The Catcher in the Rye xuất bản năm 1951, khi tôi chưa kịp mở
mắt chào đời. Tuy hai phần ba thế kỷ đã qua, và tôi cũng sắp sửa từ giã cõi trần
(tới nơi rồi) nhưng vẫn chưa bao giờ tìm đọc nguyên văn tác phẩm này của J.D
Salinger cả. Lý do, giản dị, chỉ vì tôi đã đọc Bắt Trẻ Đồng Xanh (Thanh
Hiên xb 1967) của Phùng Khánh tự lâu rồi. Dịch giả hẳn là phải thông thạo Anh
ngữ lắm nên bản tiếng Việt vô cùng gẫy gọn, trong sáng (và cũng rất tài hoa)
khiến tôi sợ rằng đọc nguyên tác chưa chắc đã thích bằng. Nó hay đến độ mà nhà
văn Võ Phiến cũng có một tạp luận) cùng tên (“Bắt Trẻ Đồng Xanh”) vì ông đã mượn
tựa từ bản dịch của ni sư Thích Nữ Trí Hải.
Bài viết này xuất hiện lần đầu trên tạp chí Bách Khoa – phát hành từ Sài Gòn, vào tháng 10 năm 1968 – và đến nay vẫn còn được độc giả quan tâm, dù hơn nửa thế kỷ đã qua. Một trong những vấn đề được tác giả đề cập đến là số phận bi đát của những người phụ nữ miền Nam, có chồng (và mất chồng) chỉ trong vài hôm – hoặc vài tuần – sau Hiệp Định Genève:
“Cuộc chiến này xuất hiện ngay từ những cuộc liên hoan chia
tay giữa kẻ ở người đi trong thời hạn 300 ngày tập kết, những cuộc liên hoan có
hát có múa, có bánh trái tiệc tùng... Nó xuất hiện ngay từ những đám cưới vội
vã sau ngày đình chiến, những đám cưới lắm khi tổ chức tập thể, do trưởng cơ
quan, trưởng đơn vị chủ tọa. Nạn nhân đầu tiên của cuộc chiến này không phải là
những kẻ ngã gục vào 1958, 1959, mà là những cô gái tức khắc biến thành góa bụa
từ 1954.”
Sáu năm sau Mặt Trận Giải Phóng Miền Nam được thành lập, vào
hôm 20 tháng 12 năm 1960, tại huyện Châu Thành – tỉnh Tây Ninh. Tuy được “dựng”
lên ở miền Nam nhưng phần lớn cán binh (và tử sĩ) lại là người miền Bắc,
theo ghi nhận của nhà thơ Nguyễn Chí Thiện:
Trại lính, trại tù, người đi không ngớt
Người về thưa thớt dăm ba
Trẻ con đói, xanh như tàu lá
Cày bừa phụ nữ đảm đang
Chốn thôn trang vắng bóng trai làng
Mười năm sau năm nữa (năm1975) thì chiến tranh chấm dứt. Tuy
hòa bình đến nhưng trại lính, trại tù, người (vẫn) đi
không ngớt. Bọn trẻ thì đi thi hành nghĩa vụ quốc tế (giải phóng nước
bạn Cambodia), còn lớp già (thuộc phe thua trận) thì đi… học tập cải tạo.
Dù được bên thắng cuộc hứa hẹn là thời gian “thụ huấn” chỉ
vài tuần thôi nhưng thực tế thì người về thưa thớt dăm ba,
và không ít kẻ đã ra đi vĩnh viễn, để lại vô số những vành khăn tang trên đầu
cô phụ (vào giữa thời bình) mà chả hề có một tờ thư hay mảnh giấy báo tử nào
ráo trọi.
Nếu còn sống sót, kẻ thất trận cuối cùng cũng đã rời trại tù
vào những năm đầu của thập niên 1990, sau gần 20 năm bị giam cầm. Hơn một phần
tư thế kỷ đã qua. Tù nhân chính trị ở Việt Nam hiện nay đều thuộc vào lớp người
mới, với tên gọi mới: tù nhân lương tâm – TNLT.
Hôm 22 tháng 6 năm 2021, VOA cho biết:
“Theo báo cáo mới được đưa ra của VNHR, ít nhất 46 người đã
bị bắt giữ và truy tố tính đến ngày 31/5 vì vi phạm Bộ luật Hình sự 2015 sau
khi ‘bày tỏ quan điểm chính trị của họ thông qua mạng xã hội’, một cáo buộc mà
các nhà chức trách gọi là ‘chống phá nhà nước’. Nhóm nhân quyền ở California
cho biết rằng những người khác bị bắt trong năm qua bao gồm các nhà hoạt động
chính trị, nhà báo độc lập và những người khiếu kiện về quyền đất đai.”
Ngày 15 tháng 7 năm 2022, bỉnh bút Nguyễn Văn Lung (Tạp Chí
Luật Khoa) cập nhật thêm vài ba dữ kiện:
Tuy tuyệt nhiên “không có tiến triển gì trong việc cải thiện
tình hình nhân quyền trong nước” nhưng đã có sự thay đổi lớn lao (và khá bất ngờ)
nơi thái độ của không ít nạn nhân. Phụ nữ Việt Nam hiện nay không còn chịu nín
lặng trong cảnh góa bụa, ngay sau ngày cưới, như lúc đình chiến 1954. Họ cũng
không cắn răng và nuốt nước mắt, trước cảnh gia đình tan nát (chỉ vì chả may
thuộc bên thua cuộc) như sau Đại Thắng Mùa Xuân 1975 nữa.
Những người vợ tù bây giờ đã cùng chồng tích cực nhận lãnh
vai trò “tác nhân,” thay vì chỉ nhẫn nhục “cam chịu lịch sử” như lớp người đi
trước, dù họ vẫn bị đe dọa và sách nhiễu thường xuyên:
- Công an Thanh Hóa dọa bắt luôn vợ Bùi Văn Thuận
- Vợ TNLT Trương Minh Đức bị câu lưu, tước hộ chiếu
- Ông Trịnh Bá Phương bị ép cung: “Không nhận tội vợ sẽ bị bắt”
- Vợ nhà báo Lê Trọng Hùng bị từ chối thăm gặp chồng
Bùi Huệ, phu nhân của TNLT Dũng Vova: “Đến nay Vova được sự ủng
hộ và quý mến của không ít các bà con, anh em cùng lý tưởng. Nó giống như vị ngọt
của cà phê đã trải qua cái đắng.”
Đỗ Lê Na, phu nhân của TNLT Lê Trọng Hùng: “Tôi cũng muốn
cho người dân ở trong nước, đặc biệt là những gia đình đấu tranh, một số gia
đình thì cũng còn e ngại trong việc người thân của mình bị bắt bớ, có những gia
đình không dám thẳng thắn lên tiếng, thì tôi muốn qua cái câu chuyện của gia
đình mình để cho mọi người biết rằng là cái quyền lên tiếng để chống lại áp bức
bất công - đó là quyền của mỗi người, và nếu chúng ta làm đúng thì chúng ta sẽ
không có gì phải sợ hãi họ cả.”
Trịnh Nhung, phu nhân của TNLT Bùi Văn Thuận: “Cháu/em là vợ
của anh Thuận, luôn tự hào về anh, ủng hộ và tin tưởng rằng anh không làm gì
sai cả, nên sẽ luôn đồng hành cùng anh trên con đường khó khăn phía trước.”
Không chỉ thân nhân mà bằng hữu, hàng xóm, láng giềng cũng
thế. Thái độ của họ đối với những TNLT của chế độ hiện hành hoàn toàn đã khác.
Hình ảnh, biểu ngữ, cùng những bó hoa rực rỡ và bia bọt tràn lan khi mọi người
chào đón Phạm Thanh Nghiên, Cấn Thị Thêu, Ba Sàm Nguyễn Hữu Vinh (như những vị
anh thư hay anh hùng của thời đại) đã khiến cho cư sỹ Phạm Nguyên Trường cảm
thán: “Trong nước CS mà đón tù chính trị về vui vẻ như thế này thì thời gian tồn
tại của chế độ có thể kéo dài bao lâu?”
Ơ hay, cái ông
này hay nhỉ? ̣Sao đã tu tại gia (và đã muốn gác bỏ chuyện thế sự ngoài tai) mà
vẫn còn “bao la” thế? “Thời gian tồn tại của chế độ còn có thể kéo dài bao lâu”
nữa là chuyện của “các đồng chí lãnh đạo ở trên,” chứ việc gì mình phải bận
tâm!
Tưởng Năng Tiến
