Góc Sân Chơi | HOÀNG DIỆU BA XUYÊN AUSTRALIA: ĐÊM NẰM NGHE PÊ

Buổi chiều, nghe tiếng kèn lá “ò í e…” trong ngõ hẻm nhà mình là tôi nghĩ ngay tới một đêm mất ngủ. Ở những vùng ven thành phố như cái quận Gò Vấp này, nhất là trong những xóm lao động, đám ma nơi những gia đình theo đạo thờ cúng ông bà – hay người lương, phân biệt với nguời công giáo, Thiên Chúa giáo – thường buồn bã một cách hết sức ồn ào.

Có người giải thích rằng phải có sinh hoạt hát hò, nhậu nhẹt mới giúp cho tang gia cùng khách khứa khỏi buồn ngủ mà cùng nhau canh thức bên quan tài. Như thể trong những đêm tang chế lẽ ra là chỉ có khổ đau, u sầu lặng lẽ ấy, phải có thêm những tiếng trống, tiếng đàn áo não của ban nhạc đám ma – còn gọi là ban nhạc hiếu – hòa cùng những tiếng trò chuyện, nhậu nhẹt, cười nói không cần kềm chế và một ít tiếng khóc lạc lõng, tiếng cãi cọ bị can ngăn của tang gia cùng một lô thân-bằng-quyến-thuộc… thì linh hồn người chết mới siêu thoát được. Cho nên bạn bè, nhất là đám thanh niên, đến chia buồn thì mang theo cây guitar để cùng tang gia hò hát và ngâm thơ Vân Tiên, kêu lô-tô… cho đến gần sáng.

Và cao trào tột đỉnh huyên náo sẽ là đêm cuối cùng để ngày mai động quan, kết thúc tang lễ: show văn nghệ chuyên nghiệp của dân pê-đê nam (gay), người mình hay gọi là “bóng rỗi” – hay ngắn gọn: “bóng”! Có điều là không thấy giới pê-đê nữ (lesbian) làm nghề này, cũng không thấy kiểu văn nghệ tạp lục, rất đại chúng này được trình diễn ở những đám ma nhà giàu, nhà cán bộ và đám ma người Hoa ở những khu trung tâm thành phố tráng lệ, sang trọng.

Đám ma bữa nay trong xóm tôi là một đám nhà nghèo, nhà cửa chật hẹp và chỉ mời có một thầy chùa đến tụng. Đám ma nghèo nên phần ẩm thực suốt đêm chắc chỉ có cháo trắng, dưa muối mặn chớ khó mà có cháo gà, cháo vịt… Có điều là không hề thiếu 1 – 2 can rượu thuốc, rượu đế rẻ tiền cùng đậu phộng, cóc, ổi… Nhưng kìa, dàn âm thanh điện tử, không rõ do tang gia đi mướn hay do ai đó hỗ trợ miễn phí, ba ngày nay đã khuếch đại tiếng cây đàn lục huyền cầm và tiếng micrô dành cho thầy tụng nghe vang vang tới tận cuối hẻm.

Tang gia còn ráng mướn cả một gánh hát rong pê-đê, nghe nói từ bên hẽm Đội Có, Phú Nhuận qua trình diễn, bắt đầu từ khoảng 11 giờ đêm trở đi. Giác này khách viếng đã thưa thớt, ban hộ niệm (tức nhóm Phật tử chuyên tình nguyện đến các đám ma đọc kinh cầu siêu cho người đã mất) và ban nhạc hiếu cũng đã thu dọn nhạc cụ để tạm nghỉ. Sân khấu, nếu có thể nói như thế, vẫn là chiếc chiếu trải ra trước quan tài.

Thật gọn nhẹ: hai ca sĩ và một nhạc công chỉ xách theo cây guitar điện. Nhóm pê-đê đến phục vụ tang gia với rất giá “hữu nghị” là chỉ 500 ngàn bạc.

Thật ra, theo lệ thường, giá cả có thể lên xuống tùy theo số lượng ca sĩ, thời gian trình diễn đến mấy giờ sáng, nhà đám cho ăn uống như thế nào, chơi hai đêm hay một đêm, nhạc công chơi guitar hay keyboard.v.v…, và dĩ nhiên còn tùy theo mối quen biết và tình thông cảm của giới “nghệ sĩ” đối với hoàn cảnh kinh tế của nhà đám.

Tôi còn nhớ, trong một chặng ngày tháng vất vả, chà lết kiếm sống là khoảng năm 1980, tại đám ma của một anh bạn đạp xe ba bánh bị xe vận tải đụng chết, tôi đã hát suốt đêm với hai bạn pê-đê cùng một tay đàn vốn là dân bốc vác trái cây chợ Cầu Ông Lãnh. Quá đã, vừa vì men rượu hà thủ ô rẻ tiền vừa vì mối duyên văn nghệ tuyệt vời nảy sinh qua những liên-khúc-Boléro, tức các trích đoạn của từng bài hát cứ nối tiếp nhau, kéo dài tới mấy chục bản, từ Đời tôi cô đơn, Thành phố buồn, Rừng lá thấp… cho đến Những ngày xưa thân ái, Những bước chân âm thầm, Nắng chiều… Như một cuộc thi có thách thức nhẹ nhàng, người tham dự cứ luân phiên nhau hát theo tiếng đàn giữ mãi ở gam LA thứ không dừng nghỉ.

Sau 4 trường canh của mấy điệu Boléro, Slow boléro, Rumba, Tango Habannera mà ai đó bí, không hát tiếp được thì bị phạt uống một ly, không chờ ly “xây tua”. Đặc biệt là qua đêm “giao lưu” văn nghệ này với mấy bạn bóng, tôi học được một dạng ca khúc – được anh em giải nghĩa tếu là “bài ca đem cắt thành khúc” – rất ngộ nghĩnh, không thể biết nguyên là do ai sáng tác hay biên soạn. Đó là cứ lấy mấy câu ca dao, đồng dao nào đó – ở thể thơ lục bát – “cắt khúc” ra rồi phổ nhạc tại chỗ bằng các điệu Rock Bắc Mỹ hay pop Nam Mỹ tùy ý, nghe rất vui nhộn và bụi đời. Thí dụ như :

Ví dầu / cầu ván đóng đinh /

Cầu tre lắt lẻo / gập ghình khó đi.

Khó đi / mẹ dắt con đi /

Con đi trường học / mẹ đi trường đời.

Tôi bèn “chế” tại chỗ hai câu học được qua những ngày bị UB phường kêu đi TNXP sau khi học tập cải tạo về, những ngày đào kênh, đắp đê tối tăm mặt mũi ở một nông trường vùng Củ Chi:

Trúc xinh / trúc đứng đầu đình /

Em xinh / em đứng / dưới sình cũng xinh!

Hình như trong một giai đoạn nào đó, mấy loại nhạc liên khúc, cắt khúc tùm lum như trên mà giới phê bình âm nhạc đạo mạo nhất định xem là loại nhạc pê-đê hát đám ma, nhạc của bọn nghèo đi hát rong, loại nhạc phổ từ ca dao, đồng dao một cách “ngoại đạo” không có đăng ký .v.v…, nói chung là loại nhạc tầm-bậy-tầm-bạ, lại là hơi thở, lại là nỗi niềm của bọn chúng tôi.

Tôi nhớ có lúc quá hứng, tôi đề nghị anh bạn mới quen cứ giao cây guitar cũ mèm, trầy trụa cho tôi đệm, mặc dù tôi không thể chuyên nghiệp như anh ta và có lúc tôi bày đặt chuyển qua điệu Beguin Rock để hát bài “Chiều nay ra khơi…” gì đó. Càng hát càng đắc ý, càng khoái nhau, càng phục nhau. Rốt cuộc là đến gần sáng, ban hát rong đã từ tạ ra về mà không lấy tiền thù lao dù nhiều dù ít. Mệt mà vui trong mối đồng cảm dân-nghèo-với-nhau. Có bạn nói tụi mình chỉ mới sơ giao, cùng ngồi nhậu lần đầu tiên nhưng cùng đàn hát đả đời nên đã quá tình-thương-mến-thương liền!

Nghe bạn bè áo rách ngồi dựa vào cái quan tài hạng chót của mình mà hát hò như thế, chắc anh bạn đạp xe ba bánh của chúng tôi đang nằm trong hòm sẽ rất hài lòng. Chừng như anh có gõ vào vách hòm, rổn rảng ra lịnh: “Được lắm, hát nữa đi anh em! Đưa ly đây! Vô!”

Đêm nay, tôi nằm một mình trên gác, ký ức trở mình quay về cái đêm đám ma được gặp gỡ, kết bạn giang hồ, học hát và hát đua với mấy bạn pê-đê chợ cầu Ông Lãnh mà chờ nghe mấy em pê-đê hát, cũng trong đám ma thôi, bên nhà hàng xóm.

So với nhóm bạn tôi ngày trước, nhóm bóng đêm nay tài tình, chuyên nghiệp hơn nhiều. Các em chơi đủ thứ tiết mục, từ tân nhạc, cổ nhạc cho đến uốn dẻo. Một em xưng “nghệ danh” là Trúc Lệ, làm nhớ tới một em khác khá nổi tiếng ở khu Ngã Tư Xóm Gà Gò Vấp tên là Mỹ Lệ, cứ đi hát đám về là nhậu ở xe bánh mì ngay ngã tư này vào lúc hừng đông cho tới sáng bảnh mắt. Trúc Lệ sẵn sàng hát theo yêu cầu của khán giả, nhưng luôn luôn nhắc bà con vỗ tay và thưởng tiền bằng cái giọng rất lãnh lót, nũng nịu. Có khán giả chửi thề, vo tròn tờ hai ngàn liệng đại vô tấm chiếu cho ca sĩ hài lòng mà hát tiếp.

Đến phiên em Ngọc Lan, giọng hơi ồ ề, thô thiển nhưng “nghệ danh” của em lại làm nhớ tới nữ ca sĩ hải ngoại Ngọc Lan đã qua đời mà mang đi mất cái giọng trầm buồn tuyệt diệu của mình. Ngọc Lan này rất khiêm tốn, tâm sự rằng “Mong bà con cô bác thương cho cái phận bịnh hoạn, bán nam bán nữ tụi em. Đời tụi em còn gì đâu, chỉ biết lấy lời ca tiếng hát chia buồn cùng tang quyến, phục vụ bà con…”.

Không khí đám ma chợt trầm lắng nhưng ngay sau đó lại vui nhộn trở lại ngay khi Ngọc Lan một mình diễn trích đoạn tuồng cải lương “Đời cô Lựu…đạn”! Đến cuối trích đoạn, nghệ sĩ đa tài của đêm tối đã phăng luôn, cho nhân vật chính đứng ra nhận tội giết người bằng câu nói: “Chính tôi là sát nhân, mấy người không tin thì cứ xét, trong nguời tôi có một cây súng… nước đây. Lọ là phải hỏi!”

Khán giả ồ lên, chửi thề, cười rùm, liệng tiền thưởng vô chiếu lia lịa. Vai diễn quá hay, đến nỗi toàn thể khán giả, dù là người già hay con nít, dù đang tỉnh táo hay say rượu, cũng đếu say mê theo dõi, không có ai kịp phân biệt đâu là sân khấu cùng nhân vật cô Lựu hư cấu và đâu là cuộc đời cùng con người bất toàn – hẳn các bạn pê-đê không biết tới cái từ văn vẻ, trí thức này? – tội nghiệp là em Ngọc Lan đang đứng hát trước quan tài…

Không có gì nhiều để tôi tiếp tục kể câu chuyện vềnhững cá nhân chuyên hát đám ma, những nghệ sĩ đường phố hết sức đặc biệt của chúng ta. Cuộc sống đô thị đã lần hồi làm mai một một số nghi thức cúng bái cổ truyền, rất dân gian trong đám ma, đám cúng, như tục hát bóng rỗi, khóc mướn, chầu văn… Nhưng bấy lâu nay, dù đã từ lâu buông đàn, bỏ hát bởi tuổi già chán mỏi, tôi vẫn thầm giữ niềm hy vọng nhỏ nhoi của mình là sẽ còn có dịp được gặp lại những em nghệ sĩ pê-đê mà tôi đã tình-thương-mến-thương như bạn bè tri âm, tri kỷ.

Phạm Nga

23 November 2019

ĐÊM NẰM NGHE PÊ – ĐÊ HÁT - Phạm Nga