Tin đồn tồn tại trong mọi xã hội nhưng mức tác hại tỉ lệ nghịch
với dân trí và niềm tin nơi chính phủ. Trong các xã hội độc tài có trình độ dân
trí thấp, tin đồn tác hại mạnh và ngược lại trong các xã hội dân chủ có trình độ
dân trí cao tin đồn không gây nhiều tác hại.
Trong cuộc nội chiến Quốc Cộng tại Trung Quốc, sự thất bại của
phe Quốc Dân Đảng không hẳn là vũ khí, phương tiện, quân số nhưng vì yếu kém về
mặt tuyên truyền. Khai thác các đặc tính văn hóa, tập quán lạc hậu và cổ hủ của
người Trung Quốc, đảng CS Trung Quốc tận dụng kỹ thuật tin đồn để đánh gục đối
phương trong chiến tranh tâm lý. Bản thân Mao gốc nông dân. Hơn ai hết y biết sự
nhẹ dạ dễ tin của người nông dân và vận dụng chúng thành vũ khí.
Đọc vài chuyện nghiêm túc lẫn khôi hài về tin đồn tại Trung
Quốc.
Diana Lary, trong tác phẩm “Nội Chiến Trung Quốc: Một Lịch Sử
Xã Hội, 1945-1949)” (China’s Civil War: A Social History, 1945–1949) phân tích
trong nội chiến Trung Quốc hiếm khi có nguồn tin chính thức và vì thế tin đồn
trở thành tin chính thức. Ngay cả khi có thông báo từ chính phủ, tin đồn cũng
đóng vai trò giải thích cho những điểm không được phổ biến hay nghĩa bóng của bản
tin.
Tin đồn tại Trung Cộng có giá trị như tiền bạc. Điều này có
nghĩa, một người tung ra nhiều tin đồn hợp lý, uy tín của người đó cũng gia
tăng. Nhiều khi người tung tin đồn cố tình giải thích để đầu cơ, trục lợi.
Bên cạnh những tin đồi có tác dụng tuyên truyền, Diana Lary
cũng viết về những tin đồn mang tính hài hước nhưng là “chuyện thật” và được
truyền đi rất rộng.
Chuyện những anh chàng “giải phóng quân” CS gốc nông dân xử
dụng cầu tiêu là một ví dụ. Chuyện kể rằng sau khi chiếm thành phố các anh giải
phóng quân dùng cầu tiêu để vo gạo trước khi nấu cơm vì tưởng đó là một chậu nước.
Vo gạo xong anh chàng thuận tay xả nước và rất tức giận pha ngạc nhiên khi gạo
bỗng dưng biến mất.
Tác giả S. A. Smith trong khảo cứu có cái tựa khá dài “Cóc
Biết Nói Và Những Con Ma Nhát: Chính Trị của Những Tin Đồn “Mê Tín” tại Cộng
Hòa Nhân Dân Trung Hoa, 1961-1965” (Talking Toads and Chinless Ghosts: The
Politics of “Superstitious” Rumors in the People’s Republic of China,
1961–1965) cho biết sau khi Mao chết, hiện tượng tin đồn, nhà nước CSTQ gọi là
tin đồn mê tín, sống lại mạnh trong xã hội Trung Quốc. Tin đồn vì thế trở thành
mối lo ngày một lớn của đảng CSTQ.
Tin đồn nguy hại đến mức ngày 2 tháng 7, 1962, trung ương đảng
đã ban một chỉ thị mật cho các cơ quan anh ninh công cộng để tìm mọi cách ngăn
chận các tin đồn.
Chính quyền Trung Cộng cho rằng phần lớn tin đồn có liên hệ
đến hoạt động của những kẻ phản động, phản cách mạng thuộc các thành phần thù địch,
đặc biệt Quốc Dân Đảng, nhằm hại uy tín và quyền lực của chế độ xã hội chủ
nghĩa Trung Quốc.
Chính quyền Trung Cộng xếp tin đồn thành ba loại: (1) phát
sinh từ sự thiếu hiểu biết về tình hình quốc tế phức tạp và những khó khăn
trong nước, (2) những phê phán và giận dữ của một thiểu số bất đồng và (3) những
bịa đặt và tuyên truyền của các thành phần phản động.
Sự bất ổn trong các xã hội CS một phần do các nguồn tin
không thể kiểm chứng, thiếu tính minh bạch gây ra.
Năm 2015, thị trường chứng khoán Thượng Hải rớt 37% không chỉ vì ảnh hưởng của
nền kinh tế, thị trường tài chánh nhưng một phần cũng vì tin đồn.
Ngay sau đó, nhà cầm quyền Trung Cộng bắt giữ 197 người về tội
“tung tin đồn”. Điều đó cho thấy trong môt xã hội bị bóp nghẹt thông tin, tin đồn
trở thành nguồn tin “đáng tin cậy” hơn tin “chính thống” của nhà nước.
Trong các nền kinh tế tự do, thị trường điều chỉnh là một điều
xảy ra gần như bình thường yếu tố tin đồn không làm tăng hay giảm mấy. Dưới xã
hội Trung Cộng viễn ảnh xảy ra sẽ khác. Khi có sự điều chỉnh, kinh tế thị trường
dẫn đến hậu quả thất nghiệp, lạm phát gia tăng, hàng hóa đắt đỏ, tiền lương bị
hạ thấp. Đó cũng là lúc tin đồn bắt đầu gây tác hại. Tiền tiết kiệm ký thác
trong ngân hàng sẽ bị hàng trăm triệu người tranh nhau để rút ra làm cho nền
kinh tế đang điều chỉnh có thể rơi vào khủng hoảng.
Thời đại tin học có lợi nhưng cũng vô cùng tác hại khi các tin
đồn được tung ra quá nhanh chóng. Nhà cầm quyền có thể bắt một số người nhưng
không thể bắt cùng lúc 1 triệu, 10 triệu hay 100 triệu người phao in đồn và
hành động theo tin đồn.
Quân đội dù có đông đảo bao nhiêu cũng không thể ngăn được
làn sóng của một tỉ người từ Hải Nam đến Tân Cương cùng có một phản ứng tiêu cực
giống nhau.
Trước thời mở cửa kinh tế, đại đa số người dân Trung Quốc lớn
lên từ nơi họ sinh ra nhưng từ khi kinh tế phát triển, lực lượng lao động đổ dồn
vào các thành phố. Sự chênh lệch giữa giàu và nghèo, đô thị và nông thôn ngày
càng trầm trọng. Sự phân cực trong xã hội do hậu quả của phát triển kinh tế
không cân bằng sẽ dẫn đến tình trạng bất ổn xã hội.
Giống như các nước dân chủ, khi gặp khó khăn, người dân sẽ đặt
vấn đề với hàng ngũ lãnh đạo, nhưng khác với các nước dân chủ, cách giải quyết
tại Trung Cộng cũng như tại hầu hết các nước độc tài thường diễn ra bằng các biện
pháp sắt máu và tù đày.
Những suy thoái trong hệ thống tài chánh với mức độ hiện nay
có thể chưa làm chế độ toàn trị sụp đổ ngay nhưng cho giới lãnh đạo Trung Cộng
thấy con đường dẫn đến vực thẳm là con đường không thể nào tránh khỏi. Trong
xương tủy của chế độ đã có mầm mâu thuẫn đối kháng.
Chế độ CS như một biệt thự xây trên vùng đất có nguy cơ sụp
lở. Căn biệt thự rất sang, rất đẹp hôm nay nhưng có thể biến mất ngày mai.
Nạn dịch Coronavirus là cơ hội cho tin đồn tái phát. Hôm 5
tháng 2, 2020, trong một bài báo đăng trên WebMD, ký giả Karen Weintraub liệt
kê những tin đồn sau khi nạn dịch Coronavirus được khám phá. Chẳng hạn, tin đồn
cho rằng chính Trung Cộng chế tạo ra vi khuẩn Coronavirus nhưng mất khả năng kiểm
soát và để lọt ra ngoài hay tin đồn vi khuẩn Coronavirus có khả năng xâm nhập
vào cả cell phone và hàng loạt tin đồn khác đang lan rộng trong và ngoài Trung Cộng.
Không chỉ có một vài người tin mà nhiều triệu người đang và
sẽ tin vào tin đồn hơn là tin vào mấy cái loa phường.
Nếu vi khuẩn Coronavirus phát sinh từ Mỹ, tin đồn cũng có
nhưng không nhiều và không gây tác hại trầm trọng như đang xảy ra tại Trung Cộng.
Sự khác nhau vẫn là dân trí và niềm tin vào cơ chế chính trị.
Trên bàn làm việc của Tổng Thống Harry Truman có một tấm bảng
nhỏ ghi câu “The Buck Stops Here” . Có nghĩa gì? Có nghĩa trách nhiệm tối thượng
và cuối cùng của đất nước Mỹ đặt trên vai của tổng thống. Tổng thống, chứ không
đổ thừa cho ai khác, là người chịu trách nhiệm điều hành chính phủ. Bộ máy cộng
hòa tam quyền phân lập lãnh đạo đất nước chạy nhanh từ 1776 tới nay.
Trong khi đó, lịch sử 70 năm của chế độ CS tại Trung Quốc là
lịch sử nhuộm bằng máu của 42.5 triệu người vô tội đã chết trong đói khát,trong
các công xã nhân dân, trong các “nhà máy luyện kim sau hè”, trong cách mạng văn
hóa, trong tù đày, trong trại lao động khổ sai, trong các hầm đất ở Tây Tạng
v.v..
Ánh sáng tin học dù le lói cũng đang soi vào Trung Quốc. Việc
chạy theo đời sống áo cơm làm cho đại đa số người dân Trung Quốc quên đi tính
chính danh của những kẻ lãnh đạo mình. Tuy nhiên, khi có một biến cố đánh thức
lương tri, họ sẽ nhận ra bên cạnh vi khuẩn Coronavirus còn có một loại vi khuẩn
khác độc ác hơn, tai hại hơn, đó là vi khuẩn độc tài toàn trị CS.
Trần Trung Đạo