Sống lâu vẫn là một mơ ước của loài người. Người Việt ta xưa thường chúc nhau sống tới trăm tuổi. Mỗi 70, 80, 90 là rối rít ăn mừng thượng thọ, có khi ông bà cụ được thân thích họ hàng mừng mình sống lâu mà không biết vì đã lãng nặng. Tuổi tác vốn vẫn được tôn trọng ở Á châu, kính lão đắc thọ, vì kho kiến thức, kinh nghiệm và hiểu biết của họ, nếu chưa bị lão hóa quá. Bên Nhật có một cộng đồng những cụ ông cụ bà sống tới cả trên trăm tuổi, vui vẻ, khỏe mạnh. Nhiều người đã tìm đến để hỏi thăm bí quyết.
Không biết rằng Nhật, một quốc gia nhiều
người cao niên nhất thế giới hiện nay, 29 phần trăm (không kể Monaco, với 36 phần
trăm--dân số quốc gia tí hon này có dân số là… 39,000 người), đã và đang phải
đương đầu với một vấn nạn kinh tế, đó là số trẻ ra đời ngày một suy giảm vì xã
hội thay đổi: nhiều cặp vợ chồng chọn đẻ ít con, thậm chí không cả muốn kết hôn
và xây dựng gia đình nuôi dậy con cái; và nhiều phụ nữ có học, có nghề nghiệp
chọn sống độc thân. Một cô Nhật nọ, tôi nghe được trong một cuộc phỏng vấn,
nói: “Việc gì tôi phải lấy chồng nhỉ? Hiện tôi đi làm, tha hồ tiêu pha, không
phải chia sẻ bàn bạc với ai hết!”
Đại dịch COVID vừa qua giết chết gần bẩy triệu người giờ đã
thuyên giảm, song không có nghĩa là sẽ không còn những trận dịch bệnh khác đe
doạ loài người. Nhiệt hoá toàn cầu dẫn tới khí hậu thay đổi, thời tiết điên đảo,
lũ lụt, cháy rừng, đất sụt lở, ảnh hưởng trầm trọng tới kinh tế. Loài người
càng hoang mang càng có khuynh hướng đi tìm những nhà lãnh đạo mà người ta cho
là mạnh và có thể giúp giải quyết các vấn đề, dễ dẫn tới độc tài phát xít và có
khuynh hướng gây chiến tranh, chết chóc, bất ổn. Như đã xẩy ra ở Đức đầu thập
niên 1930 tạo cơ hội cho một Hitler lên ngôi và cuộc đệ nhị Thế chiến tàn khốc,
và tại Nga hiện nay đưa tới cuộc xâm lăng Ukraine man rợ, đe dọa trật tự thế giới.
Bấy nhiêu lý do khiến nhiều người trẻ càng ngần ngại không
muốn đem thêm các em bé vào đời. [Ở đây xin chỉ bàn về tình trạng lão hóa tại
các quốc gia phát triển. Tại các nước đang phát triển hoặc kém mở mang lại là
chuyện khác.]
Tại Trung Hoa, do ảnh hưởng của chính sách mỗi gia đình một
con (One-child Family) kéo dài từ năm 1979 tới tận 2015, dẫn đến tình trạng
trai thừa gái thiếu vì hàng triệu bé gái hoặc bị giết hoặc đem cho người nước
ngoài làm con nuôi, do chỗ người Tầu chỉ muốn có con trai.
Rút kinh nghiệm từ sự sụp đổ của Liên bang Sô viết do chính
sách cởi mở chính trị trước khi tạo được cơ sở kinh tế vững vàng, đảng Cộng sản
Trung Hoa chủ trương ngược lại: phát triển kinh tế đã. Bốn mươi năm phát triển
kinh tế đến chóng mặt, song song với các tiến triển về khoa học, kỹ nghệ cao và
quân sự, đưa quốc gia này lên hàng cường quốc thứ hai chỉ sau có Hoa Kỳ.
Song về chính trị thì lại càng ngày càng bóp nghẹt. Trong
khi sự thịnh vượng về kinh tế đã tạo cơ hội nảy sinh các thế hệ có khả năng học
vấn cao, có tầm nhìn xa rộng và khuynh hướng dành thì giờ theo đuổi sự nghiệp
hơn là xây dựng một gia đình có hơn một đứa con. Khi nhận ra tương lai sẽ thiếu
thợ thuyền để tiếp tục phát triển kinh tế hầu qua mặt Hoa Kỳ, năm 2015 đảng Cộng
sản cho phép mỗi gia đình có thêm một con, rồi tăng lên ba con vào năm 2021.
Nhưng giới trẻ xem ra không đáp ứng. Họ thuộc thế hệ con-một nên có khuynh hướng
vị kỷ, có học và có những sở thích và quan tâm riêng của họ; song cũng do những
chính sách bất cập và độc đoán của đảng Cộng sản Trung Hoa mà ra.
Họ càng không đáp ứng sau khi đại dịch COVID diễn ra và đảng
Cộng sản đã có những chính sách không tưởng, như Zero COVID: Chỉ cần một người
dính dịch thôi là đóng cửa hàng loạt thành phố, niêm phong cư xá, cả nhà riêng
của dân như thể họ là tội phạm, phong toả xóm làng, các cơ sở thương mại buộc
phải đóng cửa, tạo nên một tình trạng bất ổn. Nhiều hãng xưởng ngoại quốc kéo
nhau dọn ra khỏi Trung Hoa, biến nước này từ nơi mệnh danh là xưởng sản xuất
hàng hóa cho toàn thế giới (World’s Factory) thành những chốn hoang tàn. Thêm
vào đó thị trường địa ốc tuột dốc thê thảm, hàng ngàn công trình nhà cao tầng với
hàng triệu căn hộ bỏ dở không hoàn tất vì hãng khai thác địa ốc đem tiền sang
làm những đồ án khác rồi cũng bỏ dở nốt. Dân không có nhà để dọn vô đã vậy, lại
vẫn phải trả nợ tiền vay để mua nhà cho nhà băng. Họ biểu tình đòi lại tiền
dành dụm lâu nay thì bì bị nhà cầm quyền đưa công an tới dẹp. Dân chúng khóc
ròng nhưng không được một trợ giúp nào từ giới hữu trách.
Sự bất ổn kinh tế dẫn tới bất ổn xã hội và không bao lâu lan
sang cả chính trị. Tình trạng thất nghiệp cao, lên tới trên 20 phần trăm năm
nay trong giới vừa tốt nghiệp đại học. Nhiều người trẻ hiện chủ trương Bốn
Không—không trai gái hẹn hò, không kết hôn, không mua nhà và không đẻ con. Thậm
chí có người chủ trương không làm gì cả, mà “lying flat” (tangping, 躺平),
và kêu gọi giới trẻ chuyên nghiệp và thợ thuyền thoát ly khỏi guồng máy tiêu thụ,
theo một
tường trình
của Viện Brookings và nhiều nguồn khác. Tình trạng dân số người già đã, đang hay sẽ vượt dân số người trẻ không chỉ xẩy ra tại Nhật và Trung Hoa, mà ở khắp nơi, đặc biệt tại các nước tân tiến. Theo bản tường trình của Phân bộ Dân số thuộc Liên Hiệp Quốc, vào năm 2050, số người trên 65 tuổi trên thế giới sẽ chiếm 25 phần trăm trong tổng số 9.8 tỉ ước tính dân số thế giới cho cùng năm. Dân số thế giới hiện nay là 8.1 tỉ, với 10 phần trăm là ngưởi trên 65. Tại các nước đã phát triển, hiện tượng này diễn ra sớm hơn là tại các nước nghèo hay đang phát triển (trừ Trung Hoa, nơi hiện tượng lão hóa đã và đang diễn ra).
Điều đó có nghĩa là dân về hưu sẽ đông hơn số người còn làm
việc và đóng thuế để chi trả cho giới hưu trí, đặc biệt là các chi phí về sức
khỏe, và sẽ tạo ảnh hưởng không nhỏ trên nền kinh tế và ngân sách quốc gia.
Tại Mỹ, một quốc gia lâu nay có tiếng là trẻ trung, uyển
chuyển, sống động và luôn tân trang, nhưng theo tờ New York Times, vào năm
2034, số người cao niên 65 tuổi trở lên sẽ đông hơn trẻ em.
“Nước Mỹ có thể vẫn nghĩ mình là một quốc gia trẻ, nhưng về
phương diện một xã hội, nó đang già đi,” tờ báo viết trong bài
bình luận của ban chủ biên ngày 23 tháng 9 vừa qua, “Can America Age
Gracefully?” “Do tỷ lệ sinh sản giảm, tuổi thọ cao hơn và sự lão hóa của thế hệ
baby boomers [những người sinh sau Đệ nhị Thế chiến], xã hội của chúng ta đang
chuyển đổi. Đây là một sự thay đổi nhân số (demographics) và sẽ ảnh hưởng đến mọi
thành phần của xã hội. Hiện tại, ở khoảng một nửa quốc gia, có nhiều người chết
hơn là được sinh ra, ngay cả trong số người Mỹ đang sống ở độ tuổi 80, 90 và
hơn thế nữa. Năm 2020, tỷ lệ người từ 65 tuổi trở lên hiện đạt tới 17 phần trăm
theo thống kê dân số. Đến năm 2034, sẽ có nhiều người Mỹ quá tuổi nghỉ hưu hơn
số trẻ em.”
Theo báo này, sự thách thức mà nước Mỹ phải đương đầu vượt
khỏi các địa hạt ý thức hệ, địa lý, chủng tộc, và các nhà lãnh đạo bất kể đảng
phái khuynh hướng nào cũng cần nhìn thẳng vào đó mà tìm phương giải quyết thích
đáng.
“Đã nhiều thập niên kể từ lần cuối cùng các nhà lập pháp
cùng đồng ý về việc tuổi già ở Mỹ sẽ như thế nào,” bài báo tiếp. “Năm 1935, Hoa
Kỳ [dưới thời Tổng thống thuộc đảng Dân chủ Franklin D. Roosevelt] thông qua Đạo
luật An sinh Xã hội nhằm đảm bảo rằng người già sẽ không chết trong cảnh túng
quẫn vì họ không còn có thể làm việc được nữa. Năm 1965, lão hóa được đưa vào
như một phần của chính sách Xã hội Vĩ đại [Great Society của Tổng thống Dân chủ
Lyndon B. Johnson]. Xã hội của chúng ta bây giờ phải đối mặt với một thời điểm
khác khi chúng ta quyết định tương lai của nước Mỹ sẽ như thế nào.”
“Sự thay đổi này có ảnh hưởng lớn lao,” bài báo tiếp. “Dân số
trong độ tuổi lao động giảm thường có nghĩa là sẽ thiếu lao động, giảm năng suất
và kinh tế tăng trưởng chậm hơn. Những nơi như Nhật Bản, với tỷ lệ người từ 65
tuổi trở lên cao nhất thế giới [29.1% dân số vào năm 2022], có thể cho thấy
tương lai không xa của nước Mỹ. Tại Nhật Bản, đặc biệt là ở các vùng nông thôn,
các trường học đóng cửa vì không còn đủ trẻ em ghi danh; số ca sinh giảm xuống
dưới 800.000 vào năm 2022 và khoảng 450 trường học đóng cửa mỗi năm.”
“Với ít người trẻ tuổi làm việc hơn, doanh thu cho các
chương trình hưu trí đang bị thu hẹp, và Nhật lâm vào tình trạng thiếu lao động
kinh niên. Người Nhật làm việc ở độ tuổi 60, 70 ngày càng nhiều, thường là
trong các công việc đòi hỏi sức lao động nhưng lương thấp, như giao hàng và dọn
dẹp văn phòng. Điều đó có nghĩa là chủ hãng phải điều chỉnh, làm thêm chỗ để
nghỉ ngơi, thêm đường dốc và tay vịn tại nơi làm việc để đáp ứng nhu cầu của
người lao động lớn tuổi.”
“Dân số tăng trưởng chậm, ít nhất là ở Hoa Kỳ và nhiều nước
phát triển khác, sẽ tạo nên một lứa tuổi lệ thuộc (dependent age) nghiêm trọng”,
William Frey, một thành viên cao cấp tại chương trình chính sách đô thị của Viện
Brooking, cho biết. “Nó gây căng thẳng lớn trên đời sống của phần dân số còn lại.”
Một số vùng tại Mỹ đã bắt đầu phải đương đầu với một số bất
lợi do sự suy giảm dân số, như thu nhập thuế bị thu hẹp tại vài vùng nông thôn
khiến ngân sách địa phương không đủ để hỗ trợ các dịch vụ thiết yếu, như cơ sở
hạ tầng và trường ốc, y tế. Khi tăng trưởng dân số chậm lại, áp lực cắt giảm có
thể sẽ tăng lên. Trong khi đó, dân số hiện tại sẽ tiếp tục già đi; đến năm
2030, sở điều tra dân số ước tính rằng một phần năm cư dân Hoa Kỳ sẽ đến tuổi
nghỉ hưu.
Với 10,000 người thuộc thế hệ baby boomers về hưu mỗi ngày,
xã hội Mỹ, theo các nhà nghiên cứu, tuy vậy chưa thực sự chuẩn bị để đáp ứng
nhu cầu con số này về các phương diện từ chăm sóc sức khỏe tới nhà cửa, công việc
làm và chuyên chở cho dân số cao niên ngày một tăng này. Chưa kể, và đặc biệt
là, theo thống kê, tới năm 2053, 40 phần trăm
ngân sách quốc gia sẽ phải tiêu dùng vào việc hỗ trợ các chương trình cho người
cao niên, ưu tiên là An sinh Xã hội và y tế Medicare.
Chi đã vậy, mà thu (từ thuế lợi tức thương mại, thuế an sinh
xã hội, thuế lợi tức đánh vào thu nhập của các công ty, vv.) thì lại không đáp ứng
đủ số chi. Các nhà làm luật đảng Dân Chủ muốn tăng thuế
đánh vào tài sản của người giầu (wealth tax), nhưng phía Cộng Hòa không
cho. Chính tỉ phú Warren Buffett cũng đề
nghị đánh thuế tài sản khổng lồ của ông, cho rằng một số nhỏ ngồi trên những
đống tài sản kếch sù của quốc gia mà lại trả ít thuế là điều không thể chấp nhận
được, và, theo ông, luật thuế má cần phải thay đổi.
Ước tính thâm thủng ngân sách vào năm 2053 sẽ là 10 phần
trăm, có nghĩa là chính phủ liên bang phải vay nợ để bù vào đó, thêm vào con số
nợ của quốc gia hiện đã lên tới hàng
mấy chục ngàn tỉ Mỹ kim.
Tính đến cuối năm 2023, nợ liên bang do công chúng nắm giữ
chiếm 98 phần trăm tổng sản lượng quốc gia GDP. Nợ sau đó sẽ tăng lên liên quan
đến GDP: Nó vượt qua mức cao lịch sử vào năm 2029, khi đạt tới 107 phần trăm của
GDP, và tăng lên 181 phần trăm GDP vào năm 2053. Nợ cao và gia tăng như vậy sẽ
làm chậm tăng trưởng kinh tế, đẩy các khoản thanh toán tiền lời (debt service)
cho các chủ nợ của Mỹ (nhiều phần trong đó là chủ nợ ngoại quốc) lên cao và gây
ra rủi ro đáng kể cho triển vọng tài chính và kinh tế. Hiện Hoa Kỳ chi khoảng 9
phần trăm ngân quỹ để chỉ trả tiền lời mà thôi cho các chủ nợ, theo một bản
tường trình của cơ quan Peterson Foundation. Nó cũng có thể khiến các nhà lập
pháp cảm thấy bị hạn chế hơn trong các lựa chọn chính sách của họ.
Tóm lại, dân số người già ngày một tăng, số người trẻ đi làm
để đóng thuế tài trợ khối người về hưu và các chương trình y tế ngày càng suy
giảm. Không thể cứ khuyến khích các gia đình gia tăng sinh con đẻ cái được.
Tăng thuế nhà giầu không xong, như tại Mỹ. Do đấy, vấn đề cấp bách trước mặt là
làm thế nào để tăng số người lao động để có thêm tiền thuế lợi tức.
Khác với Trung Hoa, Nhật Bản và nhiều nước Á châu vốn hạn chế
hoặc không nhận cho di dân, Mỹ và các nước Âu châu có chính sách nhận di dân. Đặc
biệt tại Mỹ vốn có truyền thống và một lịch sử di dân từ lập quốc. Và Hoa Kỳ
phát triển một phần quan trọng cũng là nhờ di dân đến từ các nơi, nếu không là
du sinh xin ở lại làm việc thì phần lớn là thuộc lứa tuổi trung bình trên dưới
30, và thường đã được huấn luyện ngành nghề tại quốc gia nơi họ sinh trưởng. Mà
việc nhận thêm di dân loại này không phải là không tạo ra những vấn đề khác
(như xung đột có thể giữa các chuyên viên di dân và người Mỹ cùng nghề bị mất
việc vì người di dân chịu nhận lương thấp hơn, chẳng hạn; bên cạnh đó là việc
thu hút chất xám của các quốc gia đang mở mang nhưng thiếu cơ hội; và nhiều vấn
đề khác nữa.)
Tại Mỹ từ mấy năm trước số di dân theo ngả chính thức bị giảm,
một phần vì chính sách của chính phủ liên bang dưới thời chính quyền Donald
Trump, phần khác vì đại dịch COVID. Nhưng từ đôi ba năm trở lại đây đã gia tăng
trở lại. Theo statista.com,
tổng số người nhận được thẻ xanh (green card) vào năm 2021 là 740,000, với đa số
di dân đến từ Á châu. Nhiều người đề nghị tăng số người được di cư sang Mỹ theo
ngả chính thức.
Di dân bất hợp pháp như hiện đang diễn ra tại biên giới phía
nam với Mexico lại là vấn đề nhức nhối nan giải, cần Quốc Hội có chính sách.
Song đáng tiếc là Quốc Hội Mỹ hiện tê liệt vì tranh chấp chính trị đảng phái, nếu
không là lo những chuyện “ruồi bu” vừa mất thì giờ vừa hao tốn tiền dân đóng
thuế, không biết bao giờ mới làm nên luật để cải sửa tình trạng bi đát hiện nay
tại biên giới phía nam.
Trở lại vấn đề trước mắt của tình trạng lão hóa tại Mỹ,
“[Các] thách thức của một dân số già cũng mang tính cá nhân rất riêng tư,” bài
báo New York Times tiếp. “Trong số những câu hỏi căn bản nhất là chúng ta sẽ trải
qua những năm cuối đời là ở đâu và như thế nào [tại nhà riêng nhưng mà ai coi
sóc; trung tâm hỗ trợ sống, tức assisted living, thường rất mắc tiền; hay nhà
dưỡng lão vốn nhiều chuyện tai tiếng]. Hàng triệu người Mỹ đã phải vật lộn với
những tình huống khó xử này cho bản thân và cho những người thân yêu của họ. Một
kỹ nghệ nhỏ chuyên sản xuất các sản phẩm và dịch vụ đã xuất hiện để giúp mọi
người điều chỉnh ngôi nhà và cuộc sống của họ để đáp ứng với tình trạng lão
hóa. Một sự thay đổi nhân số đòi hỏi một phản ứng trên địa bàn rộng, và những
thách thức này càng không được giải quyết ngay, chúng càng trở nên khó khăn hơn
để giải quyết sau này.”
“Có rất nhiều điều cần giải quyết, như ai sẽ chăm sóc người
già, nơi họ sẽ sống, cách các thành phố tại Mỹ được thiết kế và các doanh nghiệp
sẽ thích nghi với nhu cầu của người già như thế nào,” ban chủ biên NY Times kết
luận. “Nhiều người lớn tuổi ở Hoa Kỳ nói rằng họ cảm thấy như là vô hình ở một
đất nước từ lâu đã bị ám ảnh bởi tuổi trẻ, cố tình tránh những điều không thể
tránh về tuổi già. Chúng ta thuộc một thế hệ mắc nợ với bản thân và gia đình để
bắt đầu đặt câu hỏi: Đây có phải là một thách thức mà chúng ta muốn tự mình lo
lấy không? Hay đó là điều mà chúng ta với tư cách là một xã hội nên cùng nhau đối
đầu?”
Trùng Dương
2023-10
*******
Tài liệu tham khảo:
1. The
‘lying flat’ movement standing in the way of China’s innovation drive
2. Dân số thế giới năm 2020 - World Population Ageing 2020
Highlights
https://www.un.org/development/desa/pd/news/world-population-ageing-2020-highlights
3. Liệu Mỹ
có thể lão hóa suôn sẻ - Can America Age Gracefully?
4. Cái giá thật sự của sự lão hóa - The True Cost of Ageing
https://www.youtube.com/watch?v=hJCr5WJapm8
5. Ngân sách Mỹ năm 2023 - The 2023 Long-Term Budget Outlook
https://www.cbo.gov/publication/59331#_idTextAnchor001
6. Chương
trình đánh thuế nhà giầu của TT Biden để giảm bớt thâm thủng ngân sách -
Biden’s plan to tax the rich, explained - The
new proposed budget would have billionaires and multi-millionaires footing the
bill in an attempt to reduce the federal deficit.
https://www.vox.com/money/23634085/biden-2024-budget-billionaire-tax-capital-gains
7. Tỉ phú Warren Buffett cổ võ đánh thuế nhà giầu - Warren
Buffett, Who Advocates Higher Taxes, Defends Paying the Least Among America's
Richest
8. Đồng hồ báo động nợ nần quốc gia của Hoa Kỳ - National
Debt Clock
9. Nợ quốc
gia đáng quan tâm - Debt Matters
https://www.pgpf.org/expert-views/americas-fiscal-and-economic-outlook/debt-matters
10. Di dân có thể giúp giải quyết vấn đề người già gia tăng
ra sao - How Immigration Can Reverse America’s Aging Population Problem
https://www.boundless.com/blog/how-immigration-can-reverse-americas-aging-population-problem/
11. Số người nhận được thẻ xanh năm 2021 tại Mỹ - Number of
persons obtaining legal permanent resident status (green card) in the U.S. in
the fiscal year of 2021, by region of birth
https://www.statista.com/statistics/201144/legal-immigrants-in-the-united-states-by-region-of-birth/
