Tôi và cô ấy cùng mang một lòng yêu nước da diết. Ai đó có
thể nhận xét, đây là một loại tình yêu bực bội không vừa ý. Tôi đã từng nói,
tôi yêu quê hương với một chút khổ dâm. Còn cô ta nói, tình yêu bất chấp đau khổ.
Đó cũng là cách chúng tôi yêu nhau, qua nỗi đau và một chút điên rồ.
Hầu như mỗi cuối tuần, cô ấy và tôi đều đi đâu đó bằng tàu điện hoặc xe buýt. Ở Ukraine, có thể đi xa trong cuối tuần và trở về đúng thời hạn. Chỉ một lần chúng tôi về trễ, đi làm muộn hôm thứ hai. Đó là ngày chúng tôi đón xe đi nhờ từ Milove, vùng Luhansk, vào tháng Giêng. Đây là nơi cực điểm miền đông của đất nước. Đi đến bằng xe buýt, lúc quay về, chúng tôi cầm tay nhau đi bộ dọc con đường phủ đầy tuyết. Thuở đó chúng tôi say mê nhau. Những anh chàng ở nhà bốn cửa kiểu Liên Xô cho chúng tôi đi nhờ, không có vấn đề, ngoại trừ mỗi lần họ chỉ chở chúng tôi vài kilô mét, rồi thả xuống để rẽ vào làng của họ. Nhìn ánh sáng xanh ngát buổi hoàng hôn, chúng tôi rùng mình và cảm thấy hạnh phúc.
Đúng như vậy, những thứ ở Ukraine làm chúng tôi yêu thương một
cách u buồn, điều này khiến cho nhiều người quen cảm thấy khó chịu. Tiếng các mảnh
kim loại va chạm bất ngờ trên các xe buýt liên tỉnh. Các chương trình hài kịch
khủng khiếp kéo dài nhiều giờ bắt buộc phải xem như "Khu Phố Buổi Tối".
Những màn ảnh truyền hình phẳng ở các trạm xe buýt cao cấp, chẳng hạn như
Dnipro, nơi dàn loa ầm ỉ chói tai, ví dụ nghe một đoạn nói Rap ngắn: "Cảm
giác đẹp nhất là khi anh nổi bật hẳn ra khỏi đám người", do một nghệ sĩ
Ukraine trình diễn, lấy tên họ bằng chữ La mã vì cho rằng sẽ được người tây
phương chú ý. Mùi rượu chua bốc lên từ các giường tầng dưới thấp, trong bóng tối
mập mờ của xe giường nằm hạng bình dân, trong khi chúng tôi cố gắng dỗ giấc ngủ
trên tầng giường cao nhất. Mùi cà phê tan trong ly nhựa. Mùi xúc xích kẹp trong
bánh mì. Thức ăn bình dân ở ga xe lửa, như chả lá cải, bánh gói nhân thịt; nhớ
lại lúc đó, tôi vẫn thắc mắc, vì sao cô ta không quan tâm đến sức khỏe.
Hoặc những gì nhẹ nhàng hơn: Bà mẹ mập mạp và cô con gái ngồi
xổm nói tiếng Surzhyk, ngôn ngữ kết hợp giữa tiếng lóng Nga và Ukraine. Họ nhìn
rất giống nhau, cắt tóc ngắn, da sẫm, khuôn mặt rộng, má ửng màu củ cải, ai có
thể không xinh đẹp như vậy, nếu không có đôi mắt to xanh xám! Họ là chủ quán cà
phê bình dân ở nhà ga trong một thị trấn ít ai biết, với những chiếc bàn phủ
khăn dầu bị rách bởi những vết dao của các thực khách bất cẩn. Cô con gái đã
dùng giẻ xám chà xát mặt bàn trước khi bưng đĩa thức ăn do mẹ cô chuẩn bị cho
chúng tôi. Tính hết bữa ăn này giá tiền chưa đến một đô-la. Gồm có khoai tây
nghiền với bơ nóng chảy ở giữa, sườn heo chiên giòn và nước anh đào ép tươi đựng
trong cốc. Trên chuyến xe buýt Dotnetsk, những người mặt xám chì, không thấy nụ
cười, trông mệt mỏi sau khi nhiều giờ làm việc. Những lá thu ẩm ướt rải rắc
trên các lối đi trong vườn Storozhynets ở Chernivtsi, nơi chúng tôi ghé đến chỉ
để dạo quanh. Có thể, chúng tôi là những người hiếm hoi bỏ cả ngày du ngoạn
trong một thị trấn, chen lấn, không có gì đáng xem.
Cô ta trích dẫn Serhiy Zhadan mà cô yêu thích: “Ya liubliu
tsiu krainu navit bez kokainu” (Tôi yêu quê hương này mặc dù không có bạch phiến.)
Tự nhiên, tôi buông miệng nói tiếp, "và cũng không có thuốc an thần."
Đó là lúc cô ngừng dùng thuốc chống trầm cảm; cô nói, việc này khiến cô lên
cân. Đây là điều phù phiếm nhất mà tôi nhận thấy từ cô trong bao năm quen biết.
Giờ đây, cô ấy luôn luôn hiện lên trong tâm trí tôi cùng với
dòng thơ của thi sĩ Tom Waits mà tôi yêu thích: "Nàng là thiếu nữ trung
lưu…" Cô ta đã sống vài năm ở Mỹ. Cha cô sang đó, cần gấp rút kiếm một số
tiền và mang cô theo. Sau khi tốt nghiệp đại học, cô lấy chồng và nhanh chóng
ly dị. Tôi rất ghen tị quá khứ này, nên hiếm khi nhắc lại chuyện bên đó.
Một lần, cô nói, bạn bè cô ở Mỹ, ngay cả người chồng cũ, thường
gọi đất nước này là "the Ukraine", có mạo từ đứng trước để xác định,
mặc dù, họ biết trong tiếng Anh, chỉ cần nói "Ukraine", nhưng lưỡi của
họ vẫn tiếp tục phát âm "the" theo phản xạ. (*) Cô hỏi người chồng, tại
sao? Sau một hồi suy nghĩ, anh ta trả lời: "Tôi nghĩ là tại âm U, như the
U.S., the U.K., the Ukraine. Hai đứa tôi bật cười vì giải thích như vậy. Rồi từ
đó trở đi, chúng tôi bắt đầu để ý và chỉ cho nhau những hoàn cảnh, những trường
hợp, phải nói "the Ukraine" mới đúng, ngoài ra, cơ bản đã có Ukraine,
nhưng trong thực tế, cũng có the Ukraine - một "voilà-Ukraine". Một
Ukrainian Dasein.
Ví dụ, những đàn ông trung niên đội mũ lưỡi trai, râu mép
dài, áo khoác da bên ngoài áo ấm. Những phụ nữ trung niên đội mũ rộng đan bằng
len. Những nữ sinh viên trở lại ký túc xá sau khi nghỉ cuối tuần về nhà. Mang
giày ủng trắng thời trang, họ bước qua các vũng bùn lầy lội, tay nắm chặt những
túi đựng đồ bằng nhựa ca-rô, những ngón tay đỏ ửng vì lạnh, cố gắng không làm
hư những móng tay mới vừa sơn. Một bà già mặc áo khoác nâu dài đến mắt cá, mang
giày thể thao trắng rẻ tiền, đang gọt táo trên chiếc xe chở hàng. Người tài xế
già nua mái tóc xù màu vàng ngồi sau tay lái trong một dòng xe cộ đông nghẹt ở
Donetsk, đang bình tĩnh hút thuốc, nhìn qua cửa, theo dõi đời sống.
Một đêm trăng xanh, trong những đợt sương tồi tệ nhất hoặc
dưới những cơn mưa dầm, cô nhốt tôi vào chiếc xe Skoda Fabia màu đỏ, quà tặng của
người cha. Cô ấy có bằng lái. Chở tôi đi xem quê hương nhưng bị ngăn cách với đồng
bào bởi kính xe và âm nhạc: hầu hết, Tom Waits, vì một số lý do, hoàn toàn phù
hợp với Ukraine. Nhưng sau cùng, chuyến đi khiến tâm trạng cô không vui, có lẽ,
vì kính và âm nhạc ngăn cản. Chỉ có thể nhìn ngắm, nhưng không thể trải nghiệm,
không thể xác định. Cuối tuần sau, sẽ mua vé xe buýt hoặc tàu điện để được sống
giữa dân chúng.
Đối với chúng tôi, The Ukraine là một bến xe buýt mới, khổng
lồ, trống trải, phủ đầy tuyết, ở ngoại ô Cherkasy. Không thể hiểu, tại sao bến
lại quá lớn và trống vắng. Hai đứa tôi đứng giữa cánh đồng ngập tuyết, dưới
tàng cây, lẻ loi, lạnh cắt da. Đối diện, một chiếc xe buýt nhỏ hiệu Mercedes
Sprinter màu trắng. Tôi bước đến, mở cửa, người tài xế quát, "Đóng lại.
Hơi lạnh vào. Đây không phải là địa điểm dừng." Chúng tôi đành đứng chờ,
thổi những ngón tay cho nhau, mười lăm phút sau, anh tài xế lết xe được mười
lăm mét. Mặt cô đỏ bừng trong không khí đông lạnh. Trong xe cũng vậy, hơi thở
trở thành hơi nước.
Trả tiền cho tài xế, ông ta càu nhàu. "Đây là điểm dừng",
cô cười khúc khích rồi thì thầm vào tai tôi, "Đây là Ukraine."
Nói chung, cô ấy dễ cười, đôi khi có khiếu hài hước đen. Ví
dụ, một lần ở Khotyn, chúng tôi chụp ảnh selfie trước cửa hàng có tên gọi là
"Đồ dùng và phụ tùng cho nhà quàn". Cô ta bật cười sảng khoái rồi
nói, đây cũng là Ukraine.
Khi xe ngưng lại trên xa lộ phía bắc Rivne, một bà già mặc
áo khoác da cừu bốc mùi bò và cỏ khô, một số hành khách quay mũi sang phía
khác, vì họ không biết bà này thực sự là người Ukraine.
Bà là phụ nữ gương mẫu, mặc y phục dân gian chính thống, đeo
ru băng trên tóc, cầm bánh mì và muối trên một khăn thêu cổ truyền, tuy là đồ
giả, nhưng bức hình thêu xơ xác trên khăn là lối vào ngôi làng, có một phụ nữ
Ukraine với ru băng trên tóc, nhưng bị mất một mắt, đó là Ukraine bây giờ.
Ukraine cũng là sự lãng mạn đang suy giảm: Tòa lầu cao xây bằng
bê tông chưa hoàn tất ở ngoại ô Kamiaets-Podilskyi. Hồ nước xanh tím sâu không
đáy trong mỏ đá ngập nước ở Kryvyi Rih, nơi có thể nhìn từ đống đá cao, cảm
giác kinh sợ khi chứng kiến cảnh một vận động viên chậm rãi bơi ếch, trồi thân
mình cao lên khỏi độ sâu không thể tưởng của đáy hồ như những phim trợt nước
nguy hiểm. Một sự tàn phá từ tốn thể hiện trên ngôi nhà thờ ở Lviv, bị xám xịt
bởi những cơn mưa; những tượng người Nga thời khai lập bằng thạch cao trắng
phai màu với kèn hạ thấp ở Kremenets, trong con hẻm giữa các hành lang xẻ núi,
giữa những cánh đồng cỏ khô dày đặc. Trại Tiền phong bỏ hoang bên ngoài
Mariupol, nơi chúng tôi ngồi trên các xích đu rỉ sét, tay cầm bình nước giữ
nóng, nhìn ra biển Azov, nơi những đợt sóng đẩy nhau vào bờ bị đóng băng. Ngay
cả ở thủ đô Kyiv, giao điểm lưu thông bằng bê tông xám nhiều tầng tại trung tâm
giao thông Vydubychi, những ống khói các nhà máy năng lượng TET bao quanh, tỏa
ra những làn khói dày đậm lên nền trời xanh thẳm. Chúng tôi lang thang lướt qua
bên ngoài bề mặt của Ukraine, nhìn xuyên những ô kính xe mờ hơi sương.
Trong những năm sau cùng, cô ta phải điều trị vào mùa hè,
chúng tôi không còn đi du lịch nữa. Đó là lý do, những chuyến đi tôi thường nhớ
lại, là vào cuối thu hoặc đầu xuân, khi nhan sắc của đất nước có mà xám, rỉ sắt,
vàng úa và xanh lá cây non. Những con đường nhỏ dọc theo các hành lang rừng đầy
những cây dương hoặc bạch dương, hầu như không quanh co dẫn qua những ngọn đồi,
đưa đến những nơi lạ lẫm, chưa bao giờ viếng thăm. Chúng ta sẽ cảm thấy sự thôi
thúc, phải dừng lại, leo ra khỏi xe buýt, thực sự đi bộ, nhìn ngắm những nơi
chưa đến, chưa một lần ghé qua.
Một lần kia, tôi ngủ gật tựa đầu lên chiếc mũ kê vào mặt
kính ẩm ướt, khi tỉnh dậy, qua khung cửa sổ, thấy ngay cạnh đường, những đợt
sóng lớn và có vẻ giống kim loại đã đóng băng.
Tôi hỏi cô: "Có phải là hồ chứa nước uống không? Chúng
ta đang ở đâu?"
Cô cười nhẹ rồi vuốt ve mang tai tôi.
"Dụi mắt đi."
Những con sóng đóng băng đó hóa ra là một gò đất đen lớn đã
cày xới.
Một lần khác, ban đêm, sau vành đai khu rừng trơ trụi trong
tháng Mười một, chiếc máy kéo đang chạy chiếu bốn đèn pha chói mắt, hai đèn
trên cản xe và hai đèn trên trên phòng lái, tôi đặc biệt thấy chi tiết này lãng
mạn, không hiểu vì sao, có vẻ huyền bí. Rồi thêm một lần, tài xế xe buýt nhỏ dừng
lại quán cà phê giữa rừng, tôi nghĩ, có lẽ gần Chudniv. Bao quanh quán là một bức
tường cây gỗ, đầu nhọn như bút chì, có chạm khắc những khuôn mặt dài đáng sợ,
đeo bông tai lớn, và đội mào lông của người Cossack. Trông rất kém cỏi chẳng ra
gì nhưng đó là Ukraine. Đêm lạnh rét, không gian sâu thẳm lấp lánh sao trời.
Tôi nghĩ, trong chuyến đi này, sự mệt mỏi ảnh hưởng đến nhận
thức. Không nghỉ ngơi đủ; những thứ đập vào cảm nhận có một chút hư ảo, đồng thời
giống như thật. Mọi thứ lờ mờ và con người xuất hiện trong màn sương rồi trở
nên khác biệt khi đến gần. Trong im lặng, chia sẻ nỗi đau và niềm vui, hai
chúng tôi có thể để dành cả phút để nhìn một giọt nước nhỏ xuống bên ngoài
gương cửa. Ngay cả khi đó, cô ta không chịu nổi tâm trạng thất thường, những thứ
đó đang xóa bỏ trong tôi.
Có lần, tôi nhớ, những người trên xe buýt la lên,
"Starkon, Starkon. Chúng ta đang đi đến Starkon." Có điều gì như một
vũ trụ, tương lai, và bí mật trong từ vựng này, Starkon. Rồi, một giờ sau, hóa
ra là quận Starkostiantyniv, có lý do nào đó, cô trở nên thất vọng, bĩu môi, và
thu mình vào nội tâm. Trong một giờ tiếp theo, mọi thứ dường như rất khủng khiếp.
Ở Starkon, hai thanh niên ngồi sau chúng tôi, nồng nặc mùi rượu. Tất cả hành
khách chìm vào một phần tối xám đậm trong xe, lắc lư như bao tải trên đường gồ
ghề. Không thấy ai cười. Đột nhiên, một trong hai người say rượu sau lưng tôi,
bắt đầu kể cho người kia nghe về đứa con trai nhỏ của anh:
"Tôi nhìn sang, thấy nó ngây thơ và đang khóc.
Tôi nói, 'Mở miệng ra, ba xem.' Nó mở miệng. Anh biết không, có chiếc răng nhỏ
một bên đang mọc lệch lấn vào hai chỗ. Thật đáng thương.'Tội nghiệp thằng bé'.
Tôi hôn nó và ôm chặt vào lòng …" Chuyến xe bất ngờ ướt sũng tình thương
và vẻ đẹp. Mọi người ngồi lặng lẽ, lắc lư theo nhịp xe, chìm lắng vào suy nghĩ
những vấn đề riêng tư, không còn là những người mẫu bằng nhựa màu xám: trong mỗi
con người, sau lớp mặt nạ mệt mỏi, là một vũ trụ bao la đầy sao trời, và cô ấy
nghiêng người, thì thầm vào tai tôi, "con người thật xinh đẹp, ngay cả những
lúc họ không nhận ra."
Đôi khi, hai đứa tôi đi bộ trong những chuyến du hành cuối
tuần, vào những ngày đầu năm, khi còn có cơ hội. Bên ngoài Yuzhnoukrainsk, trên
một khu mộ Polovtsian ở thảo nguyên, chúng tôi hái trộm dưa hấu và ăn ngon
lành. Ra ngoài Konotop, đi lạc trong những khúc sông Seim quanh co, trồi lên từ
lớp bùn cao đến thắt lưng, đến một trang trại, nơi có người phụ nữ và anh chồng
đi đánh cá bằng thuyền câu. Họ mời chúng tôi ăn cá rô luộc vẫn còn vảy. Khi trả
tiền, người phụ nữ cố gắng từ chối, nhưng tay cô run lên vì đây là số tiền quá
lớn đối với cô. Trong khi vẫn còn thời giờ, chúng tôi leo lên một ngọn núi nhìn
ra Yalta, từ một cây số trở lên, thấy rõ ràng trái đất hình tròn: biển xanh đậm
tách biệt khỏi bầu trời xanh lợt, thành một vòng cung khác thường.
Tôi đã đoán trước, trong những chuyến đi sớm, chúng tôi sẽ
thường xuyên làm tình, đặc biệt là ở trên những cánh đồng, những nơi vắng vẻ,
hoặc những nơi phong cảnh đẹp như ngọn núi nhìn xuống Yalta. Tuy vậy, cô ta vẫn
hay nói, "chúng ta dơ dáy quá."
Một vài lần, trong lúc tâm tư bấn loạn, cô ấy thủ dâm, như
trong khách sạn dọc đường xa lộ ở những vùng bùn lầy thuộc Polissia, nơi chúng
tôi khiến cho những tài xế lái xe vận tải liên tỉnh giật mình, nhưng tôi nhanh
chóng hiểu ra, chuyến đi của chúng tôi không phải hoàn toàn du lịch. Cô ta đang
bám víu thời gian nhỏ giọt qua những ngón tay. Đặc biệt, trong những năm cuối
cùng, khi cô cần điều trị càng ngày càng nhiều, chúng tôi đi chơi càng ít.
Tôi ghen tị với quá khứ ở Mỹ của cô ấy, về những gì cô học
được, không biết đến từ đâu. Hoặc đúng hơn, về sự uyên bác hỗn độn của cô. Ví dụ
như, "kiến thức ngẫu nhiên", cô có khả năng này. Chúng tôi đi trên một
chiếc xe đen xuyên qua cánh đồng phủ đầy tuyết trắng ở Boondocks, hai đứa tôi
thích gọi là "Kamianka-Znamianka", ngạc nhiên trước màu xanh lục của
nhựa đường, không biết từ đâu, một phản ứng liên tưởng tinh thần nào đó, cô bật
ra, "Kiến thức ngẫu nhiên: Khi ông Voltaire qua đời, gia quyến đã đưa ông
lên xe ngựa như thể ông còn sống. Cứ như thế, như còn sống, xác chết đã đi đến
một vùng xa xôi ở hướng đông. Anh biết tại sao không? Vì muốn đến trước khi thư
gửi đến. Vì giáo hội sẽ không kịp gửi thư cho giám mục ở vùng này để ra lệnh cấm
chôn ông trong khu đất thánh."
Tôi ghen tị quá khứ của cô ấy ở Mỹ, quá khứ mà từ đó những
cơn kích thích bệnh bùng phát, trong khi, có vẻ như cô ghen tị với tôi những
năm cô đã bỏ lỡ cơ hội ở lại Ukraine. Tôi kể cô nghe nhiều câu chuyện. Vào những
năm trong thập niên chín mươi, khi còn là một học sinh, tôi đã cùng với cha mẹ
đào xới những khu vườn, vào thời đó, chúng tôi tận sức gom góp nhiều mảnh đất
nhỏ do chính quyền cung cấp cho những người thân lớn tuổi và những họ hàng đã
đi ra ngoại quốc làm việc, để gia đình tôi có thể tìm kiếm đủ thức ăn cho các
trẻ em qua suốt mùa đông. Kể sang chuyện điện đã tắt như thế nào giữa mùa giá lạnh.
Cả nhà tôi mặc áo len dày vì ngay cả khí đốt cũng không ấm đủ để tụ tập trong bếp.
Trước là ngồi quanh những ngọn nến, sau là quây quần xung quanh bình điện xe
hơi mà cha tôi đã mua, thắp sáng một bóng đèn tỏa ánh vàng nhạt. Rồi làm thế
nào, vào những buổi tối trong bếp, mẹ có thể nướng trong lò ga, những bánh quy
dẹp với một ít mức hoặc chiên bánh kếp trên nắp lò mà chúng tôi ăn rất dè xẻn.
Dĩ nhiên, lúc đó, tôi không biết, đây sẽ là những kỷ niệm hạnh phúc nhất trong
thời thơ ấu.
Tôi kể cô nghe chuyện tôi và người anh đi dự đám tang của
ông nội từ Kyiv. Lúc đó, tôi đang sống ở Học viện Bách khoa, gần ga tàu điện,
trong khi, anh tôi đang ở nhà trọ ngoại ô khu Vydubychi. Chúng tôi mua vé tàu
suốt khởi hành vào nửa đêm đi Radyvyliv, khi tàu điện ngầm chưa chạy, từ nhà ga
anh tôi đi bộ đến chỗ của tôi. Hai đứa ngồi trò chuyện, hút thuốc, rồi trở lại
nhà ga. Hóa ra chúng tôi đến gần trễ, phải chạy nước rút suốt cây số cuối cùng,
túa mồ hôi, thở muốn đứt hơi, nhảy lên con tàu đang di chuyển, bủn rủn trên những
bậc thang đang rút lên. Người soát vé nhìn thấy, mắng chúng tôi, "Đồ ngu,
hai đứa có thể bị đứt chân biết không!" Tôi muốn cười cho nhẹ bớt nặng nề
nhưng cảm thấy cười lúc này không thích hợp.
Rốt ráo, chúng tôi dự đám tang muộn. Khi đến làng Boratyn,
cha tôi và các hàng xóm vừa trở về từ nghĩa trang. Họ đang ngồi ở chiếc bàn dưới
gốc cây lê già trong sân với chai rượu bình dân, xúc xích hun khói rẻ tiền, và
dưa chua tự làm. Họ nài ép chúng tôi uống rượu. Một phút sau, những hàng xóm
thay nhau kể lại những gì tốt đẹp họ đã làm cho ông lão đã khuất và những gì
người chết đã hứa sẽ để lại cho họ. Con trai ông lão, cha tôi, ngồi im lặng.
Sau đó, ông dẫn chúng tôi ra mộ, ông phàn nàn, "Thân xác chưa lạnh mà họ
đã phân chia tài sản. Cha không cần những thứ này, nhưng ít nhất là đừng công
khai trước mặt mình." Sau khi nghe, tôi nhớ cô nói, những suy nghĩ về
Ukraine, sớm muộn gì sẽ dẫn đến những ký ức về đám tang. Tại sao?
"Có lẽ tình thương sẽ chính xác hơn khi nó lẫn lộn với
cảm giác mất mát không thể trốn tránh," cô phỏng đoán.
Sau cùng, tôi cũng hiểu được ý cô. Một lần vào năm cuối cùng
đời cô, tôi kể chuyện người mẹ của bạn thân nhất của tôi đã chết trong bệnh viện
vì bệnh ung thư. Và anh ấy đã phải đút lót cho cô ý tá trưởng hai mươi hryvnia
mỗi lần anh muốn cô ta tiêm cho người mẹ một mũi morphin, cho đỡ đau đớn.
Cô ấy cười. "Chắc chắn điều này đại diện cho
Ukraine." Và cô bắt đầu khóc.
Đối với hai đứa tôi, sự bùng phát những cuộc nói chuyện
"chính thức" về "tình yêu nước dành cho Ukraine", đang nổi
lên khắp nơi, các cuộc tuyên bố vênh váo, trống rỗng, nhàm chán, và trên hết,
người Nga gọi là posho, nghĩa là lỗi thời và tồi bại. Hoặc, nếu thích tiếng Anh
hơn, gọi là vô liêm sỉ.
Diễn giải câu nói của người Mỹ, cô ta lập luận: Lòng yêu nước
giống như cái dương vật. Bất kể kích thước, không thể là một ý tưởng tốt, nếu
đem ra phất phới ở nơi công cộng. Hát đồng ca và đi theo đội hình. Sharovary,
chiếc quần rộng bóng sáng của người Cossack. Cùng một ngày, mọi người đồng loạt
đeo đồ thêu truyền thống trên áo, thậm chí, dán lên xe hơi. Vẫy cờ cột trên những
cây gậy, hoặc hơn nữa, nếu có thể được, dương cao những lá cờ lớn nhất. Đeo dấu
hiệu chiếc đinh ba Ukraine trên ngực. Tất cả chỉ phô trương, khoe khoang. Việc
này có thẩm mỹ tương đương với việc dựng tấm biển quảng cáo bên đường với hình ảnh
người yêu đang cầm bó hoa đã được sửa bởi photoshop, với lời nhắn:
"Natalka! tôi yêu em! Tolia." Trong trường hợp yêu nước này, hành động
thực hiện một cách tập thể, đổi lại ví dụ như sau: "Natalka! Hãy nhìn xem,
em đã khơi dậy lòng yêu nước của chúng tôi." Đây là chủ nghĩa phô diễn.
Tình cảm chân thành không cần loa phóng thanh. Tình yêu lặng lẽ, hầu như không
nghe thấy. Đó là dấu phẩy, trong lời lập lại: "Tôi yêu cô ấy, tôi rất yêu
Ukraine nghèo của tôi." Hôm nay, tôi gần như bật lên tiếng thổn thức khi
nghe dòng chữ này. Taras Hryhorovych Shevchenko. Bất kể đau đớn, một chút điên
cuồng, dịu dàng, sâu sắc, với nỗi sợ mất mát. Trong tình yêu, điều bắt buộc là
sự chấp nhận.
Một trong vài lần đi cuối cùng, vào giữa mùa đông, chúng tôi
trên chiếc xe buýt về vùng nông thôn bị hư giữa đường, bên ngoài Dunaivtsi. Từng
chút một, xe bắt đầu đông đá. Bên ngoài, cơn gió lạnh xuyên qua da thịt vào tận
xương tủy. Tài xế loay hoay sửa động cơ. Chiếc xe đã quá cũ, đương nhiên thường
bị hư. Hành khách bắt đầu cằn nhằn, "Ở đây chúng ta thường nghe câu hỏi,
có phải chúng ta là một quốc gia thuộc Châu Âu?" Tôi cũng trở nên bực bội,
nhưng cô ấy mỉm cười, sưởi ấm hai bàn tay đang kẹp trong nách. Rồi nói,
"Em chưa bao giờ nghe nói một người nào chết cóng ở Ukraine vì xe hư dọc
đường. Không sao đâu. Dĩ nhiên là khó chịu. Nhưng việc đã xảy ra rồi."
Tôi học được từ cô ấy, sự chấp nhận. Khi mẹ cô gọi điện thoại
mời tôi đến dự đám tang, tôi buồn khổ, nhưng không ngạc nhiên. Cô không trực tiếp
nói với tôi điều gì, nhưng bây giờ, nhìn lại, tôi hiểu cô đã sống một cuộc sống
ngắn ngủi. Như cô ta đã lượm lặt được sự hài lòng từ bệnh trầm cảm và từ tình
yêu buồn rầu bất chấp đớn đau, tôi tin chắc, cô cũng đã đạt được một cảm khoái
nào đó trong việc. Chỉ mong rằng, những khốn khổ thân xác sẽ ít hơn những dày
vò tâm thần mà cô phải chịu đựng.
Nhưng bây giờ nàng đã chết
Chết mãi mãi
Bây giờ, chết và đáng yêu
Tôi không nhận ra khi bước chân lên rìa gò đất mềm, mới đào.
Mẹ cô nhìn tôi dò xét khó chịu. Môi mím lại thành một sợi đỏ đậm màu son môi.
Khuôn mặt mỏng được trang điểm đúng kiểu cách. Một thân hình đẹp so với tuổi
tác. Nếu sống lâu, cô sẽ giống mẹ cô. Bà mặc bộ đồ đứng đắn màu nhạt, áo khoác
trắng và giày cao gót đen: đó là lý do bà đứng trên mặt lề bê tông, không đến gần
gò đất. Mang một chiếc khăn che đầu, nghĩ cho cùng, đây là nghĩa trang. Có lẽ,
bà cho rằng tôi không tỏ lộ đầy đủ nỗi đau buồn. Tất cả những năm qua, bà vẫn
nghĩ, tôi mang ảnh hưởng xấu đến cho con bà. Đã lôi kéo cô ấy "ai biết ở
đâu hoặc muốn gì". Đã từ chối không lập gia đình chính thức, hoặc ít nhất,
sống chung với nhau một thời gian. Tôi tò mò, liệu người mẹ có hiểu nỗi đau mà
con gái bà phải trải qua không? Một ngày nào, tôi sẽ kể cho bà biết. Hoặc có thể,
không bao giờ. Mẹ cô rất sùng đạo Chính Thống và che giấu sự thật để thân xác đứa
con gái được chôn cất theo các nghi lễ vào khu đất thánh.
Tôi đã học được sự chấp nhận từ cô ấy. Đất sét từ ngôi mộ
dính vào giày tôi, làm nhớ lại buổi đi dạo quanh nghĩa trang Krasnoilsk vào mùa
xuân trước. Hoa giả trang trí gần như tất cả các thánh giá. Những hàng chữ viết
lẫn lộn bằng tiếng Lỗ Ma Ni, Nga và Ukraine, đất sét vàng dính vào chân chúng
tôi cũng theo cách như vậy.
Mẹ cô và tôi nghe tiếng chửi rủa lầm bầm sau lưng. Rõ ràng,
hai phu lấp mộ đang tranh cãi về số tiền bà đã đưa cho một người trong hai người.
Nếu tôi nhớ không lầm, họ hơi say. Mẹ cô liếc nhìn những phu mộ, đôi môi mím lại,
sau đó, bà quay đi, thắt chặt khăn quàng cổ mà bà sẽ cởi ra khi rời nghĩa
trang. Bà thì thầm, "Thật là những người kinh khủng!"
Những phu lấp mộ ra dấu bằng cử chỉ xin tôi tha thứ. Họ im lặng
đi ngang qua chúng tôi, vác xẻng trên vai. Khi họ nghĩ, tôi không còn theo dõi,
một người đấm vào vai người kia, rồi gằn giọng: "Đồ ngốc". Vâng, họ
có uống một chút. Có mùi rượu. Họ trông bẩn thỉu trong áo khoác rách màu xám. Họ
không phải người Âu châu, thiếu văn minh. Không có gì để nói. Bên trong mỗi người
đều có một vũ trụ khổng lồ đầy sao trời. Do đó, vẻ bên ngoài không hấp dẫn, lao
động tẻ nhạt, vui chơi thiếu suy nghĩ, tranh giành tiền bạc, thường khiến người
khác không nhìn thấy bên trong. Đôi khi, người ta quên sự hiện diện của nội
tâm. Đôi khi, chúng tôi cũng vậy. Tôi quay sang nói với mẹ cô: "Bà có biết
con gái bà thường nói gì không? Mọi người đều xinh đẹp, ngay cả khi họ không nhận
ra."
Artem Chapeye
Bản dịch Anh Ngữ: Zenia Tompkins.
Bản dịch Việt Ngữ: Ngu Yên
Nhà Văn Ukraine Vừa là nhà văn, nhà báo, dịch giả. Đã bốn
lần vào chung kết của giải BBC Ukraine Book hàng năm. Sinh quán tại Kolomyia,
phía tây Ukraine. Sinh sống tại thủ đô Kyiv. Trong cuộc chiến với Nga 2022,
tháng 3, ông di tản gia đình đến nơi an toàn, rồi trở về đăng lính bộ binh
Ukraine, chống quân Nga. Tốt nghiệp triết học tại Kyiv Mohyla Academy năm 2008.
Nhận học bổng của Central European Initiative và giải Paul Celan cho dịch thuật.