Tác giả đã nhận Giải Đặc Biệt Viết Về Nước Mỹ 2019.
Sau năm 1975, là con của một sĩ quan tù cải tạo, ông đã góp 2 bài viết kể
lại việc một mình ra miền Bắc, đạp xe đi tìm cha tại trại Vĩnh Phú, vùng biên
giới Việt-Hoa, sau đó cùng mẹ đến chứng kiến cái chết của người cha trong trại
tù. Bài mới nhất là chuyện tác giả đưa mẹ đi lấy xương cốt người cha, bằng cách
trở lại trại tù bốc mộ trộm.
***
Câu chuyện sau đây có thể không liên quan nhiều đến nước Mỹ
nhưng là một trong những mãnh vỡ cuộc đời của một đứa con người tù cải tạo sau
ngày thất trận bi thảm 1975. Là lý do của những cuộc ra đi và định cư tại miền
đất cách xa quê nhà hơn nửa vòng trái đất.
. . .
Ngày đưa ba đi trình diện học tập dành cho “sĩ quan nguỵ
quân” tại trường Chu Văn An năm 1975, là khoảnh khắc cuối cùng mẹ nhìn thấy mặt
ba còn sống. Chuyến đi tưởng chỉ 10 ngày trở thành 2 năm 6 tháng chia lìa và xa
nhau mãi mãi. Mỏi mòn chờ đợi để cuối cùng chỉ được ôm xác người chồng yêu
thương lần cuối cùng ở một trại cải tạo ngút ngàn tận cùng biên giới Việt
Trung.
Tháng hai năm 1979, trở về Sài Gòn sau khi để lại ba nằm hiu
quạnh trong trại cải tạo Tân Lập Vĩnh Phú, mẹ trở thành một người hoàn toàn
khác hẳn. Cái tính cứng cỏi ngày xưa của mẹ giờ thêm lòng căm thù và nỗi đau mất
chồng khiến mẹ trở nên điên dại. Đã có những tháng ngày mẹ không thiết tha gia
đình, lang thang từ nhà ra chợ. Câu chuyện mất chồng của mẹ lan truyền nhanh
chóng trong khu xóm đường Lam Sơn với toàn gia đình sĩ quan chế độ cũ. Lan truyền
đến tận cái chợ nhỏ Cây Quéo cuối con đường Hoàng Hoa Thám quận Bình Thạnh. Ai
cũng biết câu chuyện người đàn bà Huế mất chồng trong trại cải tạo.
Cuộc sống gian khổ, nỗi nhớ chồng quay quắt làm mẹ ngày một
gầy guộc đi. Đã không còn là người đàn bà trắng trẻo mập mạp phúc hậu của khu
phố sĩ quan ngày nào. Ban ngày chỉ là tạm quên, đêm về là những giây phút
mẹ nhớ đến cái lặng lẽ cô độc của ba nơi miền đất phía Bắc xa xôi. Nhớ đến cặp
mắt chưa kịp khép của ba trong ngày gặp mặt. Mẹ cứ hay bảo, không biết ba mày
có đói hay không, áo quần có lành lặn hay không, có ai hành hạ ba mày hay
không. Rồi mẹ lại khóc và mẹ lại nhớ đến cái khuôn mặt hốc hác, tiều tuỵ ngày
ba qua đời. Nhớ đến hàm râu dài lưa thưa, cái thân hình gầy guộc và cái áo cũ
rách nát tả tơi. Có những đêm ngồi bên cửa sổ nhìn ra khoảng tối mênh mông, mẹ
lặng lẽ khóc nức nở một mình.
Những tháng năm sau đó với mẹ con tôi, thời gian qua thật
dài. Không biết làm gì để an ủi mẹ ngoài chuyện cùng mẹ thay ba lo cho những đứa
em còn nhỏ dại. Ngoài giờ làm việc tại Bưu Điện, vợ chồng tôi phụ me, làm đủ thứ
nghề để sinh sống. Bán quần áo cũ tại chợ trời, làm bánh đậu xanh, nuôi
gà trong phòng ngủ, nuôi heo trong cầu tiêu để chỉ thật mong đến ngày đủ sức
đem ba trở lại quê nhà.
Cùng với những vất vả lo toan cho cuộc sống, qua thời gian,
mẹ và chúng tôi phải làm quen những ngày tháng không có ba. Các em vẫn hằng
ngày cắp sách đến trường. Vợ chồng chúng tôi đã có đứa con đầu tiên. Đứa cháu
ra đời chưa bao giờ thấy được ông nội bằng xương bằng thịt. Mỗi khi nhìn con
tôi lại nhớ đến ba. Cháu bao nhiêu tuổi, bấy nhiêu năm ba rời xa chúng tôi.
Có những ngày ăn bo bo thay cơm. Có những ngày liên tiếp
không có gạo chỉ có bột mì. (Thời đó tại Sài Gòn chúng tôi phải làm quen với chế
độ tem phiếu như ngoài Bắc). Tùy theo lúc, theo số người trong gia đình, có khi
được cấp gạo, có khi nhận toàn bột mì, cũng có khi cả tuần nhận toàn bo bo. Mẹ
xoay xở chế biến thành đủ thứ món ăn bằng bột mì cho đỡ ngán. Dù sao thì cũng
không thể gian khổ bằng ba trong những ngày tù miền Bắc. Tôi tự an ủi như vậy để
sống. Mẹ bề ngoài rất can trường nhưng trong lòng lúc nào cũng canh cánh nỗi lo
về ba. Mẹ lúc nào cũng ao ước đem được ba về. Hết than ngắn lại thở dài.
Thường phải qua 3 năm, mới có thể dời mộ nhưng chỉ mới chưa
đầy 3 năm, thương mẹ mỏi mòn trông đợi, tôi cùng mẹ xin giấy phép ra Bắc đem
xác ba về.
Dĩ nhiên mọi chuyện không dễ dàng. Thời đó làm gì có cái loại
giấy phép ra trại cải tạo để đem xác chồng. Lên phường xin đại cái giấy phép ra
thăm ông chú còn ở lại ngoài Bắc. Cứ ra Hà Nội cái đã mọi chuyện tính sau.
Thế là sáng ngày 15 tháng 8 năm 1981, hai mẹ con khăn gói
lên tàu hoả “thống nhất”, miền Bắc trực chỉ. Ở lại nhà chú một đêm, hôm sau
cùng với ông Tiến, người chuyên bốc mộ thuê do chú giới thiệu, ba chúng tôi lại
lên tàu chợ Hà Nội – Vĩnh Phú tiếp tục cuộc hành trình. So với 2 lần đi thăm ba
những năm về trước, chuyến đi này tương đối dễ dàng hơn. Hành lý của hai mẹ con
chỉ là một cái xách tay nhỏ đựng vài bộ áo quần và một ít thức ăn khô, duy chỉ
có ông Tiến là lỉnh kỉnh cuốc xẻng, mấy cái bị lác và mấy chai dầu hồi, ông bảo
dùng để rửa xương.
Tướng người ông Tiến đen đúa khắc khổ nhưng nhanh nhen và
vui tính. Cái giọng bắc 75 mới đầu hơi khó nghe, rồi cũng quen dần. Chuyến
đi có thêm người đào mộ thuê cũng nhờ thế làm thời gian trôi qua nhanh hơn. Ông
làm cái nghề này cũng đã mấy mươi năm sau cái ngày cởi bỏ áo quần bộ đội. Ai cần
đào mộ là có mặt ông. Thường bốc xác lên đem đi chôn chỗ khác, cũng có khi đem
đi thiêu.
Miền Bắc hồi đó có rất nhiều những ngôi mộ vô danh nằm lẫn
trong các ruộng vườn. Người ta nhờ ông. Ông lại có thêm công việc tìm kiếm, đào
xới, dọn dẹp và đem vào các hố chôn tập thể. Hay có khi chỉ cần tẩm dầu và đốt.
Ông kể, công việc tuy vất vả nhưng cứ có hoài. Tiền thì không bao nhiêu vì dân ở
đây thường rất nghèo, nhưng cũng đủ sống qua ngày.
Ông lão chép miệng. 30 năm đi lính, chỉ biết đánh nhau, xuất
ngũ không có tay nghề, làm cái việc suốt ngày bên các xác chết ít người chịu được,
cũng ít gian khổ hơn thời chiến tranh. Ông nói thêm, đây là lần đầu tiên có người
trong Nam ra nhờ ông, lại là đào mộ của người học tập cải tạo. Tôi hỏi, người
chết là sĩ quan miền Nam, sao ông vẫn nhận. Ông lão chép miệng, cũng là con người
cả. Ai chết rồi cũng như nhau, hận thù gì nữa. Mà thật ra tôi có thù hận ai
đâu. Ngày xưa đi lính, bảo bắn thì tôi bắn, không bắn thì chết sao ông.
Lần đầu tiên trên một miền đất với tôi chỉ là thù hận, tôi
thấy một cảm giác an toàn.
.
Từ sáng sớm ba người chúng tôi lên ga Hàng Cỏ và đến tối thì
chúng tôi đến trại K2. Sáng hôm sau chúng tôi gặp cán bộ trại xin đào lấy xác
ba đem về chôn tại quê nhà và như dự đoán bị từ chối ngay. Lý do phải có giấy
cho phép của cấp trên. Thời gian chờ đợi ít nhất cũng phải trên ba tháng. Hơn nữa,
tay cán bộ trại giam nói thêm, ông nhà chết chưa quá ba năm chắc cấp trên không
cho đâu.
Không còn cách nào khác, không lẽ lặn lội mấy ngàn cây số ra
đây rồi về tay không, chúng tôi quyết định đi bốc mộ trộm. Đến lúc này mỗi khi
nhớ lại tối hôm đó tôi vẫn còn rùng mình. Tôi vẫn không hiểu tại sao mình lại
quyết định liều lĩnh như vậy. Đào mộ chui, chết hoặc ở tù như chơi. Có lẽ phần
vì còn trẻ liều lĩnh, phần thương ba, thương mẹ và một phần do sự khuyến khích
của người đào mộ thuê. Cũng may là ngôi mộ của ba nằm ngoài vòng đai trại cải tạo,
nếu không ai biết trước việc gì sẽ xảy ra cho chúng tôi.
Đêm đó đợi lúc trời chạng vạng tối, trời mưa lất phất, 3 người
chúng tôi đi đến khu rừng có mộ ba. Tôi vẫn nhớ rất rõ đường đi. Cũng không xa
lắm vành đai trại và cũng chỉ một con đường đất nhỏ hẹp.
Vẫn không thay đổi gì nhiều, chỉ khác là cỏ mọc um tùm hơn.
Cây thánh giá trước mộ vẫn còn đó, xiêu vẹo. Dấu khắc tên ba trên cây vẫn còn
dù thời gian có làm mờ đi. Và cũng chỉ duy nhất một mình ngôi mộ của ba nằm ở
đó, lạnh lẽo, hiu quạnh. Chung quanh không có ngôi mộ nào khác. Có lẽ chỉ một
mình ba tôi là có thân nhân đến tiễn đưa khi chết, nên được chôn nơi đây. Những
người khác chắc chỉ dđược bó chiếu, nằm chung nhau trong một ngôi mộ tập thể vô
danh nào đó.
Chúng tôi bắt đầu công việc đào đất trong cái ánh đèn cầy
leo lét. Người đào mộ làm việc chuyên nghiệp và nhanh thoăn thoắt. Lớp đất xốp
có lẽ được lấp vội vàng nên công việc đào xới cũng dễ dàng. Rồi cũng đến lúc chạm
đến cái nắp hòm củ kỹ mục nát. Nén xúc động, tôi mở nắp quan tài. Ba nằm đó, bộ
xương còn nguyên vẹn với một phần da thịt và tóc chưa phân hủy hết.
Chúng tôi nhặt xương ba lên theo thứ tự đầu, giữa, chân,
tay, bên phải bên trái. Mẹ nức nở nhưng không dám khóc to. Mẹ vừa khóc vừa rửa
xương ba bằng chai nước cánh hồi, sau đó chúng tôi phụ nhau bỏ vào hai xách tay
bằng lác mang theo. Một bao tôi xách gồm phần đầu và phần tay chân bên trái.
Bao lác của mẹ gồm xương sống và phần tay chân bên phải. Người đào mộ dặn phải
làm như thế để khi về đem chôn trở lại, ba mới siêu thoát với hình hài còn
nguyên vẹn chân tay.
Chúng tôi lặng lẽ vượt gần 30 cây số lên đường trở ra ga Ấm
Thượng ngay trong đêm. Cũng phải vượt qua hai con sông nước chảy xiết, qua những
con đường đất quanh co, và những ngôi nhà leo lét ánh đèn. Không một bóng người.
Tiễn chúng tôi chỉ là những tiếng côn trùng ếch nhái và những giọt mưa phùn
lành lạnh.
Vừa đi vừa cầu nguyện. Rồi cũng suông sẻ ra đến ga Ấm Thượng
khi trời tờ mờ sáng. Kịp đón chuyến tàu về đến ga Hàng Cỏ Hà Nội thì cũng
đã xế chiều. Mệt lả người vì thiếu ăn và thiếu ngủ nhưng chúng tôi rất vui vì
đã đem ba về an toàn.
Chia tay người bốc mộ ngay tại sân ga, bấy giờ tôi mới cảm
thấy đói. Hai mẹ con ngồi tựa cột đèn nhà ga, mỗi người ôm chặt một bị lác chứa
xương người. Chúng tôi chia nhau ăn ổ bánh mì dai nhách, uống ly chè xanh đắng
chát, nhưng thật ngon lành.
Đêm lạnh, hai mẹ con chúng tôi ngồi bên nhau, cô độc ngay
trong cái sân ga đông kịt người. Miền Bắc Xã Hội Chủ Nghĩa mãi mãi với tôi vẫn
là nơi vô cùng xa lạ và không bao giờ muốn quay về.
Đang nằm thiu thiu ngủ bỗng dưng tôi thấy tay mình nhẹ tưng,
bừng tỉnh cũng là lúc tôi thấy một bóng người phóng qua mình tôi về phía trái.
Ôi cái bị lác của tôi. Tôi phóng người đuổi theo, vừa chạy vừa la: xương người,
xương người. Đứa bé ăn trộm bị tôi đuổi kịp quăng bị lác xuống đất chạy vào
bóng đêm mất dạng. Tôi lượm bị lác lên và ôm chặt vào lòng. Đêm đó hai mẹ con lại
ngồi tựa cột đèn, thức trắng. Lại một đêm thật dài, dài đến vô cùng.
Trời mới tờ mờ sáng, chúng tôi lên chuyến tàu sớm đầu tiên
xuôi Nam và đến ga Huế vào nửa đêm.
Nhà ông bà ngoại tôi nằm dưới chân núi Ngự Bình, cách lăng
Thành Thái không bao xa. Ngôi nhà cổ với sân vườn sau là các ngôi mộ của gia tộc
bên ngoại. Về nhà quá khuya nhưng đã có rất đông họ hàng, các em cùng vợ con
tôi từ Đà Nẵng về cả ngày hôm trước. Có cả ông Cặn hàng xóm, người chuyên môn
lo về cúng kiếng với hòm rương nhang đèn đầy đủ.
Đám ma của ba tôi được tổ chức đơn giản nhưng với đầy đủ thủ
tục lễ nghĩa như với một người vừa mới qua đời. Xương của ba được sắp xếp lại
theo thứ tự tay chân trái phải và đưọc đặt vào quan tài cùng với các đồ dùng
còn sót lại của những ngày trong trại cải tạo. Không thể mặc cho ba manh áo mới
lành lặn, mẹ xếp ngay ngắn bên cạnh.
Bà con hàng xóm láng giềng khu vực An Lăng có mặt thật đông.
Hôm đó mẹ đã khóc ngất đi nhiều lần mặc dầu ba qua đời đã lâu. Dù sao mẹ cũng
đã mãn nguyện thực hiện được ước muốn từ bao năm qua: đưa được ba về, nằm ấm
cúng trong mảnh vườn nhỏ gia tộc bên cạnh ôn mệ, họ hàng. Hôm đó tôi đã khấn
trước mộ ba: Ba ơi, hãy yên nghỉ, chúng con luôn thương nhớ ba. Con sẽ thay ba
lo cho mẹ và các em. Ba có linh thiêng xin phù hộ cho mẹ và cho chúng con.
Tôi tin là có một thế giới, nơi ba đang sống, thật gần với
chúng tôi, luôn theo dõi phù hộ chúng tôi, trong những ngày đen tối còn lại tại
quê nhà và những tháng năm lưu lạc trên quê người.
Đã 40 năm sau ngày ba mất, đại gia đình chúng tôi, một mẹ và
9 người con vẫn đang thật bình yên trên xứ Mỹ này. Mỗi năm chúng tôi đều thay
phiên về thăm ba. Ngôi mộ được chăm sóc có sạch sẽ bởi một người bà con còn ở lại.
Chỉ riêng tôi, hơn 20 năm qua vẫn chưa một lần trở lại. Chắc ba cũng hiểu, nỗi
đau vẫn còn mãi trong tôi. Đã có những khó khăn, đã có những vất vả trên
quê hương thứ hai này, nhưng mẹ và anh em chúng tôi đều kiên cường vượt qua để
sống một cách lương thiện.
Dù mẹ đã lúc quên lúc nhớ nhưng tôi vẫn luôn tin rằng hình
bóng của ba vẫn luôn còn mãi trong tận cùng trái tim của mẹ. Mẹ không nói,
nhưng chắc vẫn nhớ nhiều điều trong quá khứ, nhất là cái ngày hai mẹ con mình
đi nhặt lại xác cha, phải không mẹ của con.
Viết trong ngày Vu Lan 2019
Lê Xuân Mỹ
