1.
30/4/1975, Việt Nam Cộng Hòa (VNCH)[i] tức tưởi chết!
Đọc được từ một email tình cờ lạc vào inbox tôi:
“Còn nhớ trưa ngày 30/4/1975 dưới bầu trời u ám như muốn
đổ lệ, tôi đứng ngay cổng xe lửa số 6 trên đường Trương Minh Giảng - Phú Nhuận.
Lúc đó lính Cộng Hòa đã trút bỏ quần áo đi bộ từng đoàn thất thểu. Súng ống,
ba-lô, quân phục họ vất đầy lề đường. Xe tăng và các binh đoàn Motolova của Cộng
Sản đã tràn vào thủ đô Sài Gòn, chạy rầm rầm hướng về Bộ Tổng Tham Mưu. Chung
quanh ai cũng hốt hoảng lo tìm đường chạy về nhà, giờ này đi di tản kể như đã
quá trễ. Lâu lâu lại thấy một vài đứa khốn nạn Cách Mạng 30/4 đeo băng đỏ ngồi
trên xe Jeep cầm súng chĩa lên trời, chúng bắn từng tràng đạn chào mừng ngày Giải
Phóng. (…) Sau ngày 30/4 vào khoảng tháng 5 khi có chiến dịch Bài Trừ Văn Hóa Đồi
Trụy Mỹ Ngụy, có một vụ chấn động Sài Gòn là vụ nổ ở một tiệm cho mướn sách cũ.
Chủ tiệm lùa hết bọn đeo băng đỏ vào trong rồi mở kíp lựu đạn tự sát cho dính
chùm. Nghe đâu chết vài mống Cách Mạng 30/4, ông chủ cũng chết. Tiệm này nằm
trong phường 10, quận Phú Nhuận (chung với phường của nhà mình bên đường Thiệu
Trị - Nguyễn Huỳnh Đức). Còn một vụ khác vào khoảng năm 1976, có một gia đình
bên khu đường rầy xe lửa hướng đi ra Cống Bà Xếp. Gia đình này có hai vợ chồng
và tám đứa con. Vì căm phẫn chế độ Cộng Sản, họ đã tìm ra đường thoát. Hôm đó,
họ nấu một nồi cháo vịt, bỏ thuốc giết chuột vô, cả nhà cùng ăn chung bữa cuối
cùng rồi nắm tay nhau chết hết.[ii]
Đọc được từ một nữ bộ đội miền Bắc, sau này là nhà văn nổi
tiếng Dương Thu Hương: “Lần thứ nhất khi đội quân chiến thắng vào Sài Gòn
năm 1975, trong khi tất cả mọi người trong đội quân chúng tôi đều hớn hở cười
thì tôi lại khóc. Vì tôi thấy tuổi xuân của tôi đã hy sinh một cách uổng phí.
Tôi không choáng ngợp vì nhà cao cửa rộng của miền Nam, mà vì tác phẩm của tất
cả các nhà văn miền Nam đều được xuất bản trong một chế độ tự do; tất cả các
tác giả mà tôi chưa bao giờ biết đều có tác phẩm bầy trong các hiệu sách, ngay
trên vỉa hè; và đầy rẫy các phương tiện thông tin như TV, radio, cassette. Những
phương tiện đó đối với người miền Bắc là những giấc mơ.”[iii]
2.
Chao ôi, đã bốn mươi lăm năm rồi kể từ cái ngày tang thương
30/4/1975 !
Trong những ngày này, khi tất cả chúng ta ngậm ngùi nhớ lại
thời điểm bi thảm đó, thì trên diễn đàn Liên Hiệp Quốc, chính quyền Cộng Sản Việt
Nam đang cố gắng vô hiệu hóa công hàm nhượng bộ Trung Quốc của thủ tướng Phạm
Văn Đồng năm 1958 bằng cách khẳng định tính cách hợp pháp của chế độ VNCH trong
cuộc đấu tranh pháp lý giành lại hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa qua hai
Công Hàm 257-HC năm 2016[iv] và A/72/692 năm 2018 do họ gửi cho Liên Hiệp Quốc.[v]
Xin dẫn một trích đoạn liên hệ: “Từ khi quân đội Pháp rút khỏi Việt Nam năm
1956, chính quyền VNCH đã tiếp quản quần đảo Trường Sa từ Pháp. Bằng Sắc Lệnh Số
143-NV đề ngày 22 tháng 10 năm 1956, Chính Phủ nước Việt Nam Cộng Hoà đã chuyển
quần đảo Trường Sa từ tỉnh Bà Rịa về tỉnh Phước Tuy. Trong khoảng thời gian giữa
1954 và 1975, Việt Nam tạm thời bị chia thành hai phần. Do vị trí địa lý, vào
thời gian này, các quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa được đặt dưới quyền cai trị của
chính phủ VNCH (Miền Nam Việt Nam). Như thế, sự kiện chính phủ VNCH hành xử việc
cai trị lãnh thổ hai Quần Đảo trong thời điểm đó là phù hợp với thực tế và luật
pháp trong bối cảnh của giai đoạn này. Thông lệ quốc tế chỉ rõ rằng trong thời
Chiến Tranh Lạnh, có sự hiện diện của hai quốc gia giống Việt Nam như Đức,
Yemen…(…) Vào năm 1975, sau khi Trung Quốc sử dụng vũ lực để chiếm cứ quần đảo
Hoàng Sa (vào tháng 1 năm 1974), Chính Phủ VNCH đã công bố một Bạch Thư đưa ra
những bằng chứng lịch sử xác định một cách rõ ràng và đầy thuyết phục chủ quyền
lâu dài của Việt Nam trên hai quần đảo này.”[vi]
Trong lúc nguy cấp, rốt cuộc, nhà cầm quyền Cộng Sản buộc phải
bỏ cái thói kiêu ngạo cố hữu, chính thức thừa nhận sự hiện hữu hợp pháp của
VNCH như một cái phao cứu sinh.
Thực tế là, VNCH đã từng là một quốc gia có cương thổ, có
quân đội, có chủ quyền pháp lý, được 87 quốc gia trên thế giới công nhận và đã
là thành viên của nhiều Uỷ Ban trong Liên Hiệp Quốc, trong lúc vào thời điểm
đó, chính quyền Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa của miền Bắc chỉ được một số rất ít
các quốc gia trong khối Cộng Sản thừa nhận. Khi nói đến VNCH, thường thì người
ta chỉ nghĩ đến các chính quyền: chính quyền Ngô Đình Diệm, chính quyền Nguyễn
Khánh, chính quyền Nguyễn Cao Kỳ, chính quyền Nguyễn Văn Thiệu... Và khi nghĩ đến
các chính quyền, người ta chỉ nhìn thấy một VNCH đầy những hình ảnh tiêu cực:
tham nhũng thối nát, thay ngôi đổi chủ xoành xoạch, lệ thuộc ngoại bang…và dựa
vào đó, quy cho VNCH là phồn vinh giả tạo, là đầy dẫy các tệ nạn xã hội, là bất
công, áp bức, vân vân và vân vân. Thực ra, cũng như những quốc gia khác, VNCH
là một tổng thế, có cái tiêu cực, nhưng không thiếu những điều tích cực. Và những
điều tích cực đó là hình ảnh của một VNCH khác, đẹp đẽ, nhân bản, dân tộc, thường
bị che giấu bởi thiên kiến hay bị xuyên tạc một cách bất công.
Với riêng tôi (mà cũng là cả thế hệ chúng tôi) sinh trưởng
trong lòng chế độ VNCH, nơi chúng tôi được trưởng thành như những con người tự
do, được học hành, được mơ ước, được tranh đấu chống bất công, áp bức, nói tóm
lại, được tự hào là người Việt Nam, thì VNCH không chỉ là một một quốc gia, một
dân tộc mà hơn thế nữa, đó là một quá khứ thân thuộc, êm đềm, sinh động, đa dạng
và phong phú. VNCH tuy không còn nữa, nhưng với chúng tôi, VNCH không hề biến mất.
3.
Người bạn học thời trẻ của tôi, Lê Hiếu Đằng, một cán bộ Cộng
Sản hoạt động nằm vùng, trong “Suy nghĩ trong những ngày nằm bịnh…”, kể lại:
“Nhắc đến đây tôi có một kỷ niệm khó quên: ba tôi và mẹ
Lý Thiện Sanh nóng lòng vì đã đến kì thi Tú tài II nhưng chúng tôi vẫn bị nhốt
trong tù. Vì vậy ông bà làm đơn hú họa xin hai chúng tôi ra thi. Thế mà chính
quyền Thừa Thiên-Huế lúc đó lại giải quyết cho ra thi. Tôi theo ban C Triết học
nên chỉ còn vài ngày nữa là thi, ba tôi gửi một số sách vào cho tôi. May mắn
lúc đó tôi đã đọc nhiều sách triết học của các Giáo sư Nguyễn Văn Trung, Trần
Văn Toàn và các tạp chí Sáng tạo, Hiện đại của nhà văn Thanh Tâm Tuyền, Mai Thảo,
nhà thơ Nguyên Sa, Tô Thuỳ Yên, v.v., kể cả quyển sách viết về Nietzsche của
Nguyễn Đình Thi trước năm 1975. Gặp đề thi triết khá hay tôi tán đủ điều, đậu hạng
thứ dễ dàng. Còn Lý Thiện Sanh học ban B vốn rất giỏi nên đậu hạng bình thứ.
(…) Tôi không biết với chế độ gọi là “ưu việt” hiện nay có người tù nào đã được
cho ra đi thi như chúng tôi hay không?”[vii]
Những chi tiết Lê Hiếu Đằng trình bày ở trên là hoàn toàn
chính xác, theo tôi. Lê Hiếu Đằng học Đệ Nhất C, Lý Thiện Sanh và tôi Đệ Nhất
B, dù không ngồi cùng lớp, nhưng thường hay đi cà phê cà pháo, bàn luận chuyện
văn chương thế sự với nhau. Các bạn nào đã từng học Quốc Học vào thời điểm đó
(1964) đều ít nhiều biết rõ vụ Lê Hiếu Đằng và Lý Thiện Sanh bị bắt giam vì bị
nghi là hoạt động cho Cộng Sản, nhưng được chính quyền địa phương cho mang sách
vở vào lao Thừa Phủ học thi, được ra đi thi như những học sinh bình thường khác
và rồi đậu tú tài II. Được phóng thích sau gần nửa năm bị cầm tù, Lê Hiếu Đằng
tiếp tục tham gia hoạt động cho Cộng Sản ở các trường đại học Sài Gòn, còn Lý
Thiện Sanh theo học Y Khoa, tốt nghiệp bác sĩ, làm việc tại bệnh viện Nguyễn
Văn Học, Gia Định. Thành thật mà nói, trong nhiều bài viết có tính cách phản tỉnh
một cách triệt để vào lúc cuối đời của Đằng, thì những giòng này khiến tôi cảm
động, vì anh nêu ra một chi tiết rất nhỏ nhưng lại nói được một điều khá lớn và
đầy ý nghĩa. Những cái “ưu việt” của Cộng Sản mà Đằng đã từng vì chúng mà theo
suốt cuộc đời, hóa ra không thể so sánh được với cái “nghĩa cử” đầy tình người
của chính quyền Thừa Thiên-Huế hồi đó. Nghĩa cử này chắc chắn không xuất phát từ
lòng xót thương của một cá nhân, hay từ lỗ hổng của luật pháp mà từ cái cơ chế
bình thường của nó, của VNCH. Biết đâu chính cái chi tiết nho nhỏ này đã ám ảnh
Đằng và là động lực khiến anh chọn lựa ra khỏi đảng Cộng Sản vào lúc cuối đời!
Nhân chi tiết khá lý thú đó, tôi thấy cần phải giới thiệu lại
một bài viết, đúng hơn là một phần trong tập hồi ký của một trong những khuôn mặt
trí thức tả khuynh nổi tiếng hàng đầu ở miền Nam trước năm 1975, giáo sư Nguyễn
Văn Trung: “Tưởng niệm Việt Nam Cộng Hòa” (In memoriam Việt Nam Cộng Hòa); hồi
ký này đượcviết từ năm 1993 và được công bố lần đầu tiên trong tạp chí Văn Học
(Cali) năm 2000.[viii] Giới thiệu phần hồi ký đặc biệt này, tạp chí Văn Học viết,
“Chúng tôi xem bài viết của giáo sư Trung là một biểu hiện của sự liêm khiết
và can đảm của người trí thức, vì cho đến nay, trên toàn cầu, giới trí thức
khuynh tả vẫn chưa có can đảm ‘tự phán’ một cách sòng phẳng, rốt ráo. Họ không
dám nhận rằng chỗ đứng an toàn của họ không đâu khác hơn là xã hội cho phép họ
được công khai bày tỏ lập trường khuynh tả, và khi chế độ bị họ khinh miệt tiêu
vong, để thay thế bằng một chế độ toàn trị, thì số phận của họ cũng bị tiêu
vong theo. Hay nói như Giáo sư Nguyễn Văn Trung, ‘tham gia cách mạng là tham
gia vào một quá trình tự tiêu diệt sau này’.” (Thư tòa soạn)
Qua hồi ký, Nguyễn Văn Trung đã phác họa lại hình ảnh chân
xác của VNCH bằng cách hướng cái nhìn vào một số nét cụ thể khá đa dạng và
phong phú không lệ thuộc vào các chính phủ, thường bị bỏ quên hay bị che mờ bởi
thiên kiến hay bởi một nhãn quan lệch lạc, thậm chí có tính cách thù nghịch. Một
trong những nền tảng của VNCH là cơ chế công chức. Theo ông, “Khi người Pháp
ra đi, một trong những điều tích cực của họ để lại là một số thể chế nhà nước,
cụ thể là một nền hành chánh và một giới công chức được đào tạo theo tinh thần
phân biệt tôn giáo và nhà nước.”[ix] Trong vòng 20 năm (1955-1975), dù có
nhiều thay đổi trong chính phủ, cái hệ thống hành chánh, guồng máy đó vẫn như
thế, vẫn chạy đều như không có gì xảy ra. Công chức cấp dưới có trình độ văn
hóa tương đối, còn công chức cao cấp tối thiểu cũng có bằng tú tài hay tốt nghiệp
đại học. Và dù ở cấp nào, giới công chức vẫn giữ phong cách của những người làm
việc công: mực thước, tôn trọng của công, tôn trọng luật pháp và phục vụ công
chúng.
Một đặc điểm khác của VNCH là “xã hội dân sự”. “Những
‘chính quyền’ hay [những] thay đổi ở miền Nam cần phân biệt với ‘chế độ xã hội’
miền Nam ít nhiều vẫn duy trì và phát huy những sinh hoạt của điều mà ta gọi là
xã hội dân sự (société civile).”(…) “Nếu phân biệt ‘xã hội công’ (le social
public) với ‘xã hội tư’(le social privé) thì ‘xã hội dân sự’ là một loại hình
xã hội trong đó nhà nước không can thiệp vào xã hội tư về các quan hệ nghề nghiệp,
giáo dục, tư tưởng, văn hóa, cứu tế, liên đới xã hội và các quan hệ về mặt tình
cảm (gia đình, họ hàng, bè bạn, thầy trò…). Xã hội dân sự miền Nam, do đó,
là một xã hội đa dạng với vô số tổ chức, hội đoàn tư nhân lớn, nhỏ hoạt động độc
lập và hợp pháp, được chính quyền tôn trọng và giúp đỡ từ tôn giáo, nghề nghiệp,
cho đến kinh doanh, văn nghệ, vân vân. Lợi dụng điều này, người Cộng Sản đã đứng
ra thành lập nhiều hội đoàn, tổ chức hợp pháp để ngụy trang cho các hoạt động của
mình. Có thể đây chính là lý do khiến nhà cầm quyền Cộng Sản hiện nay rất sợ
hình thức “xã hội dân sự”.
Đề cập đến pháp lý và đạo lý, Nguyễn Văn Trung viết, “Một
trường hợp cũng khá phổ biến trước đây ở miền Nam: Trong cái thế đối lập giữa
hai trật tự: trật tự pháp lý chính trị và trật tự đạo lý tình người, có những lựa
chọn trật tự cao hơn (đạo lý tình người), chẳng hạn anh em, con cháu, bạn bè
theo Việt Cộng trà trộn trong cơ quan, trong dân chúng, biết mà không tố cáo,
thậm chí còn cho tá túc trong nhà vì coi tình nghĩa ruột thịt, bạn bè cao hơn
quyền lợi chính trị, pháp luật…”. Mặt khác, một người có người thân hay họ
hàng đi theo Cộng Sản, con cái họ chẳng gặp khó khăn gì trong việc học hành,
thi cử và những quyền lợi hợp pháp khác và khi lớn lên, nếu không trực tiếp
tham gia hoạt động cho Cộng Sản thì vẫn được đi làm việc bình thường, không bị
phân biệt đối xử. Có người còn được cấp học bổng đi du học nước ngoài, và về
sau lại hoạt động chống đối kịch liệt VNCH. Chính vì thế, “Dù người dân có
khinh ghét chính quyền Sài Gòn thế nào đi nữa, có lẽ ít ai nghĩ rằng mình đang
sống trong vùng Mỹ-ngụy, vùng tạm chiếm mà chỉ nhìn nhận: Việt Nam là một dân tộc,
nhưng hiện đang bị chia cắt, có hai thể chế chính trị: Việt Nam Cộng Hoà và Việt
Nam Dân Chủ Cộng Hoà, và mong muốn một ngày nào đó có thống nhất trong hoà
bình,” theo ông.
Nói về quân đội, Nguyễn Văn Trung nhận định, “Trong quân
đội ngay từ những khóa hạ sĩ quan Nam Định hồi 1951-1952 đến các khóa học của
trường Võ Bị Đà lạt, Nha Trang, Thủ Đức hồi đầu thời Đệ Nhất Cộng Hòa cũng dần
dà tạo được một giới sĩ quan có trình độ tú tài hay đại học không hề mặc cảm là
lính đánh thuê của quân đội viễn chinh, trái lại họ có được một điều mà nền Đệ
Nhất Cộng Hòa đã tạo cho họ đó là một bản sắc, một căn cước quốc gia (identité
nationale).”
Một trong những mặt xuất sắc nhất của VNCH là văn học nghệ
thuật. Nó thoát thai từ sự kiện: VNCH là một xã hội mở, xã hội tự do. Theo Nguyễn
Văn Trung, trong kinh nghiệm rất riêng của mình, những nhà văn, nhà trí thức miền
Nam viết bất cứ cái gì mà không bận tâm mấy về an ninh bản thân. Họ chỉ bận tâm
về “viết cái gì” và “viết thế nào”, chứ không phải về “có thể
viết được hay không.” Có được như thế là nhờ phong cách làm việc trí thức của
giới công chức trong các bộ liên hệ: bộ Văn Hóa, bộ Thông Tin và bộ Nội Vụ. Về
điểm này, cũng theo Nguyễn Văn Trung, trong một bài viết khác, “Hướng về Miền
Nam Việt Nam”,thì dưới chế độ VNCH, “Báo thì không phải kiểm duyệt nhưng có
thể bị tịch thu đưa ra tòa. Trong khuôn khổ chính sách hạn chế tự do chính trị
như vậy, nếu không xuất bản công khai, hợp pháp, vẫn có thể in ronéo, phổ biến,
bày bán ngay cả trên các sạp báo và có thể bị tịch thu… Người cầm bút viết những
điều cấm kỵ, phê phán chính sách này, chính sách kia của nhà nước, thậm chí họp
nhau viết kháng thư phản đối, đăng trên báo mà không lo ngại về an ninh chính
trị của bản thân gia đình bạn bè. Nói cách khác, viết phê phán mà không sợ nhà
nước.”[x]Trong bài thuyết trình “Tính ‘văn học’ trong Văn Học Miền Nam”[xi]
đọc trong buổi hội thảo về Văn Học Miền Nam tổ chức tại tòa soạn nhật báo Người
Việt vào ngày 6/12/2014, tôi đã phân tích kỹ về tính chất đa dạng, tự do, hiện
đại, kế tục, nhân bản… của Văn Học Miền Nam, những tính chất khiến cho tự bản
thân, nền văn học đó đã mang một giá trị bất khả bàn cãi và cao hơn hẳn một nền
văn học được chỉ đạo bằng các nghị quyết chính trị.
Xin cụ thể hóa nhận định trên của Nguyễn Văn Trung bằng một
trích đoạn đề cập đến việc tiếp quản trường Đại Học Vạn Hạnh sau ngày 30/4/1975
trong một bài viết ngắn của một người miền Bắc có tham gia vào công việc này:
“Nhưng miền Bắc không chỉ giải phóng miền Nam khỏi những
văn bản cổ của văn minh nhân loại hay những trước tác nóng hổi nhất trên thế giới
nửa thế kỉ trước, miền Bắc chúng ta đã giải phóng họ khỏi một nền đại học được
xây dựng trên ý niệm tự do. Trong số sách Thư viện Vạn Hạnh còn sót lại, có một
loại sách đặc biệt, do trường xuất bản, in những bài phát biểu của các diễn giả
được mời đến nói chuyện và tranh luận với giảng viên, sinh viên của trường. Đọc
những cuốn sách đó, bạn sẽ nhận ra Đại Học Vạn Hạnh đương thời giống như một diễn
đàn khổng lồ của xã hội dân sự, nơi tất cả các xu hướng tư tưởng khác nhau đều
được cất lên tiếng nói của mình, từ chống Cộng Sản đến chống Hoa Kỳ, ủng hộ miền
Bắc đến ủng hộ VNCH… Tất cả đều có một không gian bình đẳng để giải thích vì sao
họ suy nghĩ và hành động như vậy. Lúc đó tôi đã tự hỏi, giữa Sài Gòn thời đó
thì có những tiếng nói chống lại hệ thống Cộng Sản là đương nhiên, nhưng tại
sao chế độ Việt Nam Cộng hoà lại để cho Đại Học Vạn Hạnh (và đương nhiên không
chỉ Vạn Hạnh) trở thành nơi những người chống lại mình có thể phát biểu tư tưởng?
Câu trả lời nằm ở Hiến pháp 1967 miền Nam Việt Nam: Đại học là tự trị. (…) Những
trải nghiệm như thế làm cho mọi chàng ‘miền Bắc có lý luận’ cảm thấy mình thuộc
về ‘miền Nam’.”[xii]
Quy chế “đại học tự trị” quả là một ưu điểm đáng kể của
VNCH, góp phần tạo nên một môi trường tri thức thực sự, không thua bất cứ một đại
học của một nước tiên tiến nào trên thế giới. Chính vì thế mà dù sống trong thời
chiến, các giáo sư và sinh viên vẫn được hưởng một không khí thoải mái trong
nghiên cứu và học tập, thậm chí trong các cuộc đấu tranh đòi dân chủ, hòa bình
và chống chính quyền.[xiii] Tác giả bài viết trên tỏ ra ngạc nhiên về tính cách
“tự do tư tưởng” khi tiếp quản trường Đại Học Vạn Hạnh, một trường mới được
thành lập sau khi chế độ Ngô Đình Diệm sụp đổ. Thực ra, sự cởi mở của VNCH về
phương diện tư tưởng đã hiện hữu từ thời Đệ Nhất Cộng Hòa. Hồi đó, hầu hết các
tác phẩm được viết trước năm 1945 của những tác giả đang sống và phục vụ dưới
chế độ Cộng Sản miền Bắc (trừ một số tác phẩm nặng tính chất tuyên truyền của Tố
Hữu, Nguyễn Đình Thi…) từ Xuân Diệu, Huy Cận, Chế Lan Viên, Tô Hoài, Anh Thơ
cho đến Thế Lữ, Nguyễn Tuân…đều được tái bản, không những thế, còn được đưa vào
chương trình dạy văn của học sinh từ tiểu học đến trung và đại học, được đánh
giá xứng đáng với giá trị nghệ thuật và vai trò của chúng trong lịch sử văn học.
Các tác phẩm đó được nghiên cứu y như chúng hoàn toàn độc lập đối với lập trường
và hành vi chính trị hiện đương của các tác giả. Nhờ thế mà thế hệ chúng tôi lớn
lên ở miền Nam biết khá rõ giá trị văn chương của từng tác giả, để làm cơ sở đối
chiếu với những sáng tác đầy tính chất tuyên truyền, phi-văn chương sau này của
họ. Cũng cần ghi nhận ngay bản “Quốc ca” VNCH (đã đổi lời một phần) được sử dụng
tại miền Nam hồi đó và tại hải ngoại hiện nay cũng được ghi tên tác giả là Lưu
Hữu Phước vốn là một người Cộng Sản. Nhà thơ Nguyễn Đăng Thường đã từng đưa lên
trang mạng “Talawas” một Phụ Lục “Thay lời phi lộ” là lời của nhà xuất bản Hoa
Tiên khi cho tái bản tại miền Nam các tác phẩm Lửa thiêng của Huy Cận
năm 1967, Tiếng thu của Lưu Trọng Lư năm 1968, Quê ngoại của Hồ
Dzếnh năm 1969… Lời phi lộ cho thấy nhà xuất bản đã tách rời văn bản ra khỏi
con người tác giả.[xiv]
Sau 1975, nhà nước Cộng Sản tìm mọi cách hủy diệt nền văn học
nghệ thuật VNCH qua một chiến dịch rất bài bản, liên tục và quyết liệt bằng
cách đốt sách báo và bắt bỏ tù nhà văn, nhà báo và cả những người giữ sách báo,
nhưng rốt cuộc, chỉ là công dã tràng. Họ chỉ có thể đốt phá cái hữu hình nhưng
không thể đốt phá được cái vô hình: tư tưởng và tấm lòng. Rốt cuộc, không những
nền văn học đó không biến mất mà tồn tại, dai dẳng tồn tại và được trân trọng bảo
tồn cả ở trong Nam lẫn ngoài Bắc. Càng về sau, văn học miền Nam càng được đánh
giá một cách tích cực, từ những nhà nghiên cứu chuyên nghiệp cho đến ngay cả từ
chính nhà cầm quyền Cộng Sản. Trong bài nghiên cứu khá kỹ và ít thiên kiến,
“Chiến tranh, xã hội tiêu thụ và thị trường văn học miền Nam 1954 – 1975”, đăng
trên tập san “Nghiên cứu văn học”, một trong những cơ quan nghiên cứu văn học
hàng đầu của nhà nước Cộng Sản, có đoạn viết:
“Thật vậy, những cơ sở báo chí và xuất bản trung thực đã
giúp người đọc miền Nam nhìn rõ hơn xã hội ở chung quanh mình, đã liên kết những
người thiện chí trong một nỗ lực vận động cho hòa bình, tự do, độc lập dân tộc
và một nền văn hóa văn nghệ tiến bộ, cho thấy mặc dù trong hoàn cảnh chiến
tranh khắc nghiệt, sinh hoạt văn hóa miền Nam không có tính chất một chiều mà
còn có những mầm mống của dân chủ, thông qua tiếng nói phản biện và phản kháng.
Trong đời sống văn học miền Nam, những sáng tác và công
trình nghiên cứu chứa đựng những yếu tố dân tộc, nhân đạo, dân chủ và cách tân,
xuất hiện trên cái nền của hoạt động báo chí và xuất bản rất đa dạng và phức tạp
của nhiều khuynh hướng khác nhau về tư tưởng cũng như về nghệ thuật. Giữa các
khuynh hướng đó không có ranh giới tuyệt đối, mà có sự giao thoa, tương tác và
chuyển hóa lẫn nhau. Sách báo thân chính quyền cũng có lúc ấn hành những tác phẩm
đả kích quan chức của chế độ, thậm chí bị tịch thu. Sự chuyển biến của sách báo
khuynh tả cũng là một quá trình từ tự phát đến tự giác. Trên một tờ báo hay một
nhà xuất bản có thể xuất hiện những cộng tác viên đối lập nhau về lập trường
chính trị và quan điểm văn học.”[xv]
Một nhận định văn học khá lạ, nhất là dưới cái nhìn của kẻ
thắng cuộc nhìn về kẻ thua cuộc. Nếu không trích dẫn nguồn, có thể chúng ta sẽ
cho đó là bài viết của một cây bút VNCH nào đó tự đánh giá văn học miền Nam.
Còn lạ hơn nữa, mới đây, “Nhân Dân”, tờ báo chính thức của Đảng Cộng Sản Việt
Nam, cho đi một bài của Hạnh Nguyên, Ứng xử với văn học miền nam trước 1975,
trong đó có đoạn:
“Từ chỗ bị phê phán gay gắt, bị loại bỏ, cấm phổ biến,
văn học miền Nam dần dần đã được coi là một bộ phận không thể tách rời của văn
học Việt Nam, được xuất bản và nghiên cứu nghiêm túc. Nhiều tác giả (nhà văn,
nhà phê bình) miền nam
xuất hiện trở lại trong đời sống văn học đương đại, nhiều
tác phẩm (sáng tác, nghiên cứu, phê bình, văn học sử) được in lại và được bạn đọc
ghi nhận. Báo Văn nghệ của Hội Nhà văn Việt Nam, Diễn đàn văn nghệ Việt Nam của
Ủy ban toàn quốc Liên hiệp các Hội VHNT Việt Nam đều từng mở chuyên mục giới
thiệu văn học miền nam trước 1975; nhiều tạp chí chuyên ngành ở trung ương và địa
phương cũng đăng tải những nghiên cứu về các tác giả, tác phẩm, hiện tượng văn
học, phê bình văn học Sài Gòn trước 1975; không ít luận án, luận văn cao học và
không ít đề tài nghiên cứu cấp cơ sở, cấp Bộ, cấp Nhà nước đã lấy văn học, học
thuật miền nam 1954-1975 làm đối tượng khảo sát, phân tích, đánh giá; một số
nhà xuất bản, công ty văn hóa truyền thông đã chọn lọc giới thiệu những “người
lạ mặt quen thuộc”… Nói cách khác, sự thay đổi trong thái độ đối với văn học miền
nam diễn ra ở cả khu vực nghiên cứu, xuất bản, lẫn giảng dạy, sưu tầm, giới thiệu,
phổ biến đến công chúng. Hoạt động được khuyến khích là vượt qua định kiến,
thiên kiến, tỉnh táo chọn lọc những tác phẩm có yếu tố dân tộc, tinh thần nhân
đạo, dân chủ, yêu nước và tiến bộ, có giá trị cách tân.
Có thể nói, nếu không có không khí cởi mở, chắc chắn những
sáng tác của Du Tử Lê, Trần Thị NgH, Đinh Hùng, Nguyên Sa, Bùi Giáng, Phạm Công
Thiện…; những nghiên cứu của Nguyễn Văn Trung, Trần Thái Đỉnh, Lê Tôn Nghiêm,
Thanh Lãng, Toan Ánh… không có điều kiện tái xuất hiện trong đời sống văn học.
Nhờ sự thay đổi trong cách ứng xử, mới có những nghiên cứu về các trường hợp
như Lê Tuyên, Thanh Tâm Tuyền… về tư tưởng triết học và các khuynh hướng lý luận
- phê bình văn học ở đô thị miền nam 1954 - 1975. Theo GS Huỳnh Như Phương: “Từ
1975 đến nay, khoảng 160 tác giả và dịch giả ở các đô thị miền nam có tác phẩm
được tái bản chính thức trong nước, trong đó có người còn sống, người đã mất và
một số ít đang định cư ở nước ngoài. Tuy nhiên do nhiều nguyên nhân, việc làm
đó chưa thật hệ thống và đầy đủ. Trong thời điểm hiện nay, xúc tiến việc tập hợp,
tuyển chọn những tác phẩm, công trình có giá trị là việc làm đúng lúc và cần
thiết, không chỉ để cung cấp tài liệu cho các nhà nghiên cứu mà còn góp phần
làm phong phú và đa dạng đời sống tinh thần của đất nước.”[xvi]
Từ chỗ “ngăn chặn, chống, phê phán, đấu tranh, quét sạch
văn hóa nô dịch, đồi trụy, lai căng; xóa bỏ những xuất bản phẩm phản động,
khiêu dâm; trừng trị nghiêm khắc những ai cố ý vi phạm các quy định của Nhà nước…”
đến chỗ thừa nhận văn học miền Nam là “một bộ phận không thể tách rời của
văn học Việt Nam”, “không chỉ để cung cấp tài liệu cho các nhà nghiên cứu mà
còn góp phần làm phong phú và đa dạng đời sống tinh thần của đất nước” quả
là một thay đổi 180 độ. Đâu là động lực của thái độ tích cực đó? Có nhiều lý
do, nhưng một trong những lý do chính theo tôi, đó là giá trị thuyết phục của tự
bản thân Văn Học Miền Nam. Nhận định về ảnh hưởng của văn hóa nghệ thuật miền
Nam đối với miền Bắc, nhà thơ Hoàng Hưng, một trong những thành viên nòng cốt của
trang mạng Văn Việt ở trong nước, nhận xét:
Sự tiếp xúc với Văn học Miền Nam trước 1975 đã tạo bước
ngoặt quyết định về khuynh hướng tư tưởng cho không ít tác giả của nền văn học
“chính thống” miền Bắc. Tinh thần tự do, nhân bản và cách tân của nó đã dần dần
“tẩy rửa” thói quen “tự kiểm duyệt” và “phục vụ chính trị”, giáo điều “hiện thực
xã hội chủ nghĩa”… vốn ngấm sâu vào tâm trí của thế hệ cầm bút “chống Pháp chống
Mỹ”. Chắc chắn nó đã khởi hứng cho những ý tưởng thay đổi mạnh mẽ của vài nhà
lãnh đạo văn nghệ cuối thập niên 1970 như Trần Độ, Nguyên Ngọc… và của nhiều
cây bút thành công từ sau khi có chính sách “Đổi mới”cuối thập niên 1980. Hầu hết
những cây bút trẻ hiện nay ở Việt Nam đang đi theo tinh thần ấy.[xvii]
4.
Trong lúc các tác phẩm văn học VNCH vẫn còn được xuất bản hạn
chế, thì một hình thái nghệ thuật khác của VNCH, ca nhạc, hay nói theo cách nói
phổ biến hiện nay là nhạc vàng, gần như “thống trị” sinh hoạt ca nhạc trong nước.
Ca nhạc miền Nam đã có ảnh hưởng từ đầu, ngay sau ngày 30 tháng Tư. “Sau khi
Quân đội miền Bắc tiếp quản miền Nam, dường như nhạc miền Nam lại đổ bộ ra Bắc,”
theo Jason Gibbs trong một bài nghiên cứu công phu về loại nhạc này, Nhạc vàng
“hóa vàng”.[xviii]Gibbs viết:
“Sau năm 1975, với sự sụp đổ của Sài Gòn, trước sự ra đi
của người Mỹ và sự tan rã của Việt Nam Cộng hoà, những quan toà văn hoá Việt
Nam đối diện với tình huống khó xử mới. Họ tiếp quản một địa bàn có đến hàng
triệu tờ, đĩa và băng - gần hết là nhạc vàng – đã được mua bán trao đổi phân phối.
(…) Từng bị tiêm nhiễm một thứ văn hoá, không dễ dàng để một người từ bỏ nó chỉ
một sớm một chiều. Mặc dù không có khả năng nghe một bài hát cũ nữa, một người
có thể nhớ nó, hát hoặc nhảy với nó trong một thời gian dài trong tương lai. Một
bài hát cũ chỉ có thể chắc chắn đã chết khi nó không thể còn được nhớ đến, nhảy
múa hay hát hò gì nữa. Tuy nhiên, ngoài vấn đề làm hồi tỉnh những ai đã nuốt phải
thuốc độc của chủ nghĩa thực dân mới, họ phải đối phó với sự lan truyền của những
người lính Quân đội miền Bắc khi họ mang theo loại nhạc này khi trở về nhà hay
làng quê họ. Một nhà nghiên cứu giải thích rằng sự quảng bá của loại nhạc này đối
với người miền Bắc thành ra một vấn đề cấp thiết hơn là cố ngăn dừng chúng lại ở
miền Nam bởi vì người Bắc nghe nhạc ấy như một món mới lạ và chưa được “miễn dịch”
chống lại trước đó.” (…) “Lần đầu đến Việt Nam năm 1993 tôi đã rất kinh ngạc là
thứ nhạc phổ biến ở Việt Nam cộng sản lại giống với nhạc mà người Mỹ gốc Việt vẫn
nghe, dĩ nhiên là chúng không được phát thanh, và trong mọi trường hợp là bất hợp
pháp. Tuy là sản phẩm buôn lậu, những băng cassette và video vẫn được trao đổi
tự do, và nhạc này có ở trong gần như mọi nhà tôi đến. Mặc dù nhạc vàng vẫn phải
mang tội danh phản động, ít người nghe bình thường để ý đến điều đó.” Rốt
cuộc, nhạc vàng, thay vì hiểu là thứ nhạc vàng vọt, ủy mị thì lại trở thành thứ
nhạc với ý nghĩa tích cực: vàng là kim loại quý, như được hiểu trước năm 1975 ở
Sài Gòn, cũng theo Gibbs.
Nói về sự “thống trị” của ca nhạc VNCH trong sinh hoạt giải
trí hiện nay ở trong nước, nhà thơ Hoàng Hưng, cho biết, “Nhu cầu ca hát, một
trong những nhu cầu tự nhiên nhất của con người, sau nhiều năm bị “nhạc đỏ” độc
quyền thống trị, đã bùng lên với “nhạc vàng” khắp phố phường ngõ xóm (…) Đến mức
bây giờ, nhạc “bolero” một thời vốn không được đánh giá cao lắm bởi giới có học
ở Sài Gòn, nay đang “tràn ngập lãnh thổ”, chiếm lĩnh không gian âm nhạc cả
chính thống lẫn tự phát!” Tại sao có sự chiếm lĩnh đó? Theo nhận xét của
Hoàng Hưng, một trong những điểm đáng nói là phong cách hát. “Các ca sĩ miền
Bắc nhìn chung được học bài bản hơn, nhưng sau khi nghe ca sĩ miền Nam, số đông
người nghe bỗng nhận ra cái gì đó không thú lắm ở lối hát miền Bắc. Thì ra kỹ
thuật thanh nhạc không thay thế được tình cảm tự nhiên, càng không lại được cái
hồn gửi vào tiếng hát, và ‘bel canto’ của ‘opera’ không thể cuốn hút bằng cái sự
tròn vành rõ chữ tiếng Việt!”[xix]
Nói chung là như thế, nhưng nếu đi sâu hơn, ta sẽ nhận ra rằng
chuyện nhạc vàng-nhạc đỏ không chỉ thuần túy là vấn đề ca nhạc, mà hàm chứa
trong đó một cuộc “đấu tranh chính trị” dai dẳng và quyết liệt. Cứ theo dõi
chuyện tranh cãi về việc “cho cho cấm cấm” rồi lại “cấm cấm cho cho” một số các
bản nhạc miền Nam như “Con đường xưa em đi”, “Tôi đưa em sang sông”, hay “Ly rượu
mừng” chẳng hạn, chúng ta sẽ thấy trước sau, nhà nước Cộng Sản đứng trước một sự
chọn lựa “chẳng đặng đừng”, một chọn lựa đau đớn khi cho phép dòng nhạc miền
Nam tiếp tục chiếm lĩnh thị trường giải trí cả nước. Phải nói là “không ngăn chặn
được” chứ không phải là “cho phép”. Dù trực tiếp hay gián tiếp, dù bóng gió xa
xôi hay êm đềm gần gũi, nhạc miền Nam nói chung chứa đựng trong đó tất cả cái
không khí đa dạng, thấm đẫm tình người, tình nước của Việt Nam Cộng Hòa. Nói
như Đỗ Trung Quân, sự thắng thế của nhạc miền Nam là cuộc “phục thù ngọt ngào”
của bên thua cuộc. “Khán giả chọn lựa nó, thứ âm nhạc chôn mà không chết. Muốn
nó chết, dễ thôi! Các anh hãy làm nhạc hay hơn nó, có tài năng hơn nó để vĩnh cửu
như nó …Dèm pha, mai mỉa, xúc phạm nó vô nghĩa! Nó càng bất tử! Chỉ vậy thôi!”[xx]
Quả thật là phục thù ngọt ngào! Trong “Trận chiến nhạc
vàng”, tác giả Kiva đánh thẳng vào mục tiêu, không ỡm ỡm ờ ờ gì cả khi cho rằng:
“Sự hồi sinh mạnh mẽ của dòng nhạc vàng cho thấy âm nhạc
VNCH lúc xưa chưa có thua. Sau 40 năm chiến đấu cam go, bằng một sức mạnh mềm,
nhạc vàng đã lật ngược được thế cờ, giành chiến thắng trên cả nước. Đầu thế kỷ
21, tôi đã thấy được một cuộc chiến tranh nhân dân ôn hòa, lãng mạn, thú vị mà
không do những người Cộng Sản điều khiển. Một cuộc chiến tranh không có bom đạn,
sắt máu, mà chỉ có lời ca tiếng nhạc du dương, êm đềm, thơ mộng. Nhạc xưa đã trở
lại, nhưng không phải là sự thụt lùi mà là sự đáp ứng nhu cầu, phản ảnh tâm thức
của người dân muốn hướng đến một xã hội tràn đầy yêu thương, nhân bản, thấm đượm
tình quê hương dân tộc.”[xxi]
Ngay cả trên một trong những tờ báo mạng hàng đầu ở trong nước
hiện nay (vnexpress.net), ta cũng tìm thấy những lời ca ngợi âm nhạc miền Nam
và thẳng thắng phê phán chính sách cấm đoán của nhà cầm quyền Cộng Sản đối với
loại nhạc này:
“Những thân phận lạc loài vì chiến tranh, kêu đòi hòa
bình, kêu gọi chấm dứt chiến tranh là điểm nhấn của cả một thời kỳ người đô thị
miền Nam hát vì yêu nước, đến nay cũng vẫn không được phổ biến một cách oan uổng;
như ca khúc Da vàng của Trịnh Công Sơn, dù nhạc sĩ sau ngày Thống nhất cho đến
tận khi mất vẫn cống hiến rất nhiều cho âm nhạc nước nhà. Nếu nghe thật kỹ ca từ
"Một mai giã từ vũ khí" của Trịnh Lâm Ngân, chỉ thấy khắc khoải mơ ước
hòa bình để xây dựng lại một xã hội người người thương yêu nhau, vậy mà nó luôn
nằm đầu bảng danh sách các ca khúc bị cấm biểu diễn. (…) Quan trọng hơn, một thực
tế không thể chối cãi, đó là rất nhiều trong những bài hát bị cấm phổ biến vẫn
được mọi người yêu mến. Dù được viết đã rất lâu, bằng cách nào đó, chúng đang
và còn nói được tiếng lòng đại chúng ở hiện thời. Việc cấm sử dụng các ca khúc
được nhiều người yêu mến là đi ngược quy luật xã hội, vô ích trong quản lý và tốn
thêm các chi phí khác cho việc giám sát.”[xxii]
Nhạc miền Nam trở lại không chỉ bằng nhạc mà bằng cả chính
các ca nhạc sĩ một thời xây dựng nên không khí VNCH. Dân miền Nam muốn sống lại
những tháng năm xưa êm đềm với các thần tượng của mình, còn dân miền Bắc thì lại
muốn được trực tiếp chia xẻ cái không khí chứa chan tình người mà họ không có
cơ hội được hưởng vì sự biến mất đau đớn của VNCH. Những chương trình ca nhạc
như thế, nhất là ở Hà Nội, là những “biến cố” xưa nay hiếm, đánh động vào một
thế giới hoài niệm rưng rưng, xa xót![xxiii]
Văn học nghệ thuật quả đã mang VNCH lừng lững đi vào, đi
sâu trong lòng đất nước. Đây không phải là một diễn biến hòa bình. Cũng
không phải một vận động thay ngôi đổi chủ. Đơn thuần chỉ là một hiện tượng phục
hồi. Sự phục hồi của một giá trị, một giá trị vô cùng lớn lao mà nếu biết vận dụng,
nó có thể đưa đến sự thay đổi ngoạn mục của dòng sinh mệnh dân tộc.
5.
Ngoài yếu tố tự thân, sự phục hồi này còn được hỗ trợ bởi những
yếu tố khách quan khác.
Trước hết là sự phát triển của mạng xã hội, đặc biệt là facebook.
Qua mạng xã hội, lần đầu tiên người dân cảm thấy mình được tự do, được thoát ra
khỏi sự kềm chế của nhà nước, được nói, được viết, được trao đổi đủ thứ thông
tin đa dạng, đa chiều mà không phải thông qua một hệ thống kiểm soát nghiêm ngặt
của bộ máy công an. Cũng qua mạng xã hội, họ xây dựng được một xã hội khác với
thứ xã hội bị kềm kẹp bên ngoài: xã hội dân sự. Tất cả tạo thành một sức mạnh,
làm đối trọng với nhà cầm quyền. Các tư tưởng dân chủ, tự do được đề cao. Và đặc
biệt, các trang mạng xã hội cũng là nơi chứa đựng hình ảnh và thông tin đáng
quý và hữu ích về một VNCH ngày cũ, từ âm nhạc, văn chương, nghệ thuật cho đến
quân đội, giáo dục, kinh tế…
Mặt khác, do sự biến mất các yếu tố hấp dẫn của các chiêu
bài lý tưởng (độc lập, giai cấp, chủ nghĩa…) cũng như vì sự mâu thuẫn về quyền
lợi phát sinh do một đảng cầm quyền quá lâu, “Nền chính trị Việt Nam đã
chính thức bước vào chế độ tài phiệt (plutocracy),” theo Đoan Trang và Nguyễn
Hữu Long. Phân tích về điểm này, hai tác giả nhận định:
“Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng, nhân vật trung tâm của
chính trị Việt Nam thập kỷ qua, đã phơi bày một phần cuộc đấu đá quyền lực
trong đảng ra trước mặt báo và pháp đình, thông qua chiến dịch chống tham nhũng
vô tiền khoáng hậu trong lịch sử đảng. Chiến dịch này đã làm thay đổi hẳn cách
nhìn về quan chức nhà nước và cơ quan nhà nước trong công chúng nước ta. Trước
đây, người ta coi làm quan, làm nhà nước là một công việc ổn định, vừa màu mỡ vừa
an toàn, “đến hẹn lại lên”. Nay, ấn tượng đó đã sụp đổ cùng với những Đinh
La Thăng, Nguyễn
Bắc Son, Trương Minh Tuấn, v.v. (…) Hai cái chết bí ẩn của Nguyễn
Bá Thanh và Trần Đại Quang,
cùng với vụ mất tích kỳ lạ của Đinh Thế Huynh,
tiếp tục phủ bóng chính trường với nhiều màu sắc ma quái, tạo ra ấn tượng mạnh
mẽ trong công chúng về những phương pháp thanh trừng nội bộ cổ xưa. Pháp luật,
suy cho cùng, vẫn chỉ là công cụ thanh trừng chứ không phải là nguyên tắc tổ chức
quyền lực nhà nước. Không có thứ công lý nào đạt được với một thứ pháp luật như
vậy.”[xxiv]
Trong tình huống này, phủ nhận cơ chế nhà nước Cộng Sản hiện
nay tất yếu phải dẫn đến chỗ thừa nhận những giá trị mà VNCH đã từng thể hiện
trong thời gian 20 năm trước đây. Nhìn chiến hạm Mỹ Theodore Roosevelt ghé thăm
Đà Nẵngvào tháng 3/2020 vừa qua, nhìn cách nhà nước Cộng Sản đang loay hoay đòi
biển đòi đảo, loay hoay trườn ra khỏi ảnh hưởng của chế độ bá quyền xảo quyệt
phương Bắc, tôi nhận ra một điều vừa khôi hài lại vừa chua chát: Chính quyền Cộng
Sản đã mất công chiến đấu, phỉnh gạt và hy sinh bao nhiêu thế hệ để cũng đi đến
cái mục tiêu mà VNCH đã từng theo đuổi: thân Mỹ, chống Tàu, biến Việt Nam thành
một đất nước pháp trị với tam quyền phân lập, đa nguyên trong sinh hoạt chính
trị, tự do trong kinh tế thị trường, cởi mở trong văn học nghệ thuật, đất đai
thuộc sở hữu tư nhân, tự trị đại học…Bị giam giữ trong nhà tù ý thức hệ, bị nhốt
kín trong nỗi đam mê thành tích quá khứ, đảng Cộng Sản tiếp tục dẫn dắt dân tộc
đi vào một con đường “dead-end”, không lối thoát.
Bốn mươi lăm năm bát nháo, ỡm ờ! Bốn mươi lăm năm loay hoay.
Bốn mươi lăm năm sinh sát. Rốt cuộc, chính quyền Cộng Sản hiện hình là một cơ
chế nửa nạc nửa mỡ, tiến thối lưỡng nan. Hơn thế nữa, cái chính quyền đó tự biến
thành một khối u ác tính của chính mình. Nó tự đối đầu với chính nó, tự bào mòn
chính nó, tự cắt xé chính nó. Thế lực phản động không còn đến từ bên ngoài, mà
mưng mủ từ bên trong. Biến cố Đồng Tâm chẳng hạn là biểu hiện sinh động, là đỉnh
cao của cái ung nhọt tự phát trong lòng chế độ. Chính những người đã từng hy
sinh xương máu của họ để phục vụ chế độ càng ngày càng đứng lên chống lại nó, rạch
ròi, dứt khoát và đầy chính nghĩa.
Trong một bối cảnh như vậy, nếu người ta hướng về VNCH cũng
là điều rất hiển nhiên. Và hợp lý. Một trong những nhà nghiên cứu văn học tiếng
tăm trong nước, Vương Trí Nhàn, đã can đảm nhận định về Tô Thùy Yên và qua đó,
về những con người VNCH như sau:
“Qua nhiều tài liệu về các trại tù cải tạo được thiết lập
sau 75, tôi biết có một nguyên tắc chi phối các trại tù này là làm cho những
người bị giam trong đó mất hết cảm giác và suy nghĩ của một con người bình thường,
không còn đớn đau mà cũng không còn hy vọng, tóm lại là chỉ biết sống qua ngày
như một thứ súc vật bị làm nhục. Trường hợp con người trong Tô Thùy Yên sau khi
ra tù bộc lộ qua bài thơ "Ta về" chứng tỏ mọi ý đồ loại đó đã phá sản,
đây không phải trường hợp cá biệt ở một hai người mà phổ biến ở rất nhiều người.
Sau khi bị tù đầy trở về họ vẫn giữ được lòng khao khát yêu đời và có đủ khả
năng gia nhập vào cuộc sống hiện đại khi ra sống ở hải ngoại. Chính họ là niềm
hy vọng của dân tộc chúng ta. Mà điều đó không phải là ngẫu nhiên vì nó đã được
chuẩn bị từ trong cuộc sống hai mươi năm 1955-1975” (Tôi nhấn mạnh).
Đây là một nhận định chính xác, can đảm của một nhà phê bình
văn học, người ở bên phe thắng cuộc. Những người hiện đứng lên tranh đấu cho một
nước Việt Nam giàu mạnh, tự do, dân chủ ở trong nước đang đòi hỏi cái mà chúng
tôi đã từng tranh đấu để có và đã từng có vào những năm tháng VNCH. Giá trị
VNCH, do đó, không có gì cao xa, cũng chẳng cần phải dựa trên một lý thuyết
nào, trái lại, rất đơn giản. Đơn giản như lao Thừa Phủ ngày nào đã cho phép hai
tù nhân học sinh Lê Hiếu Đằng và Lý Thiện Sanh được đi thi Tú Tài để khỏi đánh
mất tương lai. Đơn giản như những bài hát bolero VNCH, dân dã, thắm tình. Không
cần kinh qua những cuộc đấu tố cải cách long trời lở đất và những năm tháng chiến
tranh hao người tốn của. Cũng không cần những bà mẹ anh hùng, những tượng đài,
những địa đạo, những thi đua, những sùng bái cá nhân và lăng tẩm, vân vân.
Xin được nhắc lại, nhất định là không thừa: Rốt cuộc, đổi mới
là gì, cải cách là gì nếu không muốn nói là con đường dẫn đến những giá trị
VNCH. Chả thế mà, giáo sư Nguyễn Văn Trung nhận định, “Cái gọi là “đổi mới” thực
chất là “đổi mới chẳng qua là trở về những cái cũ đã bị phủ nhận”.[xxv] Hiểu
như thế, VNCH không phải là quá khứ, mà chính là tương lai. Là mô hình của
một Việt Nam đổi mới, dân chủ, tự do.
Khi thừa nhận tính cách hợp pháp của chế độ VNCH, nhà cầm
quyền Cộng Sản chắc không muốn nghĩ tới điều đơn giản đó.
Không sao!
Lịch sử có những lối đi riêng bất ngờ của nó.
Trần
Doãn Nho
(4/2020)
_____________________
Tài liệu tham khảo:
- FB Vương Trí Nhàn
- Jason Gibbs, Nhạc vàng hóa vàng (Nguyễn Trương Quý dịch)
http://www.talawas.org/talaDB/showFile.php?res=4775&rb=0206
- FB Nguyễn Lương Hải Khôi: ĐH Vạn Hạnh được tiếp quản như
thế nào?
https://baotiengdan.com/2018/12/21/the-nao-la-giai-phong-sau-1975-dh-van-hanh-duoc-tiep-quan-nhu-the-nao/
·- FB Nhật ký yêu nước:Đỗ Trung Quân nói về âm nhạc và Nguyễn
Long Ẩn
https://www.facebook.com/nhatkyyeunuoc1/posts/3248934198466638/
· Dương Thu Hương
- Nhân Dân online: Ứng xử với văn học miền Nam trước 1975 (Hạnh
Nguyên)
- Phỏng vấn Hoàng Hưng (Diễn Đàn Thế Kỷ)
- Nguyễn Văn Trung, Tưởng niệm VNCH (Văn Học (Cali) số 174,
10/2000)
- Đoan Trang & Nguyễn Hữu Long, Chính trị Việt Nam: một
thập kỷ nhìn lại, Luật Khoa tạp chí.
- Tạp chí Nghiên cứu văn học, Viện Văn học – Viện Hàn lâm
Khoa học xã hội Việt Nam, số 4 – 2015, tr. 27-40.
http://khoavanhoc-ngonngu.edu.vn/nghien-cuu/văn-học-việt-nam/5393-chin-tranh-xa-hi-tieu-th-va-th-trng-vn-hc-min-nam-1954-1975.html
- Đoan Trang & Nguyễn Hữu Long, Chính trị Việt Nam: một
thập kỷ nhìn lại, Luật Khoa tạp chí. Xem ở:
[i] Trong toàn bài, nhóm chữ “Việt Nam Cộng Hòa”, do phải lập
đi lập lại nhiều lần, nên để tránh rườm rà, người viết sử dụng chữ tắt VNCH để
thay thế.
[ii]Michael Bùi, Lucky Ride luckyride9@yahoo.com [ThoVan]
thovan@yahoogroups.com, April 25th, 2020.
[iii]Dương Thu Hương, Chốn vắng, tiểu thuyết. Có thể xem ở
Đinh Quang Anh Thái, Giọt nước mắt người phụ nữ “bên thắng cuộc”:http://www.buctranhvancau.com/new-blog/2018/11/25/git-nc-mt-ngi-ph-n-bn-thng-cuc-inh-quang-anh-thi-thng-hai-2018
[iv]Để biết rõ hơn về hai Công Hàm này, vào xem ở: Phùng Anh
Khương, Há miệng mắc quai: Nếu luật sư Trung Quốc dùng lý lẽ VNCH là “ngụy quyền”…(Luật
Khoa tạp chí)
[v]Công Hàm A/72/692 được ký ngày 26/12/2017 và được đưa vào
hồ sơ lưu trữ Liên Hiệp Quốc ngày 30/1/2018. Xem ở:
[viii] Nguyễn Văn Trung, “Nhìn Lại Những Chặng Đường Đã
Qua”, chương 8: Tưởng niệm Việt Nam Cộng Hòa, Tạp chí Văn Học (Cali) số 174,
10/2000, từ trang 3 đến trang 32. Có thể tìm xem ở thư Viện Người Việt:
https://issuu.com/nvthuvien/docs/tapchivanhoc_174?mode=window&viewMode=doublePage
[ix] tức là tách biệt tôn giáo khỏi nhà nước.
[x]Hướng về Miền Nam Việt Nam, Khởi Hành số 92, tháng
6/2004. Dẫn theo Thụy Khuê, Văn Học miền Nam 1954-1975. Xem ở:
http://vanviet.info/van-hoc-mien-nam/van-hoc-mien-nam/
[xi] Trần Doãn Nho, “Tính văn học trong Văn Học Miền Nam”.
Xem ở Da Màu: https://damau.org/34977/tinh-van-hoc-trong-van-hoc-mien-nam
[xii]Đại Học Vạn Hạnh được tiếp quản như thế nào sau 1975?,
FB Nguyễn Lương Hải Khôi. Xem ở Tiếng Dân: https://baotiengdan.com/2018/12/21/the-nao-la-giai-phong-sau-1975-dh-van-hanh-duoc-tiep-quan-nhu-the-nao/
[xiii]Các cuộc hội thảo hay “đêm không ngủ” của sinh viên học
sinh chống chính quyền thường được tổ chức trong khuôn viên để tránh bị giải
tán hay đàn áp. Lực Lượng Cảnh Sát bố trí bên ngoài, cho người giả dạng sinh
viên vào bên trong chỉ để lấy tin tức. Cảnh Sát chỉ can thiệp khi sinh viên kéo
nhau ra ngoài đường để đi biểu tình
[xiv]Xem Trả lời Tuý Vân của Nguyễn Đăng Thường,
Talawas
http://www.talawas.org/talaDB/showFile.php?res=9603&rb=0102
[xv]Tạp chí Nghiên cứu văn học, Viện Văn học – Viện Hàn lâm
Khoa học xã hội Việt Nam, số 4 – 2015, tr. 27-40.
http://khoavanhoc-ngonngu.edu.vn/nghien-cuu/văn-học-việt-nam/5393-chin-tranh-xa-hi-tieu-th-va-th-trng-vn-hc-min-nam-1954-1975.html
[xvi]Hạnh Nguyên, Ứng xử với văn học miền nam trước 1975.
Xem ở:
[xvii] Phỏng vấn nhà thơ Hoàng Hưng (Diễn Đàn Thế Kỷ)
[xviii]Jason Gibbs, Nhạc vàng “hoá vàng” (Nguyễn Trương Quý
dịch). Xem:
http://www.talawas.org/talaDB/showFile.php?res=4775&rb=0206
[xix]Hoàng Hưng (trả lời Phỏng Vấn của Diễn Đàn Thế Kỷ). Muốn
hiểu hết tính cách của sự chiếm lĩnh này, hãy thử vào hai trang mạng chuyên về
nhạc đỏ và nhạc vàng. Trong lúc trang “Nhạc Vàng” (facebook.com/nhacvang/) có hàng
trăm ngàn người “follow” và hàng trăm ngàn người “like”, thì trang “Nhạc Đỏ Chọn
Lọc” (facebook.com/nhacdochonloc/) chỉ có chừng vài trăm người “follow” và
“like”.
[xx] Xem ở FB “Nhật ký yêu nước”:
[xxi] Trận chiến nhạc vàng. Kiva, trang mạng amnhac.fm
https://amnhac.fm/tan-nhac/6260-tran-chien-nhac-vang
[xxii]Phạm Hoài Nam/Những bài hát bị cấm/Chủ nhật,
6/10/2019, 21:40/VNExpress.
https://vnexpress.net/nhung-bai-hat-bi-cam-3987828.html
[xxiii] Các ca sĩ hải ngoại về nước trình diễn thường bị chê
trách, thậm chí bị lên án và sỉ nhục. Điều này thục dễ hiểu, vì rõ ràng là nhà
nước Cộng Sản, khi cho phép các ca sĩ hải ngoại về nước, là tìm cách chia rẽ cộng
đồng hải ngoại và đánh bóng chế độ. Tuy nhiên, nếu xét ở một điểm khác, điều
này góp phần làm phong phú thêm giá trị VNCH đối với người dân trong nước, nhất
là đối với giới trẻ.
[xxiv]Đoan Trang & Nguyễn Hữu Long, Chính trị Việt Nam:
một thập kỷ nhìn lại, Luật Khoa tạp chí. Xem ở:
https://www.luatkhoa.org/2019/12/chinh-tri-viet-nam-mot-thap-ky-nhin-lai/
[xxv] Nguyễn Văn Trung, bài đã dẫn (Xem ghi chú số 8)
