Trên tuần báo Le Point, mục « Paris đây, Paris
đó » của tuần này giới thiệu một ngôi chùa Thái Lan ở thành phố
Moissy-Cramayel thuộc tỉnh Seine-et-Marne (77) ngoại ô Paris về phía Đông, tức
còn nằm trong Ile de France. Ngôi chùa này từ khá lâu, nay được báo Le Point
nói tới, thật ra không phải nhằm giới thiệu ngôi chùa mà nhằm giới thiệu hàng
ăn vào ngày cuối tuần và các ngày lễ. Nhà báo để ý nét khá đặc biệt này cũng phải
vì món ăn giá đồng hạng 6€ và có chừng mươi món cả chay lẫn mặn. Thái Lan theo
Tiểu thừa nên tu sĩ ăn mặn và chỉ ăn có bữa trưa mà thôi. Nét đáng chú ý thứ
hai là thực khách đủ các thành phần xã hội, tuổi tác và sắc tộc. Mỗi hôm hàng
ăn mở cửa phải có tới cả ngàn người tham dự. Tiền thu được xung vào quỹ tu bổ
và tân trang cơ sở.
Không biết vì mục đích của hàng ăn hay vì giá cả mà có đông người tới như vậy? Hay vì cảnh chùa ở ngoại ô yên tĩnh mà thu hút đông đảo khách thập phương?
Đọc qua bài giới
thiệu của ký giả Nathalie Lamoureux trên Le Point nghĩ khó có ai kìm giữ lòng cứng
rắn mà không cảm
thấy háo hức tìm đến ngay để vừa ngắm cảnh chùa vừa thưởng thức bữa cơm
ngon và rẻ! Ngày hôm sau, chúng tôi dẫn nhau tới chùa cho biết thực hư như
thế nào. Hóa ra chùa này cách xa chỗ chúng tôi ở chừng hơn mười km. Chúng tôi tới
lối hơn 13 giờ, nhìn chung quanh thấy có ít lắm cũng phải trên 700 người đang
ngồi vào bàn hoặc đang xếp hàng mua phiếu, mua thức ăn.
Thế là hôm nay
chúng tôi đi ăn chùa, đi « ăn chùa » theo đúng nghĩa
đen của từ ngữ. Nghĩa đen dĩ nhiên ai cũng hiểu là ăn cơm ở chùa. Riêng nghĩa
bóng, có thể giới trẻ có người không hiểu. Vậy“ăn chùa”, theo nghĩa
bóng, được nhiều người hiểu và dùng khi nói chuyện thông thường
là “ăn miễn phí, ăn không phải trả tiền”. Có người đi xa hơn, cho rằng
ý nghĩa “ăn chùa” bắt nguồn từ một điển tích đời nhà Đường ở
bên Tàu.
Ngày xưa, có một
anh học trò nghèo hay chữ tên Vương Bá hằng ngày, canh chừng hễ tới bữa ăn liền
tới chùa Mộc Lan ăn cơm. Theo lệ chùa, cứ tới bữa ăn, thầy chùa trông coi phòng
ăn đánh chuông làm hiệu, để mọi người trong chùa biết là tới giờ ăn mà tụ tập lại
ăn cơm. Vương Bá nghe chuông thì mon men tới chùa cùng nhập vào ăn chung với mọi
người. Không ké né gì hết. Vì là của chùa mà. Một hôm thấy anh chàng này « ăn
chùa » mỗi ngày mà lại ăn mạnh quá, nhiều thầy chùa không thích,
cho rằng hao tốn của chùa. Họ bàn nhau tìm cách đối phó một cách khéo léo. Hôm
sau, ở chùa ăn xong, thầy chùa mới đánh chuông. Nghe tiếng chuông, Vương vội tới
chùa thì bữa ăn đã xong. Vương Bá cảm thấy xấu hổ lắm, bèn tới vách chùa, viết
lên 2 câu thơ:
Thướng đường
dĩ liễu các tây đông
Tàm quý đồ lê
phạn hậu chung.
Tạm dịch :
Lên chùa thăm
khắp cả tây đông
Cơm sư nghĩ lại
thẹn tiếng chuông.
Về sau, Vương Bá
thi đậu cao, ra làm quan. Được tin, nhà chùa vội che hai câu thơ lại, gìn giữ
bút tích của anh học trò xưa như bảo vật riêng của chùa. Một hôm chợt nhớ lại
thuở hàn vi, làm anh học trò nghèo, hằng ngày tới ăn chực cơm chùa, Vương Bá đến
thăm lại cảnh cũ người xưa. Thấy cách làm của chùa khéo léo và ngụ ý đẹp, gìn
giữ 2 câu thơ ngày xưa của mình làm trong lúc tức cảnh mà ghi vội lên vách
chùa, Vương cảm khái mà viết thêm hai câu nữa, thành một bài tứ tuyệt:
Tam thập niên
lai trần phác diện
Như kim thủy đắc
bích sa lung.
Tạm dịch :
Ba mươi năm chẵn
nhem nhuốc mặt
Đến nay mới được
gấm the lồng.
(Theo Phạm Tuấn
Vũ, báo Bình Định).
Anh học trò nghèo
thuở xưa nay vinh hiển. Cách ứng xử của nhà chùa rất đẹp và nhờ đó hai câu thơ
trước kia nay trở thành bài thơ bốn câu có giá trị lịch sử độc đáo, ghi lại mối
quan hệ giữa vị quan lớn ngày nay và nhà chùa. Người đời sau nhớ chuyện cũ bèn
đặt tên cho bài thơ là « Đề Mộc Lan viện ».
Theo Thạc sĩ Phạm
Tuấn Vũ (Báo Bình Định) thì « ăn chùa » không liên hệ
xa gần gì với điển tích là giai thoại Vương Bá hằng ngày tới chùa Mộc Lan ăn chực
vì chuyện này hoàn toàn không phù hợp với văn hóa Việt Nam. Vẫn theo ông thì
cách dùng thành ngữ “ăn chùa” phải được bắt nguồn từ một hiện
thực khá phổ biến của xã hội nước ta. Đó là vào các ngày lễ lớn như ngày rằm,
ngày mùng một, người Việt Nam thường đi tới chùa lễ Phật, xong ăn cơm chùa được
phước. Đây là dịp các chùa thết đãi cơm chay cho bá tánh tới cúng chùa. “Ăn cơm
chùa” trong dịp này không trả tiền. Việc đi ăn cơm chùa có từ lâu đời trên khắp
đất nước ta, là nét đẹp văn hóa, tín ngưỡng của người Việt Nam.
Cũng xin nói thêm
rằng, thành ngữ Việt có câu “đất vua, chùa làng”, có nghĩa chùa chiền là
tổ chức độc lập thuộc về cộng đồng xã thôn.
Tuy nhiên, trong
những người đi ăn cơm chùa, không phải ai cũng là Phật tử và ăn chay. Với những
người này, ăn cơm chùa chỉ cốt yếu đó là một dịp đỡ tốn tiền cơm. Nhiều người
không những ăn tại chỗ mà thôi, mà còn mang về một vài phần ăn nữa. Có thể từ
đó “ăn chùa” có nghĩa là « ăn không tốn tiền ».
Rồi có thêm “đồ chùa”, “của chùa” cũng hàm nghĩa như « ăn
chùa ».
Xin mách
riêng « ăn chùa » không ở đâu bằng ở Thánh Thất Cao
Đài ở Tây Ninh và ở vùng Hòa Hảo, Long Xuyên. Nơi đây mọi người bất chợt ghé
qua, lúc nào cũng có sẵn cơm chay, canh sốt, tự do ăn no bụng mà hoàn
toàn « ăn chùa ». Tức ăn xong, đứng đậy
đi, không phải bận tâm gì cả. Nếu tử tế, nghĩ lại mình vừa được bữa cơm ngon và
no lòng, phụ giúp dọn dẹp hoặc đem rửa chén đũa của chính mình vừa sử dụng. Thì
đẹp hơn! Sanh hoạt này có từ giữa thế kỷ qua.
Nhớ lại lúc Tây bắt
lính, một số khá đông các ông Hà Nội tới tuổi bị bắt lính, vội chạy vào Sài
Gòn, vọt lên Tây Ninh, xin đi lính Cao Đài. Tùy theo tuổi tác và học lực, Tòa
Thánh Tây Ninh móc cho lon sĩ quan để yên thân mà ở lại, có sẵn cơm ăn ngày ba
bữa. Đây không phải « ăn chùa » mà « ăn cơm Cao Đài », rồi
len xuống Sài Gòn hoạt động chánh trị đảng phái hoặc báo chí chờ ngày đẹp trời
vào chánh quyền. Cỏ May tôi nhắc chuyện này với quen biết thực tế những nhơn vật
có thành tích ăn cơm Thánh Thất Tây Ninh và đã làm nên sự nghiệp.
Cơm Hòa Hảo thì đạm
bạc hơn vì vốn là cơm của nông dân miền Tây. Cứ tới những ngày lễ lớn như ngày
lập đạo, ngày Đức Thầy thọ nạn, cả ngày rằm mùng một, Hòa Hảo tổ chức lễ và dĩ
nhiên có cơm chay cho bà con đồng đạo ăn no bụng trước khi chèo ghe về nhà. Những
dịp như vậy, ban ẩm thực đã sử dụng tới hàng tấn gạo.
Ngày thường, như
ngày nay, ở Long Xuyên có « bánh xèo không đồng » để
giúp bà con lỡ bước no bụng mà đi tiếp. Nghe nói bánh xèo này là loại « không
người lái », tức không tôm thịt, chỉ có lai rai vài cọng giá, chút đậu
xanh, vài lát tàu hũ. Thế mà vẫn ngon tuyệt. Nhờ bột ngon và đổ khéo, bánh giòn
tan, nóng hổi, chấm nước tương ớt đỏ au, cặp với nhiều loại rau dại hái trên
núi Thất Sơn, mà ăn quên thôi.
Đặc tánh của 2
tôn giáo dân tộc gốc Nam Kỳ có khác!
« Ăn
chùa » ở
chùa Thái Wat Thammapathip (Chùa Ánh Sáng)
Khách thập phương
tới đây, ai cũng ngạc nhiên và bị mê hoặc trước phong cảnh chùa yên tịnh, mát mẻ,
không khí thanh thoát tuy cách thành phố không xa lắm. Tới đây còn là dịp gặp
nhau bất ngờ vì cùng đi chùa mà không kịp ới nhau trước. Từ 2 giờ chiều, chùa
có nhiều sanh hoạt phật sự và văn hóa như những lớp võ thuật, dưỡng sinh, thiền
tập, hay đọc sách ở thư viện. Có điều gì thắc mắc, có thầy chùa sẵn sàng giải
đáp hoặc chỉ dẫn thêm. Trẻ con có dịp chạy nhảy thỏa thích trên sân cỏ, ngoài nắng
hoặc dưới bóng cây mát rượi.
Đây là lâu đài
Lugny tuy lớn nhưng thuộc loại khiêm tốn của thế kỷ XIX, thứ lâu đài của nhà tư
sản xưa. Có lẽ của một địa chủ vì ở đây là vùng nông nghiệp xưa. Lâu đài Lugny
được Hội Phật giáo Pháp mua lại năm 2000 và biến làm ngôi chùa nhưng vẫn còn giữ
nguyên kiến trúc cũ. Trên lối đi bộ có treo nhiều bảng ghi những lời dạy quí
báu như « Đừng giết tương lai bằng hiện tại ».
Hôm chúng tôi tới,
trong vườn chùa đã có người đang ngồi ăn cùng gia đình. Mua phiếu, mua thức ăn,
khách hàng đều phải xếp hàng, và hàng khá dài. Mua ngay không làm sao được. Có
thức ăn rồi thì tự mình tìm bàn trống ngồi vào ăn. Thức ăn đựng trong hộp hoặc
trong cái giỏ bằng giấy cạt-tông khéo léo xếp nên trông như chiếc thuyền
con rất đẹp và sạch sẽ, làm cho người đang đói bụng càng thêm đói.
Con nhỏ cháu,
đang học năm cuối của trường EDHEC (Cao đẳng Thương mãi) chọn món gỏi Thái cũng
đựng trong chiếc thuyền như vậy. Thấy thật hấp dẫn vì quá bắt mắt. Nó vội gắp một
miếng lớn đưa vào miệng. Chưa kịp nuốt, nước mắt, nước mũi giàn giụa. Vội
ngưng, lấy nước uống. Đưa món gỏi cho chú của nó ăn mà chắc nó tưởng như món
sà-lách của Pháp quen thuộc. Cay quá mà ớt đâu không thấy. Nó không biết Thái
ăn cay hơn Việt Nam. Nó vội chạy đi xếp hàng chờ mua món khác. Món cơm
chiên tôm hoặc mì xào tôm, cả hai đều chỉ có đúng « vợ chồng » nàng
tôm mà thôi. Tuyệt đối không có thêm con cái gì hết. Vì giá món ăn khiêm tốn mà
hạn chế vật liệu hay vì ăn ở chùa, mặc dầu chùa Thái không ăn chay, nhưng nhà
chùa cũng phải giới hạn tối đa sát sanh đúng theo giới luật? Nhưng phải nói món
nào cũng ngon và một món cũng vừa đủ no bụng cho người có sức ăn bình thường.
Chúng tôi thật sự
ngạc nhiên khi khám phá cảnh chùa tuyệt đẹp, với nhiều sanh hoạt tu tập và văn
hóa phổ thông, với hàng ăn giá 6€ / món, tùy chọn lựa, mở cửa suốt từ 11 giờ
sáng cho tới 10 giờ tối. Đã tới rồi, không riêng gì chúng tôi, mà chắc ai cũng
tự hứa ít nhứt sẽ thêm một lần nữa trở lại.
Không biết sanh
hoạt này có tiếp tục cả vào mùa đông hay không? Vì đem vào bên trong chùa thì
không đủ chỗ cho khối khách thập phương lên cả ngàn người như vậy. Tôi
nghĩ chắc đây là trường hợp duy nhứt của vùng Paris tuy chung quanh Paris, tức
trong Ile de France, vốn có nhiều chùa của nhiều hệ phái khác nhau.
Nguyễn thị Cỏ May
