Em sẽ kêu anh “Mình ơi!”
Anh sẽ kêu em
“Mình ơi!”
Hai đứa kêu
nhau “Mình ơi!”
Những câu hát ấy
nghe được trong một bài nhạc quen thuộc của nhạc sĩ Minh Kỳ.
“Mình” là cách
xưng hô trìu mến, âu yếm giữa hai người bạn đời, hoặc thân mật giữa bạn bè thân
thiết, chẳng hạn, “Mình hiểu cậu hơn là hiểu mình.”
Từ “đi phượt” đến “chạy show”
Đấy là ngày trước,
còn bây giờ thì cái “từ” này phổ biến tràn lan. Mới quen biết, mới gặp nhau lần
đầu cũng thoải mái xưng hô theo cách ấy.
Nghe được trong một
gameshow mai mối, hẹn hò ở trong nước.
“Mình đã trải qua
mấy mối tình rồi?” người dẫn chương trình hỏi chàng trai.
“Mình có cả thảy
ba mối tình,” chàng trai trả lời, “hai chính thức, một đơn phương.”
Người hỏi gọi đối
tượng là “Mình”, người trả lời cũng xưng mình là “Mình”. Khán giả khi được hỏi
cho nhận xét, cũng… “Mình” luôn.
“Mình thấy hai bạn có nhiều điểm hợp nhau, theo mình thì hai bạn nên cho
nhau một cơ hội.”
“Mình” dùng cho
ngôi thứ nhất, thứ hai, thứ ba đều được cả, như:
Chàng thấy mình
thật là vô duyên.
Hắn tưởng mình là
cái rún của vũ trụ.
“Mình” dùng cho số
ít, số nhiều đều được cả, như “bọn mình”, “tụi mình”, “chuyện đôi mình”, “chúng
mình ba đứa”, “thương nhớ quê mình”, “yêu tiếng Việt mình”…
Thật là tiện dụng.
Người nước ngoài học tiếng Việt hẳn cũng thấy đơn giản, dễ hiểu, không còn phải
kêu trời vì cách xưng hô Bắc Trung Nam ba miền khá phức tạp của người mình. Vậy
mà, ông bạn tôi lại tỏ ra “bức xúc” khi bước vào tiệm phở được cô nhân viên phục
vụ chào hỏi niềm nở, “Mình đi mấy người?”
“Cô bé này đáng
tuổi con mình mà lại xưng hô ‘mình mẩy’ với mình.”
Nhân nói chuyện
“bức xúc”, tôi được một vị độc giả ở Hà Nội cho “phản hồi” sau khi đọc bài “Tiếng
Việt, yêu & ghét”, nói rằng người phát minh ra cái từ “bức xúc” ấy là cố Thủ
tướng CSVN Võ Văn Kiệt. Đúng, sai thế nào không rõ. Có thể là ông Thủ tướng chỉ
đạo các quan chức phải lắng nghe nỗi b… x… của người dân, rồi báo chí tường thuật
lại nghe sao đó viết xuống hai chữ “bức xúc”. Từ đó, bà con trong nước nhập
tâm, dùng đi dùng lại cái “từ” ấy, dần dà phổ biến trong cả nước, không chỉ
“báo, đài” mà cả trong văn, thơ, nhạc, họa.
Có cả một bài nhạc
được yêu chuộng mang tên “Bức xúc”. Một nhà thơ Tân hình thức ở trong nước bộc
lộ, “Với tôi thơ là không khí để thở, là phương tiện để giải bày những bức
xúc.”
Trên các diễn đàn
thi ca vẫn rải rác những câu thơ trăn trở.
Nỗi niềm bức
xúc chép thành thơ…
Khi xa em nỗi
bức xúc đong đầy
Có đong đầy hay
vơi thì bức xúc vẫn hoàn… bức xúc. Không bức xúc thì cũng “nổi cộm”. Hai “từ”
này vẫn sánh đôi bên nhau.
Cần xử lý những
vấn đề nổi cộm, gây bức
xúc trong xã hội.
Những vấn đề nổi cộm, bức xúc trong ngôn ngữ báo chí
cần được tháo gỡ.
“Ngôn ngữ báo
chí” là một mớ chữ nghĩa lổn ngổn những xử lý, tập trung, trọng tâm, trọng điểm,
triển khai, rà soát, rào cản, tháo gỡ, vướng mắc, dứt điểm, đột phá, bứt phá, rốt
ráo… vân vân. Những chữ nghĩa kiểu này quen thuộc đến mức chỉ cần trộn lẫn, bỏ
chung vào một cái rổ, xúc xúc vài cái rồi nhặt ra từng “từ” ráp lại với nhau là
ra được “những mẫu câu thông dụng” vẫn đọc, nghe trên những “báo, đài”
nhà nước, đại để…
Lãnh đạo vừa
ra văn bản chỉ đạo tập trung tháo gỡ vướng mắc, giải quyết rốt ráo những vụ việc
nổi cộm, bức xúc trên địa bàn, tạo bước đột phá mới trong phát hiện, xử lý dứt
điểm các hành vi tiêu cực.
Khá nhiều “từ” lạ
tai phát sinh trong nước, không rõ nguồn gốc, xuất xứ. Nghe được, cũng trong một
gameshow hẹn hò.
“Mình có sở thích
gì?” chàng trai hỏi cô gái.
“Em thích đi phượt,”
cô gái nói. “Anh có thích đi phượt không?”
“Thích quá đi chứ,”
chàng trai trả lời, “mình là phượt thủ chuyên nghiệp mà.”
Phượt, cái “từ”
ngày càng trở nên quen thuộc, từ những chuyến du lịch khám phá và chinh phục đầy
hứng thú của giới trẻ đến những quán xá mang tên “Phượt” mọc lên ở ven đường
cho những phượt thủ ghé vào nhâm nhi tách cà-phê cho ấm bụng, rồi lại tiếp tục
rong ruổi cuộc hành trình du lịch bụi.
Phượt (đi phượt,
dân phượt), sốc (cú sốc, gây sốc), hot (hot girl, hàng hot), show (chạy show,
show hàng), top (top mười, bảng top), siêu (siêu mẫu, siêu sao), khủng (hàng khủng,
giá khủng), bèo (giá bèo, lương bèo), nóng (tin nóng, bắt nóng), đỉnh, máu,
chui, chiến, chảnh, chuẩn, chốt, choáng, chém gió, gây bão, nhìn đểu, đại gia,
soái ca, chân dài, mặt mộc, hàng độc, đụng hàng, khoe hàng, lộ hàng, gậy tự sướng…,
kể ra không hết, đều là những “từ” phổ biến, thoạt nghe như tiếng lóng của dân
bụi đời hoặc giới giang hồ.
Nhiều “từ” hoặc nửa
Tầu nửa Ta, như: tranh cãi, chỉnh sửa, in ấn, vụ việc, hoặc chữ nghĩa thừa
thãi, như: cặp đôi (đã cặp lại còn đôi), chi trả (đã chi lại còn trả), cây xanh
(phân biệt với cây già), cây trồng (phân biệt với cây rừng), rau xanh (phân biệt
với rau héo), rau sạch (phân biệt với rau bẩn), khách mời (phân biệt với khách
không mời mà đến).
Có khi danh từ được
dùng làm tính từ như: bộ mặt hình sự, nét mặt rất tâm trạng, gia đình rất hoàn
cảnh, thời trang rất đẳng cấp, vai diễn rất ấn tượng, hoặc được động từ hóa như
lối nói “Em rất thần tượng cô giáo”, “Khách nước ngoài rất ấn tượng về phụ nữ
Việt Nam”.
Lại có những lối
nói tắt, như: phí (lệ phí), viện (bệnh viện), bang (tiểu bang), tuyển (đội tuyển),
sư (sư đoàn), trình (trình độ)… Những ai chưa quen nghe, quen đọc cũng khá bỡ
ngỡ, phải cố đoán để mà hiểu được.
Những chữ nghĩa
kiểu này ngày càng phổ biến, từ lạ mắt đến quen mắt, từ lạ tai đến quen tai, dần
dà trở thành từ ngữ thông dụng và được cập nhật trong các bộ tự điển tiếng Việt.
Từ “nói
chung” đến “cá nhân tôi”
“Nói chung là tốt,
nói riêng thì vẫn có những chỗ có thể làm cho tốt hơn.”
Đấy là cách nói
huề vốn, an toàn, vừa “chia sẻ” được một hai ý lại vừa không ngại đụng chạm,
không làm mất lòng ai. Lắm người có thói quen, mỗi khi phát biểu hay được hỏi ý
kiến về chuyện gì bao giờ cũng bắt đầu bằng “cụm từ” phổ biến “Nói chung là” hoặc
“Nói chung thì”…, rồi cứ lòng và lòng vòng, người nghe sốt ruột đợi mãi vẫn
không thấy “nói riêng”, là cái mà mọi người muốn nghe, muốn biết.
“Nói chung” là kiểu
nói… chung chung, đại khái, qua loa. Nếu không “nói chung” thì cũng “kiểu như
là”. Kiểu nào ra kiểu nấy chứ cứ ậm à ậm ừ “kiểu như là” thì chả ai biết là… kiểu
gì.
Đã thế, khi phát
biểu ý kiến thì lại trịnh trọng “Cá nhân tôi”, như một kiểu tạo dáng.
Xin chia sẻ một
vài trải nghiệm của cá nhân tôi.
Cách nói vừa ra vẻ
khiêm tốn vừa ngầm đề cao “cái tôi” cá nhân của mình.
Không thiếu gì những
cách nói vừa tỏ sự khiêm tốn lại vừa gọn gàng, dễ hiểu mà người mình lâu nay vẫn
quen dùng, như “Theo tôi, theo ý tôi, theo mình nghĩ, theo thiển ý, riêng tôi,
về phần tôi…, chả việc gì phải cá nhân, tập thể cho lỉnh kỉnh, rườm rà.
Theo cá nhân
tôi, cần giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt.
Hai chữ “cá nhân”
trong câu trên là thừa và chỉ làm cho câu tiếng Việt ấy kém “trong sáng”.
Có khi là cái thừa
ngồ ngộ, như “Yêu anh, nhớ anh lắm luôn”, “Anh quá chu đáo luôn”, “Giọng hát
quá đỉnh luôn”, “Nhà đẹp có view cực đỉnh luôn”, “Cám ơn em nhiều lắm luôn”…
Cái gì “luôn” được là luôn. Không hiểu vì sao lại phải thêm cái đuôi ấy vào, vừa
vô nghĩa, vừa ngớ nga ngớ ngẩn… luôn.
Ngớ ngẩn hơn nữa
là những cách nói “hơi bị” đẹp/ngon/hay…, như “Em hơi bị xinh gái”, “Chàng hơi
bị đẹp trai”, “Món này hơi bị ngon đấy, mà giá thì hơi bị rẻ”, nghe như trẻ em
mới học nói hay người nước ngoài tập tành nói tiếng Việt, chỉ cho thấy một dạng
tiếng Việt ngô nghê, lủng củng. Nếu là lối nói “diễu” thì còn chấp nhận được.
Lại còn những câu
cú kiểu “Cô ca sĩ sở hữu một giọng hát giàu nội lực”, “Hoa hậu sở hữu vòng một
cực khủng”, “Người mẫu khoe chân dài miên man”… đều là những cách nói “đặc trưng”
trong nước.
Chưa hết, không
thể bỏ qua những “thành ngữ tân thời”, còn gọi là “thành ngữ teen” hay “thành
ngữ a còng”, chẳng hạn: chán như con gián, buồn như con chuồn chuồn, già như quả
cà, ngốc như con ốc, chảnh như con cá cảnh, sành điệu như củ kiệu, bó tay con
gà quay, đẹp trai có gì là sai, ăn chơi sợ gì mưa rơi, yêu nhau trong sáng,
phang nhau trong tối…, kể ra không hết. Những thành ngữ nghe hiểu… chết liền
(cũng là cách nói tân thời). Chỉ cần vần vè, chẳng cần ý nghĩa, cứ thuận mồm
thuận miệng là được. Tuy thế, cũng nhặt ra được một đôi câu có lý có tình, như:
Sống đơn giản
cho đời thanh thản,
hoặc
Dân ta phải biết
Sử ta
Nếu mà không
biết thì tra Gu-gồ
Vẫn chưa hết, muốn
hiểu thêm về “ngôn ngữ báo chí” nước ta, chỉ cần đọc lướt qua những tiêu đề khá
“ấn tượng”, trong nước gọi là “giật tít”, trên đầu những bản tin.
Rúng động trướᴄ ᴠẻ đẹp ᴄủa đảo Lý
Sơn
Méo mặt vì hải
sản xuống giá
Ngỡ ngàng mùa
hoa sữa Hà Nội
Xót xa cả gia
đình mắc Covid-19
Kinh hoàng bảo
mẫu bạo hành trẻ em mầm non
Đắng lòng biết
vợ ngoại tình mà không bắt được quả tang
Đắng
lòng những cái chết bất ngờ vì chụp ảnh tự sướng
Những tiêu đề này
có đặc điểm chung là bắt đầu bằng một tính từ, trạng từ, động từ hay một “từ”
nào thật cảm thán (đắng lòng, kinh hoàng, bàng hoàng, rúng động, ngỡ ngàng, xót
xa…) và thường là chẳng có chủ từ nào cả, vì vậy chỉ là những “cụm từ” chứ
không phải câu văn.
Đọc được trong một
bài báo, “Ngọn lửa của tinh thần thể thao và hữu nghị Olympic đã chính thức
khép lại, đánh dấu một mùa đại hội thể thao đầy thành công.”
“Ngọn lửa” thì
không thể nào… khép lại, chỉ có thể thổi tắt, dập tắt hay tàn lụi. “Khép lại”
là “từ” văn vẻ vẫn được các cô MC yêu chuộng và sính dùng, như “Chương trình đến
đây là khép lại”. Có điều, cách nói này chỉ thích hợp với những “chương trình”
nào diễn ra trên sân khấu, như câu nói quen thuộc trong những tờ báo kịch trường
thuở nào, “Khi tấm màn nhung khép lại”.
Tương tự, có những
“từ” được dùng hơi… bị nhiều, như “chia sẻ” chẳng hạn. Đụng một chút là “chia sẻ”,
nếu không “Mình xin chia sẻ” thì cũng “Xin anh/chị chia sẻ”, thay vì “Xin
anh/chị cho biết ý kiến?” hay “Anh/chị có ý kiến gì?”... Thường thì người “chia
sẻ” cũng chỉ nói dăm ba câu phất phơ, ý kiến chung chung chứ cũng chẳng “chia sẻ”
được chút tâm tình, nỗi niềm hay “trải nghiệm” nào cả.
Giàu và đẹp, “cụm
từ” quen thuộc này lâu nay vẫn được dùng như niềm tự hào dân tộc khi nói về về
ngôn ngữ tiếng Việt của mình.
Có điều, ngày nay
mỗi khi nghe câu ấy, “tiếng Việt giàu và đẹp”, không ít người phân vân tự hỏi
là “tiếng Việt nào?”. Tiếng Việt đẹp là tiếng Việt “vang bóng một thời”, là tiếng
Việt trong ca dao, trong lời ru của mẹ, trong những bài tập đọc, bài học thuộc
lòng thuở còn ngồi trên ghế nhà trường, trong những câu chuyện “chị kể em nghe”
của những ngày xưa êm đềm và trong những áng văn chương thi phú mà những người
yêu tiếng Việt vẫn còn nhớ, còn cất giữ riêng cho mình.
Đấy là thời vang
bóng, còn thời buổi nhân tâm ly tán, đạo lý suy tàn này thì tiếng Việt cũng tựa
như bộ tranh tứ quý bị tạt sơn hay vấy bùn làm cho lem luốc.
Những bức xúc, sự
cố, đi phượt, chạy show, hàng hot, bảng top… nhất định không phải “tiếng nước
tôi”, cũng chẳng phải tiếng mẹ đẻ (chẳng có “mẹ” Việt nào “đẻ” ra những con lai
pha tạp ấy). Thật không may, những chữ nghĩa bát nháo bèo nhèo, những câu cú lủng
cà lủng củng, những kiểu xưng hô luông tuồng, những lối nói năng tùy tiện ấy nhất
định không phải là niềm “tự hào dân tộc” về tiếng Việt mình.
Từ ngữ tiếng Việt
ngày càng phong phú, có thể gọi là giàu theo một nghĩa nào đó; chỉ có điều, với
những “từ”, “cụm từ”… đang được phổ biến rộng rãi như một ngôn ngữ mới ấy, tiếng
Việt nếu có giàu thì cũng khó mà gọi là đẹp được.