Một hình ảnh của Sài Gòn
hoa lệ vào tháng 12, trước 1975.
1.
Xa xưa, vài năm đầu thập niên 60 thế kỷ trước, chiến tranh
còn chưa khốc liệt mà chỉ mới có mặt đâu đó ở những vùng rừng núi thật xa đô
thành Sài Gòn, lâu lắm mới nghe tiếng đại bác chợt vọng về thành phố ban đêm.
Do đó, ít ra là đối với tuổi niên thiếu hồn nhiên của những cậu bé dân Sài Gòn
như tôi, những tháng 12 thời ấy quả là “bình yên dưới thế” nên bọn nhóc chúng
tôi đều vô tư, háo hức trông chờ những lễ hội lớn lao, thật vui vẻ là lễ Giáng
Sinh và Tết dương lịch.
Chính vào thời ấy, tôi mới bắt đầu hiểu lễ mừng Chúa Giáng Sinh hằng năm không chỉ là sinh hoạt tín ngưỡng của riêng người Thiên Chúa giáo mà thực tế còn là một lễ hội lớn của toàn cầu, gắn liền với lễ hội đón Năm Mới của toàn nhân loại, không phân biệt tôn giáo, sắc tộc, màu da, châu lục nào. Vào mùa Giáng Sinh, giáo dân lo hành lễ ở nhà thờ của mình rồi cùng toàn thể mọi người chúc tụng, tặng quà qua lại, họp mặt, tiệc tùng, khiêu vũ, vui chơi, hẹn hò, v.v…
Cứ bắt đầu nghe bản Jingle Bells vang vang ngoài phố cùng
hình ảnh ông già Noel cỡi xe tuần lộc tươi cười trên những tấm thiệp đẹp đẽ là
tôi đã cảm thấy vô cùng nôn nao, hí hửng. Bọn trẻ, bọn thanh niên nam nữ thì
lúc nào chẳng chộn rộn trong những mùa hoan lễ!
Năm nào cũng vậy, bác Phán, một con chiên ngoan đạo, bạn bố
tôi, cũng mời toàn bộ gia đình Phật giáo chúng tôi đến chơi ở nhà bác suốt đêm
24, hay ít ra phải có mặt lúc nửa đêm để cùng ăn réveillon. Người
ngoại đạo, không phải Thiên Chúa giáo, cũng rầm rộ tổ chức ăn uống vui vẻ. Một
cái cớ quá đẹp cho các ông chè chén thâu đêm trong cái lạnh nhè nhẹ tuyệt vời
cuối năm.
Sau khi đã mỏi chân dạo phố Tự Do, Lê Lợi, Nguyễn Huệ… tráng
lệ đèn hoa (đặc biệt rực rỡ là khu vực nhà thờ Đức Bà quận Nhứt và nhà thờ Đức
Bà khu Tân Định), ai nấy trở về nhà mình hay nhà bạn bè, cùng nhau ngồi vào bữa
tiệc nhất định kéo dài. Đối với cậu bé háu ăn là tôi, người ta mừng Chúa ra đời
bằng tất cả tình cảm kính yêu Chúa là rất tốt, nhưng càng tốt hơn nhiều khi có
thêm món gà tây tuyệt vời ở nhà bác Phán. Hồi đó, tôi đã tưởng tượng vào ngày lễ
Phật Đản, bên cạnh mâm cơm chay của bà ngoại và mẹ tôi mà còn có thêm một chầu buffet đại
loại như bữa réveillon đêm Noel thì hay quá! Vào cái đêm đặc
biệt này, tôi còn được người lớn cho phép uống một tí rượu vang nữa. Chưa hết,
tại nhà bác Phán, bác ấy còn nghiêm trang cho biết do nghe tôi đã được
lãnh bảng danh dự “đỏ” trong lớp học (hồi đó, hằng tháng có 3 bảng màu đỏ/ xanh
/vàng cho 3 hạng nhất /nhì /ba) ở tháng 11 nên ông già Noel quyết định có phần
thưởng cho tôi, y như cho tất cả trẻ em ngoan ngoãn, học giỏi trên trái đất này
nhân mùa Giáng Sinh. Ông già Noel đã nhờ chủ nhà chuyển tới cậu khách “nhí” một
món quà Noel thật xinh xắn, tương tự như đám con của bác đã nhận trước đó…
Ông già Noel muôn đời tốt bụng! Và bác Phán – người đại diện
của ông cũng tốt bụng không kém dù bác có hơi đãng trí, quên mất rằng tôi lúc ấy
đã là một thiếu niên, dễ gì bị gạt về sự tồn tại huyền thoại của thánh Nicolas ở
thế kỷ 20 cùng các trò ma mãnh của ông ấy, như chui ống khói vào nhà, bí mật để
quà tặng trên đầu giường cho bọn trẻ, khi chúng vẫn còn say ngủ với những giấc
mơ thật đẹp… Không sao cả, vì không gì sung sướng, hạnh phúc hơn cho bằng làm
con nít mà được người lớn gạt gẫm kiểu này. Cứ để cho bác Phán phỉnh tôi
bởi đã… yêu thương tôi không khác con cái nhà bác mà chia đều quà cáp mùa Giáng
Sinh.
Vào thời ấy sao người ta có thể sống dễ chịu và rộng mở
thương yêu đến thế? Hình như ai nấy đều an tâm, miệt mài làm việc trong một nền
kinh tế vững mạnh. Vàng y còn khá rẻ, tiền Việt Nam “đồng cao giá hơn tiền
“won” của Nam Hàn. Giới đi làm ăn lương là quân nhân – công chức (hồi đó nói tắt
là quân công) ở mọi cấp bực lớn nhỏ đều có lãnh phụ cấp gia đình (tức
lương vợ, lương con) cùng nhiều loại phụ cấp khác, như: phụ cấp đắt đỏ, phụ cấp
chức vụ, phụ cấp độc hại, phụ cấp khu vực, phụ cấp bằng cấp, v.v… Trong nước rất
hiếm khi nghe nói đến nạn công chức tham nhũng. Ngày nay, thỉnh thoảng người ta
còn nhắc một cách ngắn, gọn đến nền kinh tế – xã hội thời đó với cái tên “hồi một
người đi làm nuôi cả nhà”. Mọi người được đãi ngộ và kiếm sống xứng đáng với mồ
hôi cần lao mình bỏ ra. Để rồi, điền hình như trong mùa Giáng Sinh, người ta sống
tương thân tương ái, sẵn lòng chia sẻ những gì mình có với bạn bè, không phân
biệt giai cấp xã hội, tôn giáo, học thức…
Có cả những ông chủ người ngoại quốc rất hào phóng với nhân
viên thuộc cấp người Việt. Không riêng gì ông xếp Tây bụng bự ở chỗ làm của bố
tôi và bác Phán là công ty đồn điền Michelin, nhiều ông xếp Tây khác, như ở
công ty đồn điền S.I.P.H., hãng bia La Rue, hãng xe L’U.C.I.A v.v… cũng tặng
quà Noel rất hậu hĩnh cho nhân viên, đó là theo lệ cứ cuối tháng 12 hằng năm là
ít nhiều tùy theo cấp bực và năng lực, mỗi nhân viên người Việt đều lãnh thêm
lương tháng 13 cùng một phiếu tặng quà “ăn Noel”gồm như: đùi trừu (gigot), chai
rượu chát, lóc bia La Rue loại đặc biệt nhãn xanh (trên thị trường chỉ có nhãn
đỏ), v.v… Như vào sáng ngày 24, phố phường đông vui, nhộn nhịp, tôi được bố tôi
chở đến Givral ở đường Nguyễn Huệ Q.1, cửa tiệm thực phẩm cao cấp bậc nhất Sài
Gòn thời ấy. Bố tôi đưa ra phiếu tặng của chỗ làm và nhận ngay một cái đùi cừu
lạnh cứng. Tôi hỉnh mũi hãnh diện vô cùng vì thịt cừu (hay thịt ngỗng, thịt gà
tây) vốn là những món ăn sang trọng, cao cấp kiểu Tây mà không phải dân có tiền
nào cũng có được trong tiệc Giáng Sinh.
2.
Trước biến cố máu lửa Mậu Thân 1968, cậu học sinh cuối cấp
trung học là tôi lại hưởng thụ tháng 12 theo kiểu… không con nít nữa! Nguyên từ
sau 1963, chính biến đã khiến nền đệ nhất Công hòa sụp đổ cùng cái lịnh cấm
khiêu vũ của bà cố vấn Trần Lệ Xuân, dân Sài Gòn vui chơi thoải mái hơn. Tôi nhớ
là dù phải chăm chỉ học hành cho hai cái bằng tú tài I và II (hồi đó tú tài II
còn thi cả vấn đáp môn sinh ngữ chính, như tôi phải thi với một giáo sư người
Pháp) nhưng cứ mùa Noel là chơi thả cửa với một nhóm bạn con nhà giàu. Con
nhà trung lưu như tôi chơi với đám “công tử bột” này cũng không đến nỗi là dựa
hơi, chơi ké vì tôi vừa là tên học giỏi nhất đám, nên các cậu hay nhờ tôi chỉ
bài chỉ vở. Đổi lại, khi các cậu hùn tiền lập một ban nhạc trẻ thì tôi được giữ
vai rhythm guitar (dự khuyết thôi). Thế là, ban nhạc không có
tên này hợp tác với bạn bè trong trường và các bạn bên các trường Pháp là Marie
Curie. Les Lauriers, Charles De Gaulle…
Chúng tôi tụ tập chơi party (hay đi “bùm”
hay đi “ban” trong khi tiếng Pháp bal de famille có nghĩa là
khiêu vũ gia đình) suốt từ đêm 24/12 cho đến đêm giao thừa 31/12! Nhớ là ví dụ
như Noel trúng vào thứ Sáu, thì chơi suốt cho tới thứ Sáu tuần sau – một tuần lễ.
Cứ chiều tối là ăn-tơ-ni (tức en tenue, tiếng Pháp có nghĩa là… lên
quần lên áo, bọn học trường Việt thường nói bừa là ăn-tơ-ni), hò hẹn
kéo tới một biệt thự tư gia nào đó, nhảy nhót suốt đêm. Nếu ban nhạc “oải” rồi
thì nghỉ, để băng ma-nhê hay đĩa 33 tours mà nhảy tiếp. Có một
lần, khoảng 1 giờ sáng, tụi tôi nghỉ chơi, chở “đào” về chợ Đa Kao, trong nhà lồng
chợ có một chỗ bán đồ ăn uống suốt đêm tới sáng. Không rõ là ăn đêm hay ăn sáng
nữa nhưng dân chơi Sài Gòn đều biết chỗ ăn uống bình dân nhưng ngon lành này.
Tên chef d’orchestre (trưởng ban nhạc) ngớ ngẩn hỏi: “Tối mai
đi đâu hả tụi bây?” Tôi cười: “Tối nay chớ tối mai gì? Đã một giờ rồi, qua ngày
mới rồi mà!” Nghĩa là người ta vui chơi đến mất cả ý niệm thời gian.
Nhưng có quên gì cũng được nhưng phải nhớ là chỉ vài tiếng đồng
hồ thôi, phải về nhà, tắm rửa sửa soạn, bỏ bộ cánh sang trọng mặc đi nhảy đầm
ra mà mặc vô bộ quần xanh áo trắng để đến trường vì giữa Noel và Tết tây vẫn có
mấy ngày đi học. Bọn trẻ chúng tôi thời đó phải làm sao học cho giỏi, cho khá
(còn chơi thì… khỏi nói, nhất định giỏi!) mới được cha mẹ tin tưởng mà cho tự
do đi chơi. Điều vô cùng quí giá là thời đó, đám thanh niên nam nữ con nhà giàu
có, thế lực như thế mà chẳng bén mùi ma túy, thuốc lắc, thuốc kích dục… như thời
nay. Có ghê gớm lắm là một lần, một tên trong đám lén lấy trong tủ rượu của
“ông già” hắn một chai Hennessy ra cho cả bọn uống sec thử
(không kèm soda), cho le lưỡi, lắc đầu chơi – rồi thôi!
Đêm giao thừa dương lịch thật tuyệt vời! Còn chừng nửa phút
nữa là đúng giữa đêm, mọi người dừng khiêu vũ, nắm tay nhau đứng tại sàn nhảy.
Đèn tắt bớt, ban nhạc chơi bản Silent Night với volume nhỏ nhất,
nghe dịu ngọt cả cái thời khắc ý nghĩa này. Tất cả nhìn vào cái đồng hồ treo tường
và cùng nhau đếm ngược… Năm! Bốn! Ba! Hai! Một! Đúng 12 giờ! Lập tức đèn mở
sáng, ban nhạc chơi bài Auld Lang Syne (bài ca Anh Cát Lợi cổ xưa này bị tụi
tôi gọi là bài Ò e rô-be đánh đu…!). Mọi người cùng la lên “Chúc mừng năm mới!”
bằng cả tiếng Việt, tiếng Pháp, tiếng Anh. Lớn giọng nhất, và cũng xúc động nhất,
là những người bạn ngoại quốc, cuối năm không về nước mà ở lại đón năm mới cùng
bạn bè Việt Nam. Mọi người lại bắt tay nhau, ôm choàng nhau, hôn nhau thắm thiết.
Một cô bé trường Marie “Cút” mới quen thôi, đẹp như thiên sứ trên trời, cũng
vui vẻ cho phép tôi hôn (lên má thôi!) khi tôi ba xạo, xin một nụ hôn “lấy hên”
đầu năm mới! Chủ nhà lên lấy micro chúc năm mới một lần nữa và hét lên “Nào,
các bạn hãy khiêu vũ với bản nhạc đầu tiên của năm mới!”
Sau bài Auld Lang Syne với nhịp slow-rock êm
ả, mấy cặp khiêu vũ đứng nguyên tại piste, nhảy tiếp với bài Spagna
Cagni “đấu bò tót” truyền thống, nhịp pasodoble rộn ràng đầy sức
sống…
3.
Rồi biến cố tháng 4-75, cuộc sống tưởng như cứ bình thường
trôi theo năm tháng đã đảo lộn tơi tả. Rồi nối tiếp nhau năm tàn tháng tận,
hình nét ngày 24 Giáng Sinh lại xuất hiện trên tờ lịch tháng cuối cùng, thì những
kỷ niệm, sẻ chia cùng những gương mặt kề cận trong dịp lễ lớn lao này thời “trước
30 tháng 4” đã dần dà phai nhạt, tan loãng trong trí nhớ.
Thời thế thay đổi, rất nhiều điều vui vẻ rất bình thường trước
30/4 còn bị vùi dập bởi những khó khăn cơm áo, chứ có riêng gì lễ hội mừng Chúa
Giáng Sinh, đón Năm Mới vốn đã bị ai đó lên án là trò ăn chơi, hưởng thụ của bọn
tiểu tư sản? Do đó, cứ đến lễ Noel là một số, chứ không phải toàn thể, gia đình
người Công giáo lặng lẽ đi nhà thờ hành lễ cho nhanh, gọn rồi trở về nhà.
Và giữa thời buổi xếp hàng mua gạo theo sổ tiêu chuẩn thì
hãy quên đi cái tiệc réveillon thịnh soạn giữa đêm mừng Chúa
ra đời mà người Sài Gòn, không phân biệt lương giáo đã cùng vô tư chia sẻ cho
nhau ngày nào…
Vào cuối tháng 12 năm 1979, tình cờ tôi gặp lại anh chàng
trưởng ban nhạc cùng học ở lớp đệ Nhị ngày xưa. Gia đình anh suy sụp hẳn sau đợt
đánh tư sản, nhưng ba anh, ông thương gia có hoạt động kháng chiến chống thực
dân Pháp một thời, rồi giàu sụ một thời, lại rất “giác ngộ”. Trong nhà có 10 đứa
con, ông xua 5 đứa – cả trai lẫn gái – “tình nguyện” đi thanh niên xung phong,
2 đứa trai khác đi nghĩa vụ quân sự, bạn tôi và cô em gái kế út thì làm nhân
viên hợp tác xã phường, còn cậu trai út thì đang làm công nhân một công ty đúc
bê-tông ở gần cầu Băng Ky.
Lúc ấy, thấy vẻ thiểu não của bạn mình, tôi rủ anh tối 24 tới
nhà tôi nhậu lai rai chơi để hàn huyên tâm sự, nhắc lại kỷ niệm xưa… Đúng hẹn,
anh đến và, như cái thói quen khó cải tạo của bọn tư sản là tặng nhau quà Giáng
Sinh, anh cho tôi hai gói thuốc lá quốc doanh. Tôi xúc động quá và không thể bỏ
qua được cái vẻ chán đời của bạn mình. Gặn hỏi thì anh hỏi ngược lại:
– Ông có biết trong tháng 12 hằng năm, quên lễ Giáng Sinh
đi, hiện nay có ngày lễ lớn nào không?
– Chịu. Có ngày lễ lớn nào đâu?
– Đúng là ông còn sống trên mây. Lễ kỷ niệm ngày thành lập
quân đội 22 tháng 12 đó. Ông không biết cũng phải vì nhà ông đâu phải gia đình
bộ đội như tôi…
– Nhưng… thôi, vô một cái đi rồi nói. Gia đình toàn là bộ đội,
thanh niên xung phong và công nhân viên như nhà ông thì nghe nói được phong tặng
là “gia đình vẻ vang” gì đó, còn muốn gì nữa mà…
Anh bạn ngắt lời tôi:
– Còn “vẻ vang” hơn nữa kìa. Bà già tôi vừa làm tổ trưởng
dân phố vừa làm tổ trưởng tổ phụ lão phường, được gọi là “cán bộ” luôn đó.
Nhưng để lập thành tích chào mừng ngày 22 tháng 12 này, phường bắt nghĩa vụ
luôn thằng em út…
– Ông nói nó đang là công nhân mà, không được miễn sao, nhà
cũng có hai đứa đi nghĩa vụ rồi?
– Nè, còn đáng nói hơn chứ, một trong hai thằng đó là thằng
thứ tư, đang làm trưởng ban văn hóa thông tin trên phường mà còn phải lên đường
năm 1978, gọi là để làm gương cho thanh niên địa phương! Đã nói là cần vượt chỉ
tiêu giao quân để lập thành tích cho phường nên người ta “hốt” hết, từ thằng thất
nghiệp lêu lổng cho đến thằng công nhân sắp vô biên chế như em tôi. Tất cả mấy
đứa dính nghĩa vụ sẽ được giao quân vào đầu tháng giêng tới. À quên nói là,
cách “hốt” cũng hay lắm. Thôi để “dzô” cái rồi nói tiếp…
Anh bạn kể là sau ngày thằng em út của anh nhận lịnh nghỉ việc
ở công ty để về nhà chờ ngày lên đường thì lạ một điều là người của ban quân sự
phường thường hay đi lại trước nhà anh, kể cả ban đêm. Một đêm nọ… Là dân khá giả
ngày trước nên nhà anh có sân trước sân sau đàng hoàng. Nửa đêm, mẹ anh nghe
chó nhà hàng xóm phía sân sau cứ ăng ẳng sủa mãi, bèn thức dậy đi xem sự tình.
Té ra, có một người mặc đồng phục màu cỏ, đang lom khom núp sau hàng rào…
Bà hỏi lớn: “Thằng nào đó bây?” thì người kia lẳng lặng rời
khỏi chỗ núp, đi mất dạng. Hiểu ra sự việc, sáng sớm hôm sau, bà “mẹ chiến sĩ”
đã có hai đứa con đi nghĩa vụ quân sự, quá phẫn nộ và thất vọng, đã lập tức lên
phường lớn tiếng chửi – tất nhiên chửi một cách có văn hóa. Bà khẳng định
rằng gia đình bà đã đóng góp nhiều đứa con đi nghĩa vụ và TNXP và tham gia việc
công đến mức như ngày hôm nay mà chính quyền phường vẫn dửng dưng, thiếu tin tưởng,
còn sợ thằng con út của bà trốn nghĩa vụ, đến mức cho người đêm ngày canh trước
canh sau như chực ăn trộm, thì… dẹp hết, bà không làm tổ trưởng, tổ triếc gì nữa
hết, trả lại luôn cái bằng khen “gia đình vẻ vang” gì đó.
Đúng là tôi dở hơi, cứ đến tháng 12 hằng năm là cứ lãng đãng
hồi tưởng – như một sự níu kéo vô vọng – tìm cách sống lại héo hon những kỷ niệm
mờ nhạt về một quãng đời yên vui. Cứ sắp đến ngày 24 tháng 12 là tôi đi tìm lại
hình ảnh hân hoan một thời thơ ấu, tóc xanh của mình cùng các bạn bè xưa cũ, mà
không hề biết còn có ngày 22 tháng này run rủi lại rất cay đắng đối với người bạn
thân thương.
Đến hôm nay, đã trôi qua nhiều tháng 12 kết thúc các năm cũ,
ông già Noel đã bao lần tặng quà Giáng Sinh cho bọn trẻ con, và lần nào ông
cũng nháy mắt, cười hẹn trở lại vào mùa hội vui năm tới nữa. Mơ ước thầm lặng của
tôi vẫn là chúng ta có thể cùng nhau phục hiện và chia xẻ những niềm vui chan
hòa mà tháng 12 trao tặng như ngày xưa, cùng phẩy phui những chuyện buồn nào đó
nếu như chúng vô duyên xảy đến vào tháng cuối năm…
Phạm Nga
