Tại một tiền đồn heo hút ở Việt Nam, người lính ở Knoxville
mới vừa đủ tuổi đi bầu ngồi một mình trong sở chỉ huy nghĩ về nhà, về cha mẹ, về
ý nghĩa cuộc chiến tranh trên đất nước xa lạ ấy, và lý do anh ở đây. Hôm ấy là
ngày 4 tháng Sáu, 1969.
Thanh niên ấy mang vạch trung úy.
Anh tự nguyện đăng lính vào năm 1967 lúc 19 tuổi. Rồi trải
qua nhiều tháng huấn luyện ở các quân trường Benning và Bragg và Bliss. Huấn
luyện căn bản. Huấn luyện sĩ quan. Và những giờ học tiếng Việt.
Vào tháng Tư năm này anh đến Việt Nam. Anh được phái về làm
cố vấn cho một đơn vị lính Nam Việt. Bấy giờ anh ở một nơi tên Suối Cát. Ngoài
xa kia trong rừng thẳm bên ngoài phòng tuyến bảo vệ làng là Việt Cộng và chẳng
ai biết họ có thể đánh lúc nào.
Nhiệm vụ nặng nề
Người lính trẻ, tóc đen và đẹp trai, ngồi trong sở chỉ huy
viết hai lá thư. Lá thư đầu dài gởi cha mẹ kể lại những trải nghiệm và công việc
của anh với quân đội Nam Việt.
"Hôm nay con đi ngang qua rừng khá rậm rạp." anh
viết. " Hiện nay chúng con đang ở Suối Cát, và xa cách những đồng ruộng
mênh mông bằng phẳng... Lúc còn ở đấy mỗi khi chúng con đi tuần chúng con có thể
dừng lại hái thơm, xoài, mít, chuối vân vân. Còn bây giờ ở đây chỉ có dây leo
và cây cối và đủ loại lá cây xanh và nâu quấn lẫn nhau...
"Tối nay có lẽ con sẽ đi tuần tra mai phục-chúng con phải
tham gia ít nhất ba cuộc hành quân đêm mỗi tuần. Hiện nay, vì con là sĩ quan
duy nhất trong toán nên cuộc hành quân nào con cũng đi...
"Cha mẹ biết không, những lúc yên tĩnh là những lúc khiến
con nhớ nhà nhiều nhất. Nhớ ánh đèn rực rỡ và âm thanh của thành phố hiện đại.
Nhớ những cửa tiệm với những dãy kệ đầy ắp bao hàng hóa mới, sạch tươi sáng. Nhớ
lại chính ván cờ cuối cùng và lần cuối cùng ôm nhau hôn. Nhớ đến những đêm yên
tĩnh dưới những vì sao lặng lẽ.
"Nói vậy chứ những lúc như thế cũng hiếm hoi vì ở đây
con cũng bận nhiều việc... Bây giờ chúng con sẽ đi hành quân nhiều hơn. Ngoài
ra là trưởng toán con có thêm rất nhiều trách nhiệm khác. Con là người lên kế
hoạch, người khéo giao thiệp, người giám sát, người liên lạc, người chỉ huy
khôn khéo, người lính chiến đấu. Con phải cố vấn cho những người đã từng dạy dạn
chiến trận trong 5 hay 10 năm hay lâu hơn nữa. Con không được phạm sai lầm. Chỉ
một sai lầm thôi là hỏng bét... Thật là nhiệm vụ nặng nề.
"Nhưng con lại thích. Hấp dẫn là ở chỗ đấy. Con đang
làm chuyện lớn lao. Con làm công việc con thích mà đòi hỏi thông minh, khả
năng, tưởng tượng và khéo léo. Tối con mệt mỏi lăn ra ngủ rồi thức dậy sớm sẵn
sàng bắt đầu làm việc. Con tự tin chuyện gì xảy ra con cũng có thể giải quyết
được. Con bình thản. Con không ngờ con bình thản đến như thế. Ở đây có biết bao
nhiêu chuyện con có thể làm được... Đúng là thử thách nhưng con lại thích. Đôi
lúc con hơi sốc. Nhưng con lại thích...
Thư giao sau khi chết
Thư thứ hai khác thư đầu. Thư thứ hai viết lâu hơn vì đây là
lá thư không được gởi đi trừ phi người lính trẻ ấy tử trận. Thư là sự trải lòng
trên trang giấy. Và anh viết với nét chữ rắn rõi...
"Cả nhà thân thương:
"Con biết khi gia đình nhận thư này gia đình đã nghe
tin buồn. Nhưng tin buồn, chỉ vì mọi người hiểu không đúng thôi. Cho nên con viết
thư này để cố gắng làm sáng tỏ mọi điều. Cả nhà biết không, con không muốn bất
kỳ ai nghĩ con đã quá ngu vì chết vô ích. Con luôn luôn là người có tiếng nói
quyết định sau cùng, nên bây giờ con cũng sẽ nói lời sau cùng.
Con không yêu cầu nhà mình hợp lý hóa rằng Việt Nam là sự
nghiệp tốt vì lý do này hay lý do nọ. Con yêu cầu điều sâu sắc hơn thế. Con yêu
cầu nhà mình hãy tin lời con rằng con chẳng làm điều gì vô ích, vì không ai biết
rõ hơn con. Đừng bao giờ hỏi "Tại sao lại là mình?" vì con sẽ nói
ngay bây giờ cho nhà biết tại sao. Để đi từ điểm này đến điểm khác, con người
chỉ cần đi từng bước một, nhưng nếu họ không bao giờ bước đi bước đầu tiên họ sẽ
không bao giờ đến đích. Để gìn giữ tự do phải cần nỗ lực của tập thể. Tập thể
được tạo nên từ những cá nhân bước đi bước đầu tiên ấy. Chừng nào có đủ người
quan tâm đến tự do đủ đến mức có can đảm bước đi bước đầu tiên ấy để đấu tranh
cho tự do thì tự do sẽ không mất.
"Đúng là có một vài thất vọng. Có nhiều thứ con muốn
làm, nhưng rất tiếc con không làm được. Tuy con không thích thật, nhưng con có
sự an ủi là biết rằng con làm điều con cho là chính nghĩa và con làm tới cùng.
Con không do dự. Con công khai bày tỏ ý kiến, và, chừng nào con còn chiến đấu,
con sẽ chiến đấu tốt. Đó là điều ai cũng làm được.
"Rất ít người biết ơn hay thậm chí ý thức về đời lính
hay việc làm của họ. Điều đấy cũng chẳng sao. Con không bao giờ lãng mạn hóa đời
lính. Con chỉ muốn làm người lính tốt. Là người lính khi ra đường con ngẩng cao
đầu vì biết ít ra con cũng bằng hay có lẽ hơn bất kỳ ai con thấy, vì con hành động
đúng theo những suy nghĩ và lời nói của con. Con đang làm tròn vai trò của
mình. Con trả nợ theo cách của con. Cũng gần giống như trả nợ nhà vậy. Để vẫn
được tự do đôi khi ta phải đánh nhau, vì luôn luôn có những kẻ muốn cướp đi mọi
thứ ta có. Con không ngại đánh nhau, và con tự hào đã làm những gì mình thích.
Bây giờ kết quả của Việt Nam sẽ như thế nào cũng chẳng quan trọng (về bao nỗ lực
của con) vì con đã chiến đấu với sự thành tâm và con xác tín rằng con đang phụng
sự cho lý tưởng. Và mặc dù những thành tựu vật chất từ bao công sức của con có
thể bị hủy diệt nhưng vẫn còn lại điều gì đấy. Không ai có thể xóa đi bao công
sức của con. Cho dù con chiến đấu để giúp đỡ dù chỉ một người thôi thì con cũng
đã thành công. Con không ngại gian khổ-con còn cầu mong gian khổ. Còn nếu con
chết, con thích chết trong lúc làm điều con biết là bổn phận của con hơn là khi
về già lại khinh bỉ mình vì con đã không có can đảm đáp lời kêu gọi lên đường
nhập ngũ. Con nghĩ cách đánh giá con người là so sánh toàn bộ ảnh hưởng của những
thiện ý suốt đời và nỗ lực của họ với những ác ý của họ. Nếu thiện cuối cùng thắng
thì chung cuộc họ thành công. Con chắc chắn con có thể thành công như thế - giờ
con không muốn gì hết, ngoại trừ lời sau cùng.
"Gia đình biết không, khi con thường nói với những người
bạn dân sự rằng con là lính thì họ luôn luôn cho là con bị bắt đi quân dịch.
Khi con nói với họ không phải như thế thì họ lại luôn luôn cho con ngu. Nhưng
bây giờ con có lời nói sau cùng, cho nên con sẽ nói lần cuối với họ rằng họ
sai. Gia nhập Quân đội để chiến đấu ở Việt Nam (lý do con nhập ngũ, và ngay từ
đầu con biết con sẽ sang Việt Nam-con tự nguyện vào lính) là điều sáng suốt nhất
con đã làm trong đời. Đời lính đã giải thoát con khỏi thế giới mơ mộng để đưa
con vào cuộc chiến đấu. Quyết định ấy đã làm cho con thành nhân (giống như khởi
đầu ước nguyện). Con quyết định ủng hộ những lý tưởng suốt đời của con bằng
hành động, Sau khi con vào Quân đội, con đã học được nhiều điều khiến con trở
nên người tốt hơn, nhưng ngày 17 tháng Tư, 1967 là ngày con nên người.
"Như vậy xét cho cùng con đúng họ sai. Con chết như người
tự do, người mạnh mẽ, người hãnh diện. Tất cả chỉ có thế thôi. Con đã chiến đấu
cho những điều này, không bao giờ cho ý nghĩ xuẩn ngốc như 'hòa bình trường tồn'.
Cho nên con được tất cả các phần thưởng. Con là người thắng. Còn những người sợ
hãi, tham lam, hay ngu ngốc đến mức không thấy sự thật là những kẻ thua-cho dù
họ vẫn còn 'sống'. Con sống nhiều trong 21 năm hơn họ sẽ sống trong trăm năm.
Con đã hạnh phúc hơn, mạnh mẽ hơn, sâu sắc hơn, phong phú hơn, mãn nguyện với
cuộc đời hơn, vì con thấu hiểu cuộc đời thật sự. Và con biết mục đích sống trên
đời-cho nên con đã sống cuộc đời trọn vẹn nhất theo cách của con. Bởi lẽ đó là
cách duy nhất.
Không hối tiếc gì
"Mục đích chính là con hoàn toàn không hối tiếc gì. Gia
đình mình cũng vậy. Con hạnh phúc vì con có mọi thứ con từng muốn. Con chỉ nghĩ
mọi sự sẽ tốt đẹp hơn nếu gia đình biết điều này. Con cũng muốn nói với cả nhà
về tất cả những gì con từng có. Con tự hào nhất về gia đình mình. Con thương rất
nhiều từng người trong gia đình, và con nghĩ mọi người trong gia đình đều là những
người tuyệt vời nhất trên đời. Con biết mỗi người trong gia đình sẽ luôn luôn sống
cuộc đời theo quan niệm của mình, và không bao giờ từ bỏ giấc mơ của
mình."
Ngày hôm sau-vào ngày 5 tháng Sáu- Việt Cộng phục kích toán
tuần tra của viên trung úy trẻ. Anh ngã xuống, tử thương.
Như vậy kết thúc cuộc đời của một tấm gương can đảm đích thực.
Don Whitehead *
Trần Quốc Việt dịch