Tôi biết tin quyển tiểu thuyết của tôi bị cấm khi vừa chia
tay mấy người bạn bên bàn bia cỏ vỉa hè trở về nhà. Vốn không phải dân bia rượu,
nhưng chiều hôm đó tôi đã hơi quá chén. Bởi cuộc bia ngẫu hứng này được tổ chức
là vì tôi. Những vại bia lạnh thấu cổ, lạnh tới ngực, lạnh xuống tận bụng được
mọi người nâng lên đặt xuống là để thêm men, thêm lời chúc mừng tập sách còn
đang trong thời gian lưu chiểu nhưng đã ánh lên những tia sáng của một buổi sớm
mai và sự cựa mình của gió. Nhiều người đã tìm mua, có người mua đến mấy chục
quyển để tặng bạn. Người gọi điện, người viết thư chúc mừng. Cả những bức thư cảm
ơn vợ tôi, “nhờ có chị mà những điều vô ngôn đã được nói thành lời”, “cầu cho
cuộc đời chính thống biết chấp nhận nó”. Nhiều nhà thơ đã gửi cho tôi những bài
thơ đầy cảm xúc viết ngay giữa đêm khuya khi vừa đọc xong tập sách. Rõ ràng nó
đã tạo nên dư luận, hứa hẹn một thành công hằng mong ước.
Rời bàn bia, lòng đầy ắp niềm vui, vừa bước vào cửa, đã thấy vợ tôi đi như chạy từ phía trong ra:
- Sách của mình bị cấm rồi!
Tôi tỉnh hẳn men bia dù vẫn chưa hiểu việc gì đã xẩy ra và
liền sau đó một câu trách giống như một lời than của vợ:
- Bao giờ xẩy ra chuyện thì ở nhà cũng chỉ mỗi mình em.
Tôi đã hiểu. Giờ thì đã hiểu. Đã có cảm giác. Cảm giác bị
giáng một đòn, bị xúc phạm, lăng nhục! Như mấy chục năm trước trong phòng hỏi
cung khi nghe những lời mạt sát, vu cáo, phải lấy hết sức bịt miệng một ngọn
núi nghẹn ngào. Nhìn dáng người nhỏ bé, nét mặt lo lắng, thất vọng của vợ,
thương quá. Họ đã tiêu diệt vợ chồng tôi và bây giờ họ tiêu diệt tập sách của
tôi viết về sự tiêu diệt đó.
- Anh Cao Giang trên nhà xuất bản gọi điện về nói: Buổi sáng
giám đốc vừa quyết định in thêm 1500 tập nữa thì buổi chiều có lệnh đình chỉ
phát hành.
Tôi nghĩ ngay đến các anh chị ở nhà xuất bản đã in sách cho tôi. Tôi là nguyên
nhân tai họa của họ, nhất là với giám đốc Bùi Văn Ngợi.
- Chú Hoàng Hưng ở Sài Gòn vừa gọi điện thoại báo tin ngày
mai có một phóng viên bay ra phỏng vấn anh về tập sách, một nữ phóng viên, anh
chuẩn bị tiếp khách. Em bảo sách bị cấm rồi. Vừa có lệnh xong. Chú ấy cứ “thế
à, thế à”, mãi sau mới nói “thôi anh chị cứ yên tâm, bây giờ không như ngày xưa
nữa”.
Bây giờ không như ngày xưa nhưng vẫn là cái ngày xưa ấy kéo dài. Có thể
tôi sẽ bị bắt trở lại cũng như gặp nhiều hiểm nguy, một tai nạn giao thông chẳng
hạn. Còn Ngợi… Điều gì đang đợi chờ anh? Tôi bước tới nơi đặt máy điện thoại, bấm
số:
- Tôi rất áy náy vì tôi mà các anh bị lôi thôi.
Tiếng Ngợi vang lên bên tai tôi, bình tĩnh, tự tin khiến tôi bất ngờ:
- Sao anh lại nói như vậy? Chúng ta làm một việc mà chúng ta
tin rằng có lợi cho dân cho nước. Tôi chịu trách nhiệm về quyết định của tôi,
công việc của tôi. Có nhiều điều không tiện nói qua điện thoại. Anh hiểu ý tôi
chứ. Nếu có điều kiện mời anh lên tôi. Chúng ta sẽ gặp nhau ở Hà Nội. Anh nhớ
thu hết số sách ở Hải Phòng, tôi sẽ cho xe xuống chở lên.
Giọng nói, cách nói vững vàng tự tin của anh làm tôi yên tâm dù lòng đầy phẫn nộ,
không muốn nộp một quyển sách nào. Thu xếp một số công việc dở dang, chuyển số
sách gửi những người quen về nhà, mấy hôm sau tôi lên Hà Nội.
Vẫn khuôn mặt xương xương thanh tú, cặp mắt sáng và nụ cười tươi như những lần
gặp trước, như chẳng có chuyện gì xẩy ra, Bùi Văn Ngợi bắt tay tôi rất chặt. Rồi
mở tủ lấy ra một chai Grant (một loại uytxki) uống dở. Chúng tôi chạm cốc. Tôi
nói với anh rằng tập sách của tôi là đứa con chung của tôi và nhà xuất bản. Điều
tôi lo là lo cho các anh, nhất là Ngợi chứ tôi có còn gì để mất nữa đâu. Giờ
đây tôi với nhà xuất bản là một. Tôi sẽ nộp lại toàn bộ số sách, không để các
anh gặp khó khăn. Tập sách tôi viết, nhưng anh là người chịu trách nhiệm xuất bản.
Chính vì vậy mà trong lời đề tặng Ngợi, tôi ghi Tặng anh Bùi Văn Ngợi người
đã ký quyết định cho tập sách này bước vào đời.
Ngợi sôi nổi:
- Tôi phải nói với anh rằng tập sách rất được hoan nghênh.
Nhà xuất bản từ khi tôi về làm giám đốc chưa có tập nào được hoan nghênh như vậy.
Nhiều người nói với tôi: Trong đời làm xuất bản ra được một tập sách như thế là
hoàn thành nhiệm vụ rồi. Điều đó càng làm chúng ta tin rằng chúng ta làm một việc
tốt. Quyển sách của anh, tôi đọc, tôi ký quyết định. Tôi chịu trách nhiệm. Sang
năm 2000 rồi, ai mà không nghĩ đến vận mệnh đất nước, ai không nghĩ đến nhân
dân. Trước đây một nước 400 đô la một đầu người có thể đánh thắng một nước
40.000 đô la một đầu người, nhưng bây giờ có thể như thế được không? Và nếu cuộc
chiến tranh của chúng ta nổ ra trong thời điểm hiện nay thì liệu có hơn
Kô-sô-vô không. Phá vỡ bao cấp trong kinh tế là tối cần thiết, nhưng còn phải
phá vỡ bao cấp trong cái đầu, trong tư tưỏng nữa.
Anh chỉ lên đầu và khoanh một vòng chung quanh mái tóc thưa của anh.
-Vợ tôi đọc, nói với tôi là anh cứ làm những việc thế này thế
nọ. Tôi bảo bà ấy: Thứ nhất là em ngồi đằng sau xe, anh không nhìn được vào mắt
em vì anh phải nhìn đường, nếu không, đâm vào xe người ta gây tai nạn. Thứ hai
là đến thăm ông ngoại thì cứ đến đi đã. Việc của anh, anh lo. Tôi đưa tập sách
cho thằng con tôi đọc. Cháu đang học đại học. Đọc xong nó không nói gì. Cháu chỉ
bảo mẹ: Việc của bố để bố giải quyết mẹ ạ. Thấy điện thoại gọi đến nhiều quá bà
ấy hoảng. Bà ấy sợ nhiều thứ lắm. Cũng phải thôi. Ai mà không sợ, nhất là sợ vỡ
niêu cơm.
Nhưng tôi thì không. Bây giờ có bao cách kiếm sống. Tôi có bằng lái xe. Tôi đã
đi thanh niên xung phong. Với cái trí tuệ trung bình như tôi cứ đi họp thôi, mỗi
cuộc họp một cái phong bì một trăm nghìn. Quá đơn giản mà chẳng phải động não.
Có người vợ nào không phải gánh nỗi lo của chồng. Gia đình
tôi, tôi biết. Không chỉ nỗi lo, cả đau khổ nữa. Đau khổ cả đời. Tôi nghĩ mình
thật có lỗi với chị Ngợi.
Ngợi hút thuốc và triết lý:
- Con người ta có nhiều vai diễn lắm. Ở cơ quan là thủ trưởng,
về nhà là chồng, là bố. Đi họp là tép. Đừng quên vai diễn. Tôi đi họp, gặp
anh Hồ Anh Dũng tổng giám đốc truyền hình. Chả trước tôi là cán bộ của anh
Dũng. Sếp Dũng hỏi tôi: “Sao ra tập sách căng thế?”. Tôi chỉ cười: “Cũng phải
dùng đến lưỡi dao mổ thôi anh ạ. Bây giờ không thể cứ dùng thuốc giảm đau quá hạn,
thuốc bổ B1 mốc được nữa. Ung thư toàn thân rồi. Di căn rồi!”. Bạn bè tôi bây
giờ phần lớn là vụ, vị, là tổng biên tập. Sáng nay có hai ông tổng biên tập đến
đây hỏi xin sách. Tôi bảo hiện nay đang có chỉ thị ngừng phát hành. Có đấy
nhưng không đưa cho các anh được. Tập sách của anh đang là thời thượng mà. Gặp
nhau, các vị hỏi nhau: Đã đọc Chuyện kể năm 2000 chưa. Viết ghê lắm.
Mình có một bộ.
Ngợi cười sảng khoái. Giữa lúc sinh mạng chính trị của anh đang bị đe doạ,
cái ghế của anh lung lay tới tận gốc, chưa một lần tôi thấy anh buồn.
- Cục Xuất bản bảo tôi là lừa cục khi đăng ký đề tài. Tôi bảo
chúng tôi không đánh lừa, nội dung tập sách không viết về cái thiện và cái ác
là gì? Họ bảo nhưng phải tóm tắt nội dung chứ. Tôi bảo thế các anh quy định lại
đi. Tác phẩm nào chúng tôi in được thì cứ in, còn tác phẩm nào loại nào phải gửi
cả bản thảo lên cho các anh đọc. Cục Xuất bản còn bảo chúng tôi tổ chức hội thảo.
Tôi bảo hội thảo cũng phải có thời gian đọc nữa chứ.
Tôi vội nói:
- Mình đứng ra tổ chức hội thảo, sao anh không tổ chức. Mình
được mời đại biểu cơ mà.
Ngợi cười to trước sự ngu ngốc của tôi. Anh nghiêm mặt:
- Mình mời người của mình. Trình danh sách với họ. Họ điền
thêm một danh sách khác. Anh mời thêm những người này để rộng đường dư luận.
Thêm người là thêm tiền. Chuẩn bị hội thảo phải vài tháng, mất vài trăm triệu
là ít. Đấy là chưa kể, hôm sau hội thảo thì tối hôm trước người ta đến tận nhà
những người của mình, yêu cầu phải phát biểu thế này thế nọ.
Tôi thành thật:
- Đến chết tôi cũng không chừa được bệnh ngây thơ.
Tôi rất kính trọng anh khi anh nói:
- Anh đừng thương cảm cho tôi. Không in sách của anh, tôi sẽ
in sách của người khác, cũng như thế. Tôi làm giám đốc ngày nào biết ngày ấy
thôi. Đi khỏi đây cũng được nhưng thương anh em. Anh em lại phải mất sáu tháng
dò xét người thủ trưởng của mình. Làm cầm chừng. Nghe ngóng. Dạo tôi mới về làm
giám đốc là thế đấy. Anh em dò ý thủ trưởng mất nửa năm. Tôi về đây có người bảo
gánh cái gánh ấy nặng đấy. Họ nói thế nghĩa là họ mỉa mình đấy anh ạ. Rồi bây
giờ thì bắt tay: Sao? Đang khó khăn phải không? Tức là họ vui: Thằng ấy sắp chết
rồi. Như thế đấy.
Anh như đúc kết một chân lý:
- Có những người muốn mình chết. Đến khi mình chết họ lại
thương. – Ngợi cười hồn nhiên và cau mặt – Họ thương thật. Nhưng tình thương ấy
là tình thương dã man nhất.
Tôi hiểu được cái tình cảm ấy, cái ngôn ngữ ấy. Như thơ Nguyễn Duy hôn má
bên này bật máu má bên kia.
Ai cũng biết trước mặt anh là những ngày đen tối. Bởi anh đã
phạm vào điều cốt lõi nhất trong kỷ luật của Đảng, một điều tối kỵ: Mất lập trường!
Lập trường là thước đo, là điều gốc rễ quyết định tất cả. Là sự trung thành tuyệt
đối với chủ nghĩa, với Đảng với chế độ, không dao động ngả nghiêng. Ngợi đã thấy
cây mà không thấy rừng. Lẫn lộn hiện tượng với bản chất. Không gì nguy hiểm bằng
sự thiếu kiên định của giai cấp tiểu tư sản bấp bênh… Tôi như đã nghe thấy những
điều người ta buộc tội anh. Mất chức? Về hưu trước tuổi hay cho thôi việc? Như
hiểu được những gì tôi nghĩ, anh chậm rãi kể:
-Tôi cùng học chính trị với một đồng chí thường vụ trung
ương Đoàn. Chúng tôi phân công nhau làm bài và mệt quá cùng ra uống nước nghỉ
giải lao thì điện thoại di động của anh ta kêu. Tôi nghe rõ tiếng ông trưởng
ban tư tưởng văn hóa trung ương Đảng: Sao? Đã viết quyết định ủng hộ thằng
Ngợi chưa? Tức là viết quyết định kỷ luật đấy. Anh ta trả lời rất khẽ.
Tôi bảo: Ông cứ nói thoải mái. Tôi nghe hết cả rồi. Có gì mà ông phải giấu tôi.
Cho nên thực sự tôi thương anh em. Guồng máy đang vận hành tốt. Mình ở lại ngày
nào biết ngày ấy. Cũng có thể các ông ấy chưa hất mình đi ngay. Cứ để một thời
gian nữa rồi mới hất. Như thế êm hơn. Đỡ dư luận. Trong nước ngoài nước xì xèo
không có lợi.
Nhấp một ngụm rượu nhỏ, anh tiếp:
-Thông thường khi xẩy ra một vụ việc gì đó, đương sự hoặc là
đến nơi này nơi khác thanh minh hoặc gõ cửa xin nhờ vả, giúp đỡ. Các sếp cứ chờ
một trong hai thái độ quen thuộc ấy, nhưng cả hai đều không xẩy ra. Các ông ấy
cũng hơi lạ. Lần đầu tiên các sếp thấy một thái độ như vậy. Cái-thằng-đương-sự
không đi đâu cả. Vẫn cứ bình thường.
Anh như đang cố nén một tiếng cười, rõ ràng anh sắp kể một câu chuyện rất thú vị:
- Nhiều người có quyền sinh quyền sát đối với tôi, có
thể ngồi ký lệnh cách chức tôi ngay tại đây, tại cái bàn này, sau khi đọc xong
tập tiểu thuyết của anh, nói với tôi: “Hay quá. Chân thực. Cảm động. Lâu lắm mới
đọc một quyển sách thích như thế. Bà vợ mình vừa đọc vừa khóc. Tớ đọc cũng chảy
nước mắt. (Và Ngợi chuyển giọng) Nhưng đây là tớ nói riêng với cậu thôi. Ra hội
nghị tớ nói khác đấy.”
Anh vỗ vai tôi, bắt chước cái động tác cấp trên đã làm với anh cho thêm phần
thân mật, thành thật một cách bỗ bã. Và cười phá lên. Tôi cũng cười giòn giã.
Thật không ngờ chúng tôi vẫn còn cười sảng khoái được như thế.
Đứng dậy để chia tay, tiễn tôi ra khỏi cửa tới hành lang,
anh còn thì thầm:
-Anh thu sách về rồi hả. Tôi sẽ cho xe xuống Hải Phòng xe
lên. Lọt được một quyển cũng là thắng lợi rồi.
Tôi ôm lấy Ngợi, cảm thấy như đã quen anh, đã thân thiết với anh từ bao giờ rồi
và thả bộ về nhà Lê Bầu khi ấy vẫn còn ở phố Phùng Hưng. Câu chuyện Bùi Văn Ngợi
kể về những người cấp trên của anh đọc quyển tiểu thuyết của tôi khen hay nhưng
chỉ nói riêng với nhau thôi rồi chính những người ấy khi họp thành một hội nghị
lại nói với nhau trái ngược hẳn những gì họ nghĩ, trái ngược hẳn những gì họ đã
nói cùng nhau, điều ấy cứ vương vấn tâm trí tôi. Dù sao cũng phải biết ngượng
chứ. Ngượng với nhau. Và ngượng với chính mình. Ngượng với chính mình mới là điều
quan trọng. Không biết xấu hổ với chính mình, không biết đỏ mặt với chính mình,
không còn chút liêm sỉ ấy, con người đi về đâu?
Biết tôi lên gặp Bùi Văn Ngợi, Lê Bầu ngồi ở cửa đợi tôi và sốt ruột muốn biết
“tin sốt dẻo”. Nhưng tôi chưa thể nói cùng anh. Tôi phải đi tiểu cái đã. Xin lỗi
bạn đọc. Sự thật là như vậy. Suốt cả buổi chỉ uống, bụng tôi căng cứng. Tôi bảo
Bầu:
-Ông đi với tôi xuống nhà một tý…
Phải dẫn giải một chút về nhà Bầu. Anh sống độc thân trong một căn buồng tập thể
chiều ngang 2 mét, chiều dài 5 mét chất đầy sách báo. Một tấm rèm vải cắt ngang
cái ống hẹp là nhà anh thành hai nửa ngắn. Nửa ngoài đặt bàn viết và một manh
chiếu rải xuống đất làm “xa lông” tiếp khách. Cái “xa lông” này lúc nào cũng ẩm
vì nước sôi vì bã chè, nhiều cát đọng bên dưới và tàn thuốc lá bên trên. Nửa
trong, sau rèm là giường ngủ. Vệ sinh, tắm rửa ở phía sau nhà, phải đi qua một
mảnh sân nhỏ, có một cái giếng ở giữa sân, kiểu nhà Hà Nội cổ. Mảnh sân ấy gần
đây xuất hiện một con béc giê to lớn, dữ tợn. Mỗi khi tôi có việc đi qua sân
bao giờ Bầu cũng phải đi kèm. Con béc giê nhìn tôi nhe nanh gừ gừ như hâm nóng
lên lòng căm thù rồi lao vụt ra. Đà phóng quá mạnh khiến sợi xích giật nó lại.
Không có gì bảo đảm rằng sợi xích không đứt hay cái móc sắt bắt vào tường không
bị bung ra. Bầu phải theo tôi, đi về phía con chó, che chắn cho tôi. Anh quát
nó. Nó cúp đuôi lùi lùi và nằm vào chỗ cũ. Đi vệ sinh ở nhà anh quả là gian khổ.
Tôi cứ phải bảo anh đi cùng tôi về phía sau nhà.
Nhưng lần này tôi chưa nói hết câu, anh đã cười:
- Kéo rèm lại. Chậu ở gầm giường ấy.
Tôi chưa hiểu ra sao, anh đã kéo rèm và lôi từ gầm giường ra
một cái chậu men hoa to. Tôi ngơ ngác nhìn cái chậu in hình chim bay bướm lượn,
mặt trời lên rất đẹp, như một cái chậu rửa mặt. Bầu giải thích:
- Để đem đổ ở ngoài đường, không ai nghĩ là mình đổ nước giải.
Vậy là không phải xuống nhà, qua mặt con béc giê hung dữ. Thật tuyệt vời cái
sáng kiến này. Xong cái việc ấy tôi mới thuật lại chuyện gặp Bùi Văn Ngợi. Câu
chuyện của chúng tôi bị ngắt quãng vì người bán bún vỉa hè trước cửa ló đầu
vào, đưa cho Bầu một túi ni lông bẩn thỉu, nhỏ nhưng nặng:
- Của ông Bầu đây.
Một món gì đó do anh đặt hàng. Nhưng sao lại đựng trong túi ni lông nhầu nát bẩn
thỉu, đất cát thế kia. Lại càng không hiểu khi thấy anh nhanh nhẹn đỡ lấy cái
túi, chẳng buồn nhòm ngó, quẳng ngay vào gầm bàn tối, sát cái bếp dầu. Rồi moi ở
đấy ra một túi khác, cũng bẩn và buộc kín như vậy nhưng to hơn, nặng hơn:
- Túi hôm qua vẫn còn đây này.
Anh bưng chậu men nước tiểu và xách cái túi hôm qua bước ra vỉa hè, đổ
nước tiểu và vất túi xuống rãnh nước sát lòng đường. Không biết là túi gì. Rất
bí hiểm.
- Túi xương. Cái con béc giê sân sau ấy, ông biết không. Rất
khốn nạn. Mọi khi ông đi vệ sinh, qua sân, nó cắn, tôi mắng là nó im ngay.
Nhưng đấy là lúc vắng chủ. Còn khi có mặt chủ, chính tôi nó cũng cắn. Mà dạo
này thằng chủ thất nghiệp, nằm nhà mấy tháng rồi. Thế mới gay chứ.
Vẫn phải ra đằng sau tắm táp đi đồng đi áng. Mới tính xin tý xương cho nó gặm để
lấy lòng nó. Nhưng chắc không ăn thua. Bao nhiêu xương rồi. Gặm vẫn gặm. Cắn vẫn
cắn. Sủa vẫn sủa. Vắng chủ thì im thin thít. Lại còn vẫy đuôi rất biết điều.
Nhưng cứ có mặt chủ là sủa. Là lao ra đớp. Là nhe răng trắng nhởn ra. Khốn nạn
thế chứ…
Bầu nhăn mặt vẻ ghê tởm. Còn tôi phá lên cười. Cười và thoáng nghĩ không biết đã nghe chuyện này ở đâu rồi.
Bùi Ngọc Tấn
