cấp khác, như: phụ cấp gia đình, phụ cấp đắt đỏ, phụ cấp
chức vụ, phụ cấp độc hại, phụ cấp bằng cấp v.v… Trong nước rất hiếm khi nghe
nói đến nạn công chức tham nhũng. Ngày nay, thỉnh thoảng người ta còn nhắc một
cách ngắn, gọn đến nền kinh tế – xã hội thời đó với cái tên “hồi một người đi
làm nuôi cả nhà”. Mọi người được đãi ngộ và kiếm sống xứng đáng với mồ hôi cần
lao mình bỏ ra. Để rồi, điền hình như trong mùa Giáng sinh, người ta sống tương
thân tương ái, sẵn lòng chia xẻ những gì mình có với bạn bè, không phân biệt
giai cấp xã hội, tôn giáo, học thức…
Như đã có những ông chủ người ngoại quốc rất hào phóng với nhân viên thuộc
cấp người Việt. Không riêng gì ông xếp Tây bụng bự ở chỗ làm của bố tôi và bác
Phán là công ty đồn điền Michelin, nhiều ông xếp Tây khác, như ở công ty đồn
điền S.I.P.H., hãng bia La Rue, hãng xe L’U.C.I.A. v.v… cũng tặng quà Noel rất
hậu hĩnh. Cứ cuối tháng 12 hằng năm, ít nhiều tùy theo cấp bực và năng lực, mỗi
nhân viên người Việt lãnh thêm lương tháng 13 cùng một phiếu tặng đùi trừu
(gigot), chai rượu, lóc bia La Rue loại đặc biệt nhãn xanh (trên thị trường chỉ
có nhãn đỏ) … Như vào sáng ngày 24, phố phường đông vui, nhộn nhịp, tôi được bố
tôi chở đến Givral, cửa tiệm thực phẩm cao cấp nhất Sài Gòn thời ấy. Bố tôi đưa
ra phiếu tặng và nhận cái đùi cừu lạnh cứng. Tôi hỉnh mũi hãnh diện vô cùng vì thịt
cừu (hay thịt ngỗng, thịt gà tây) vốn là những món ăn sang trọng, cao cấp kiểu
Tây mà không phải dân có tiền nào cũng có được trong tiệc Giáng sinh.
2.
Trước biến cố máu lửa Mậu Thân 1968, cậu học sinh cuối cấp trung học là tôi đã
biết hưởng thụ tháng 12 theo kiểu… không con nít nữa! Sau chính biến 1963, nền
đệ nhất Công hòa sụp đổ cùng cái lịnh cấm khiêu vũ của bà cố vấn Trần Lệ Xuân,
dân Sài Gòn vui chơi thoải mái hơn. Tôi nhớ là dù phải chăm chỉ học hành cho
hai cái bằng tú tài I và II (hồi đó tú tài II còn thi cả vấn đáp môn sinh ngữ
chính, như tôi đã gặp luôn giám khảo người Pháp) nhưng cứ mùa Noel là
chơi thả cửa với một nhóm bạn con nhà giàu. Con nhà trung lưu như
tôi chơi với đám “công tử bột” này cũng không đến nỗi là dựa hơi, chơi ké vì
tôi vừa là tên học giỏi nhất đám, vừa là trưởng ban học tập lớp, nên các cậu
thường xuyên nhờ tôi chỉ bài chỉ vở. Đổi lại, khi các cậu hùn tiền lập một ban
nhạc trẻ thì tôi được giữ vai rhythm guitar (dự khuyết thôi). Thế là, ban nhạc
không có tên này hợp tác với bạn bè trong trường và các bạn bên các trường Pháp
là Marie Curie và Charles De Gaulle.
Chúng tôi tụ tập chơi party (nói là đi “bùm” hay đi “ban” trong khi tiếng
Pháp bal de famille có nghĩa là khiêu vũ gia đình) suốt từ đêm
24/12 cho đến đêm giao thừa 31/12! Nhớ là ví dụ như Noel trúng vào thứ Sáu, thì
chơi suốt cho tới thứ Sáu tuần sau – một tuần lễ. Cứ chiều tối là ăn-tơ-ni
(bọn học trường Việt thường nói bừa như thế, trong khi đúng tiếng Pháp là en
tenue, có nghĩa là diện đồ, lên quần lên áo), hò hẹn kéo tới một biệt thự
tư gia nào đó, nhảy nhót suốt đêm. Nếu ban nhạc “oải” rồi thì nghỉ, để băng
ma-nhê hay đĩa 33 tours mà nhảy tiếp. Có một lần, khoảng 1 giờ sáng, tụi tôi
nghỉ chơi, chở “đào” về chợ Đa Kao, trong nhà lồng chợ có một chỗ bán đồ ăn
uống suốt đêm tới sáng. Không rõ là ăn đêm hay ăn sáng nữa nhưng dân chơi Sài
Gòn đều biết chỗ ăn uống bình dân nhưng ngon lành này. Tên chef
d’orchestre (trưởng ban nhạc) ngớ ngẩn hỏi: “Tối mai đi đâu hả tụi bây?”
Tôi cười: “Tối nay chớ tối mai gì? Đã một giờ rồi, qua ngày mới rồi mà!” Nghĩa
là người ta vui chơi đến mất cả ý niệm thời gian.
Nhưng có quên gì cũng được nhưng phải nhớ là chỉ vài tiếng đồng hồ thôi,
phải về nhà, tắm rửa sửa soạn, bỏ bộ cánh sang trong mặc đi nhảy đầm ra mà mặc
vô bộ quần xanh áo trắng để đến trường vì giữa Noel và Tết tây vẫn có mấy ngày
đi học. Bọn trẻ chúng tôi thời đó phải làm sao học cho giỏi, cho khá (còn chơi
thì… khỏi nói, nhất định giỏi!) mới được cha mẹ tin tưởng mà cho tự do đi chơi.
Điều vô cùng quí giá là thời đó, đám thanh niên nam nữ con nhà giàu có, thế lực
như thế mà chẳng bén mùi ma túy, thuốc lắc, thuốc kích dục… như thời nay. Có
ghê gớm lắm là một lần, một tên trong đám lén lấy trong tủ rượu của ông già hắn
một chai Hennessy ra cho cả bọn uống sec thử (không kèm
soda), cho le lưỡi, lắc đầu chơi – rồi thôi!
Đêm giao thừa dương lịch thật tuyệt vời! Còn chừng nửa phút nữa là đúng giữa
đêm, mọi người dừng khiêu vũ, nắm tay nhau đứng xung quanh sàn nhảy. Đèn tắt
bớt, ban nhạc chơi bản Silent Night với volume nhỏ nhất, nghe dịu ngọt cả cái
thời khắc ý nghĩa này. Tất cả nhìn vào cái đồng hồ treo tường và cùng nhau đếm
ngược… Năm! Bốn! Ba! Hai! Một! Đúng 12 giờ! Lập tức đèn mở sáng, ban nhạc chơi
bài Auld Lang Syne (bài ca Anh Cát Lợi cổ xưa này bị tụi tôi gọi là
bài Ò e rô-be đánh đu…!). Mọi người cùng la lên “Chúc mừng năm mới!”
bằng cả tiếng Việt, tiếng Pháp, tiếng Anh. Lớn giọng nhất, và cũng xúc động
nhất, là những người bạn ngoại quốc, cuối năm không về nước mà ở lại đón năm
mới cùng bạn bè VN. Mọi người lại bắt tay nhau, ôm choàng nhau, hôn nhau thắm
thiết. Một cô bé trường Marie “Cút” mới quen thôi, đẹp như thiên sứ trên trời,
cũng vui vẻ cho phép tôi hôn (lên má thôi) khi tôi ba xạo, xin một nụ hôn “lấy
hên” đầu năm mới! Chủ nhà lên lấy micro chúc năm mới một lần nữa và hét lên “Nào,
các bạn hãy khiêu vũ với bản nhạc đầu tiên của năm mới!”.
Sau bài Auld Lang Syne với nhịp slow rock êm ả, mấy cặp khiêu vũ đứng nguyên
tại piste, nhảy tiếp với bài Spagna Cagni “đấu bò tót” truyền thống, nhịp
pasodoble rộn ràng đầy sức sống…
3.
Rồi cuộc sống trôi theo năm tháng. Những kỷ niệm xẻ chia cùng những gương mặt
kề cận trong những mùa Giáng sinh năm nào đã dần dà phai tàn, tan loãng đâu mất
trong trí nhớ. Thời thế thay đổi, rất nhiều điều vui vẻ rất bình thường trước
30/4 còn bị vùi dập bởi những khó khăn cơm áo, chứ có riêng gì lễ hội mừng Chúa
Giáng Sinh, đón Năm Mới vốn đã bị ai đó lên án là trò ăn chơi, hưởng thụ của
bọn tiểu tư sản? Do đó, cứ đến lễ Noel là một số, chứ không phải toàn thể, gia
đình người Công giáo lặng lẽ đi nhà thờ hành lễ cho nhanh, gọn rồi trở về nhà.
Và giữa thời buổi xếp hàng mua gạo theo sổ tiêu chuẩn thì hãy quên đi cái
tiệc réveillon thịnh soạn giữa đêm mừng Chúa ra đời mà người Sài Gòn, không
phân biệt lương giáo đã cùng vô tư chia xẻ cho nhau những mùa Noel xa xưa…
Vào cuối tháng 12 năm 1979, tình cờ tôi gặp lại anh chàng trưởng ban nhạc
cùng học ở lớp đệ nhị ngày xưa. Gia đình anh suy sụp hẳn sau đợt đánh tư sản,
nhưng ba anh, ông thương gia có hoạt động kháng chiến chống thực dân Pháp một
thời, rồi giàu sụ một thời, lại rất “giác ngộ”. Trong nhà có 10 đứa con, ông
xua 5 đứa – cả trai lẫn gái – “tình nguyện” đi thanh niên xung phong, 2 đứa
trai khác đi nghĩa vụ quân sự, còn lại là bạn tôi cùng cô em gái kế út thì làm
nhân viên hợp tác xã phường, và cậu trai út thì đang làm công nhân một công ty
đúc bê-tông ở gần cầu Băng Ky.
Lúc ấy, thấy vẻ thiểu não của bạn mình, tôi rủ anh tối 24 tới nhà tôi nhậu
lai rai chơi để hàn huyên tâm sự, nhắc lại kỷ niệm xưa… Đúng hẹn, anh đến và,
như cái thói quen khó cải tạo của bọn tư sản là tặng nhau quà Giáng sinh, anh
cho tôi hai gói thuốc lá đen, nhãn quốc doanh là “Vàm Cỏ’ hay “Nông Nghiệp” gì
đó. Tôi rất vui, có điều là không thể bỏ qua được cái vẻ chán đời của bạn mình.
Gặn hỏi thì anh hỏi ngược lại:
– Ông có biết trong tháng 12 hằng năm, quên lễ Giáng sinh đi, hiện nay có
ngày lễ lớn nào không?
– Chịu. Có ngày lễ lớn nào đâu?
– Đúng là ông còn sống trên mây. Lễ kỷ niệm ngày thành lập quân đội 22 tháng
12 đó. Ông không biết cũng phải vì nhà ông đâu phải gia đình bộ đội như tôi…
– Nhưng… thôi, vô một cái đi rồi nói. Gia đình toàn là bộ đội, thanh niên
xung phong và công nhân viên như nhà ông thì nghe nói được phong tặng là “gia
đình vẻ vang” gì đó thì còn muốn gì nữa mà…
Anh bạn ngắt lời tôi:
– Còn “vẻ vang” hơn nữa kìa. Bà già tôi vừa làm tổ trưởng dân phố vừa làm tổ
trưởng tổ phụ lão phường, được gọi là “cán bộ” luôn đó. Nhưng để lập thành tích
chào mừng ngày 22 tháng 12 này, phường bắt nghĩa vụ luôn thằng em út…
– Ông nói nó đang là công nhân mà, không được miễn sao, nhà cũng có hai đứa
đi nghĩa vụ rồi?
– Nè, còn đáng nói hơn chứ, một trong hai thằng đó là thằng thứ tư, đang làm
trưởng ban văn hóa thông tin trên phường mà còn phải lên đường năm 1978, gọi là
để làm gương cho thanh niên địa phương! Đã nói là cần vượt chỉ tiêu giao quân
để lập thành tích cho phường nên người ta “hốt” hết, từ thằng thất nghiệp lêu
lổng cho đến thằng công nhân sắp vô biên chế như em tôi. Tất cả mấy đứa dính
nghĩa vụ sẽ được giao quân vào đầu tháng giêng tới. À quên nói là, cách “hốt”
cũng hay lắm. Thôi để ‘vô’cái rồi nói tiếp…
Anh bạn kể là sau ngày thằng em út của anh nhận lịnh nghỉ việc ở công ty để
về nhà chờ ngày lên đường thì lạ một điều là người của ban quân sự phường
thường hay đi lại trước nhà anh, kể cả ban đêm. Một đêm nọ… Là dân khá giả ngày
trước nên nhà anh có sân trước sân sau đàng hoàng. Nửa đêm, mẹ anh nghe chó nhà
hàng xóm phía sân sau cứ ăng ẳng sủa mãi, bèn thức dậy đi xem sự tình. Té ra,
có một người mặc đồng phục màu cỏ, đang lom khom núp sau hàng rào…
Bà hỏi lớn “Thằng nào đó bây?” thì người kia lẵng lặng rời khỏi chỗ
núp, đi mất dạng. Hiểu ra sự việc, sáng sớm hôm sau, bà “mẹ chiến sĩ” đã có hai
đứa con đi nghĩa vụ quân sự, quá phẫn nộ và thất vọng, đã lập tức lên phường
lớn tiếng chửi – tất nhiên chửi một cách có văn hóa. Bà khẳng
định rằng gia đình bà đã đóng góp nhiều đứa con đi nghĩa vụ và TNXP và tham gia
việc công ở phường đến mức như ngày hôm nay mà chính quyền phường vẫn dửng
dưng, thiếu tin tưởng, còn sợ thằng con út của bà trốn nghĩa vụ, đến mức cho
người đêm ngày canh trước canh sau như chực ăn trộm, thì… dẹp hết, bà không làm
tổ trưởng, tổ triếc gì nữa hết, trả lại luôn cái bằng khen “gia đình vẻ vang”
gì đó.
Đúng là tôi dở hơi, cứ đến tháng 12 hằng năm là cứ lãng đãng hồi tưởng – như
một sự níu kéo vô vọng – tìm cách sống lại héo hon những kỷ niệm mờ nhạt về một
quãng đời yên vui. Cứ sắp đến ngày 24 tháng 12 là tôi đi tìm lại hình ảnh hân
hoan một thời thơ ấu, tóc xanh của mình cùng các bạn bè xưa cũ, mà không hề
biết còn có ngày 22 tháng này run rủi lại rất cay đắng đối với một người bạn
thân.
Đến hôm nay, đã trôi qua nhiều tháng 12 kết thúc các năm cũ, ông già Noel đã
bao lần tặng quà Giáng sinh cho bọn trẻ con, và lần nào ông cũng nháy mắt, cười
hẹn trở lại vào mùa hội vui năm tới nữa. Giờ đây, nhớ lại là từng có những mùa
Noel đầy khó khăn, thiếu thốn như trên, mơ ước thầm lặng của tôi là tất cả
chúng ta luôn có thể cùng nhau phục hiện và chia xẻ những niềm vui chan hòa mà
tháng 12 trao tặng bình đẳng cho tất cả loài người, cùng phẩy phui những chuyện
buồn nào đó nếu như chúng vô duyên xảy đến vào tháng cuối năm…
Phạm Nga