Có thời kỳ nào đẹp hơn những năm sáu mươi?
Không.
Có thời kỳ nào điên rồ hơn những năm sáu mươi?
Không.
Có thời kỳ nào mà khoa học và nghệ thuật phát triển rực rỡ
hơn những năm sáu mươi?
Không.
Có thời kỳ nào mà tuổi trẻ phương Tây đòi dân chủ, đòi tình
yêu mãnh liệt trong khi cũng tôn thờ Mao rồ dại như những năm sáu mươi?
Không.
Có thời kỳ nào mà người giết người nhiều hơn những năm sáu
mươi?
Không.
Có thời kỳ nào mà người ta tự tử nhiều hơn những năm sau
mươi?
Không.
Có thời kỳ nào mà người ta làm tình nhiều hơn những năm sáu
mươi?
Không.
Chúng ta là những đứa con của những năm sáu mươi.
Tháng 10 năm 1960, Nikita Khrushchev, tổng bí thư đảng cộng
sản Liên Xô, rút giày ra đập lên mặt bàn rầm rầm trước đại hội đồng Liên hiệp
quốc, khi ông nổi giận với một diễn văn chỉ trích chính quyền Xô viết. Không ai
nhớ đó là chiếc giày bên phải hay bên trái. Nhưng một tháng sau, tháng 11 năm
1960, John Kennedy trẻ tuổi được bầu làm tổng thống Hoa kỳ. Ba năm sau, ông đến
Tây Đức, đứng trước bức tường nổi tiếng, tuyên bố: tôi là một công dân của
Berlin.
Những năm sáu mươi: tôi bước vào đời. Cuộc chiến tranh chống
Pháp đã chấm dứt khi tôi sinh ra. Chúng tôi là thế hệ may mắn. Dù cuộc kháng
chiến ấy là một huyền thoại về lòng yêu nước, để lại những ký ức tốt đẹp trong
lòng dân chúng miền Nam, thì sự kết thúc của nó vẫn tốt đẹp hơn. Những cuộc ruồng
bố của quân Pháp, các phương pháp trấn áp của phe kháng chiến, tất cả đã kết
thúc. Một nửa, hay hơn một nửa dân tộc, không tin như vậy, họ tiếp tục cuộc chiến
đấu, giải phóng một nửa đất nước mà họ nghĩ là đang rên xiết vì gót giày quân
xâm lược, trong khi trong thực tế những người anh em của họ chỉ rên xiết vì hạnh
phúc. Hai mươi năm sau điều này sẽ trở thành bi kịch trong các gia đình. Nhưng
vào lúc này, tình cảm thiêng liêng ấy lớn đến nỗi các tai họa như Cải cách ruộng
đất cũng không làm lay chuyển được chính các nạn nhân của nó. Người ta thành thực
tin như vậy, hy sinh cho miền Nam ruột thịt. Họ về sau sẽ là kẻ bị phản bội nhiều
nhất. Một nửa khác của dân tộc, hay ít hơn một nửa, xét về số lượng, thì lại
nghĩ mọi thứ chấm dứt, và họ bắt đầu cuộc sống mới, nhẹ nhõm chia tay với quá
khứ. Buổi sáng tôi ngồi trên bậc cửa. Cửa mở sáng. Như tất cả những đứa trẻ
thôn quê khác, tôi dậy sớm với tiếng gà gáy đầu tiên. Tôi yêu cuộc sống này,
ngay từ lúc mới sinh ra, trên bậc cửa nơi tôi ngồi với con chó nhỏ, trong khu
vườn khá rộng của mẹ tôi, nơi tôi biết rằng mọi thứ đang bắt đầu.
Liệu chúng tôi có thể tiếp tục sống như thế này không?
Có thể.
Tôi có thể là một đứa trẻ mãi mãi không?
Có thể.
Chúng ta có thể sống trong hòa bình và tránh chiến tranh
không?
Có thể.
Bạn có nghĩ rằng bạn sẽ đi phải lính và cầm súng giết người?
Tôi chắc chắn như vậy,
Bạn có ghét chiến tranh không?
Có.
Bạn có bỏ trốn khi bị gọi nhập ngũ không?
Không bao giờ.
Tại sao?
Tôi ghét những kẻ hèn nhát.
Thế bạn sẽ chiến đấu vì cái gì?
Không vì cái gì cả.
Có ai cần đến cuộc chiến đấu của bạn không?
Không.
Bạn có muốn kéo dài mãi đời sống hạnh phúc này không?
Muốn.
Theo bạn hạnh phúc là gì?
Tôi không biết.
Bạn có căm thù ai không?
Không. Chúng tôi không căm thù ai cả.
Bạn có thể gọi tuổi thơ của bạn là một tuổi thơ hạnh phúc?
Chắc chắn thế.
Bạn có muốn sống mãi trên quê hương của bạn không?
Tôi muốn ra đi và trở về.
Bạn sẽ nhớ lại điều gì sau này?
Những buổi sáng mùa hè.
Bạn có nhìn thấy ma quỷ không?
Có.
Bạn có nhìn thấy thiên thần không?
Không.
Bạn nhìn thấy điều gì đẹp nhất trên thế gian này?
Những con chim chìa vôi hót.
Năm 1960, Liên Xô bắn rơi chiếc máy bay thám thính U2, bắt
giữ phi công Powers. Quân đội Mỹ có hai triệu rưỡi người. Quân đội Liên Xô bốn
triệu người. Tổ chức dầu hỏa lớn nhất thế giới UPEC ra đời. Năm 1960, Albert
Camus mất ở Pháp và Boris Pasternak mất ở Nga. Đó là những linh hồn của chúng
ta, tôi nghĩ. Những năm của Martin Luther King: tôi có một giấc mơ. Những năm
sáu mươi của Giữ thơm quê mẹ của Thích Nhất Hạnh. Nhưng Kennedy ủng hộ cuộc chiến
tranh ở Lào, các hoạt động quân sự dọc biên giới Việt Nam, tổng thống Ngô Đình
Diệm tuyên bố cuộc chiến tranh chống cộng không phải là chiến tranh du kích, mà
là cuộc chiến tranh thực sự. Xô Viết thử bom nguyên tử, hai trăm lần mạnh hơn
bom nguyên tử Mỹ đã ném xuống Hiroshima. Những năm sáu mươi, Hemingway tự tử bằng
súng, bắn vào đầu, lúc ông sáu mươi mốt tuổi. Năm 1962, quốc hội Mỹ thông qua một
ngân sách bốn mươi tám tỷ cho quân sự, trong đó có 275 triệu đô la cho chính
quyền Ngô Đình Diệm. Năm 1962, cuộc khủng hoảng tên lửa ở Cuba, Liên Xô đặt dàn
phóng tên lửa với sức hủy diệt hoàn toàn tám mươi triệu người Mỹ trong một đòn
đánh đầu tiên. Tổng thống Kennedy từ chối kế hoạch của bộ tổng tham mưu quân sự
về cuộc tấn công phủ đầu vào các trung tâm tên lửa, thay vào đó, ông yêu cầu Xô
viết gỡ ngay các dàn hỏa tiển và bao vây vùng biển Cuba. Ngay trong ngày đầu
tiên của cuộc bao vây, Khrushchev lùi bước, vội vã rút quân. Điều này lặp lại với
Ronald Reagan, mười chín năm sau, trong cuộc khủng hoảng con tin ở toà đại sứ Mỹ
ở Teheran: ngày 20 tháng 1 năm 1981, mười sáu phút sau khi tổng thống Reagan
tuyên thệ nhậm chức ở Hoa thịnh đốn, 52 con tin bị bắt giữ ở toà đại sứ Mỹ được
Iran phóng thích, chấm dứt 444 ngày căng thẳng. Mười sáu phút. Bài học là: lịch
sử là lịch sử của các ý chí. Mạnh được yếu thua. Ngày 7 tháng 7 năm 1963, con
người có tâm hồn đẹp như thiên thần sinh ra ở phố huyện Cẩm Giàng, học trường
Bưởi, du học Pháp, về nước năm 1930, viết văn, tham gia hoạt động chính trị, uống
thuốc độc tự vẫn, để lại thư tuyệt mệnh:
“Đời tôi để lịch sử xử. Tôi không chịu để ai xử tôi cả. Sự
bắt bớ và xử tội những phần tử quốc gia đối lập là một tội nặng, sẽ làm cho nước
mất về tay cộng sản. Vì thế tôi tự hủy mình cũng như hòa thượng Thích Quảng Đức
đã tự thiêu là để cảnh cáo những ai chà đạp mọi thứ tự do.”
|
|
|
Cha tôi khóc Nhất Linh. Ông lặng lẽ úp mặt vào giữa trang
sách còn thơm mùi mực mà khóc. Nhất Linh từng trích dẫn Pascal: bên này dãy núi
Pyrenée là chân lý, bên kia là hư ngụy. Ngày 1, 11,1963, giữa ngọn lửa của
phong trào Phật giáo, giữa các cuộc hoạt động du kích ngày càng lan rộng ở miền
Nam, tướng Dương Văn Minh đảo chánh, ngày hôm sau, ngày 2 tháng 11, tổng thống
Diệm bị giết cùng em trai Ngô Đình Nhu trong một chiếc xe tăng M113, cả hai đều
bị tra tấn tàn nhẫn và bị bắn nhiều phát. Tướng Minh ra lệnh giết ông Diệm mà
không có sự đồng ý của người Mỹ.Trong lễ nhậm chức của tổng thống Kennedy, nhà
thơ huyền thoại Robert Frost được mời đọc thơ. Đang cầm tờ giấy có in bài thơ
thì mắt ông bị mù đột ngột, vì bong võng mạc do ánh mặt trời chiếu thẳng vào mắt.
Ông đành đọc một bài thơ ngắn hơn mà ông thuộc. Sau đó, mù hẳn. Năm 1963, những
nhà thơ sau đây qua đời: Williams Carlos William, Robert Frost, Sylvia Plath.
Plath tự kết liễu. Kết liễu cái gì? các bông hoa anh túc này:
Anh Túc Tháng Bảy
Anh túc nhỏ xíu, lửa địa ngục đìu hiu ơi
Mi có hại người không?
Chiếu hồng lấp lánh. Ta không chạm vào mi được.
Ta đặt tay quanh ngọn lửa. Không có gì cháy bỏng
Nhìn mi, ta mệt nhọc vô cùng
Nhấp nháy, nhăn nheo, hồng như thịt da của miệng
Cái miệng chảy máu
Cái váy chảy máu
Có khói, mà ta không chạm được
Nhưng độc dược của mi đâu? Những viên thuốc phiện buồn
nôn?
Mi luôn chảy
máu. Hay mi ngủ quá sâu
Nếu miệng ta
cưới được nỗi đau kia?
Nhạt mờ, sững
lại.
Nhưng mãi
không màu. Không màu.
Năm 1960, những người da đen rời bỏ các tiểu bang phía
Nam, di dân lên phía Bắc, chiếm 70% dân số của thủ đô Washington, chiếm gần một
phần tư dân số New York. Tổng thống Eisenhower kêu gọi sự bình đẳng chủng tộc,
mở ra quyền bình đẳng của người da đen trong bầu cử, trường học, việc làm. Ba
tuần lễ sau cái chết của tổng thống Diệm, ngày 22 tháng11 năm 1963, tổng thống
Kennedy bị ám sát bởi Lee Harvey Oswald ở Dallas, Texas. Bốn ngày sau, hung thủ
bị bắn hạ tại trụ sở cảnh sát. Năm 1964, khu trục hạm Maddox bị tấn công bởi
các tàu chiến của Bắc Việt ba mươi dặm ngoài khơi vịnh Bắc bộ. Miền Bắc phủ nhận
điều này và cho rằng đây là sự bịa đặt. Tôi cũng nghĩ như vậy; hoặc gài bẫy.
Phía Mỹ phản công bằng cách ném bom trong năm ngày. Quốc hội thông qua đạo luật
vịnh Bắc bộ, cho phép mở rộng chiến tranh ở Đông Nam Á. Liên Xô tuyên bố ủng hộ
Hà Nội vô điều kiện. Như vậy, các ông lớn vào cuộc: con tốt Việt Nam, một lần nữa
sau Geneva, đã được đặt gọn ghẽ lên bàn cờ.
Người Việt không biết gì về điều ấy. Một nửa nước chỉ biết
chiến đấu cho một lý tưởng mà họ tin là chân lý. Bạn đừng mắng: những năm sáu
mươi người ta hay nói đến hai chữ ấy. Chân lý: là cái bát đựng đầy nước, tràn đầy,
trọn vẹn, chứa tất cả, không nhận vào thêm nữa cái gì không thuộc về nó. Bạn
nghe bài thơ xúc động sau đây. Nó không phải là thơ tuyên truyền.
Cuộc Chia Ly Màu Đỏ
Từ bất kỳ lập trường nào, chúng ta cũng kính trọng những
tình cảm như vậy. Phong trào cộng sản quốc tế gặp nhiều vận may khi chinh phục
Việt Nam: thế chiến thứ hai, nạn đói năm 45, vân vân. Miền Bắc là một vận may
như vậy: con người, sông núi. Nguyễn Mỹ viết bài thơ năm 1964, trước khi vào
chiến trường miền Nam, và anh ngã xuống ở đó. Ngã xuống ở đó, còn nhiều người
khác, những người cùng chí hướng và những người không chia sẻ chí hướng ấy. Năm
1964 cũng là năm Trung Cộng thử bom nguyên tử, mở đầu cuộc chạy đua vũ trang giữa
hai thế giới. Ở Nam Phi, Mandela bị bỏ tù chung thân. Ông sẽ ở tù hai mươi bảy
năm trước khi được thả tự do. Năm 1965, kinh tế Mỹ phát triển vượt bực. Năm
1966, các phong trào đòi quyền bình đẳng, quyền của người da đen, đòi giải
phóng phụ nữ.
Năm 1968, năm đỉnh cao của chiến tranh Việt Nam, của biểu
tình chống chiến tranh ở Mỹ, mà thực chất là ủng hộ phe xã hội chủ nghĩa, vốn
là khuynh hướng chung của giới trẻ phương Tây, nhưng năm 1968 cũng là năm mở đầu
của lịch sử hiện đại. Chủ nghĩa môi trường, bảo vệ cây xanh. Cách mạng Pháp,
nhiều người nghĩ nước Pháp sẽ trở thành cộng sản, kẻ thích thú người sợ h ãi.
Sinh viên Pháp cầm sách đỏ của Mao trên tay đi biểu tình. Sự ngu dại này của
trí thức châu Âu, nhân loại rồi sẽ phải trả giá.
Mùa xuân Praha, sự thức tỉnh của lương tâm.
Những năm sáu mươi, Roland Barthes, cái chết của tác giả, và
Jacques Derrida, giải cấu trúc luận, làm mưa làm gió ở châu Âu. Nhưng ở Mỹ, Phê
bình mới còn lâu mới hết thời: nó không bao giờ chết như bị tuyên bố. Nó là một
công cụ hữu hiệu của phê bình đương đại, ngự trị suốt thế kỷ 20 và cho đến nay.
Tiếp nối chủ nghĩa hình thức Nga, các nhà phê bình mới quan tâm đến văn bản tựa
như hiện hữu tự động và khép kín, mọi ý nghĩa của một tác phẩm nằm trọn vẹn
trên trang sách. Vì vậy, người đọc không cần đi tìm trên trang sách nào khác nữa,
như tiểu sử tác giả, hoàn cảnh của thời đại. Tôi cần nói thêm rằng không phải
nhà phê bình mới nào cũng có quan điểm rõ ràng về việc này, và họ vẫn sử dụng
các kiến thức về văn hóa, xã hội, tiểu sử, trong việc tìm hiểu tác phẩm. Cống
hiến lớn nhất của Phê bình mới là mang lại công cụ hữu hiệu trong việc đọc, nhấn
mạnh vai trò của việc tìm hiểu văn bản trước hết, và nêu các vấn đề về thi
pháp, ẩn dụ, sự tương tác giữa hình thức và ý nghĩa. Marilyn Monroe, tên Norma
Jeane Mortenson, sinh ngày 1 tháng 6 năm 1926, biểu tượng của sắc đẹp và tình dục
của thời đại, thần tượng của nhạc pop, văn hóa pop, người mà bộ phim Someone
like it hot, Một người nào thích nóng bỏng, 1959, đã đưa lên đỉnh danh vọng,
nàng Monroe ấy bay đến Nữu Ước hát bài mừng sinh nhật của tổng thống John F.
Kennedy vừa đắc cử, và sau đó trở thành tình nhân của ông. Cũng tin đồn
khác, cô còn là người yêu của em trai tổng thống, bộ tưởng tư pháp Robert F.
Kennedy phong nhã, kẻ sau này sẽ bị bắn khi ra tranh cử. Một năm sau, ngày 5
tháng 8 năm 1962, Monroe uống thuốc tự vẫn. Như thể, những năm sáu mươi là những
năm của thần chết: bí ẩn, nức nở, hoang đàng. Những năm sáu mươi cũng là
những năm của tình yêu say đắm, ban nhạc The Beattles làm rung động cõi người với
Lennon, kẻ sẽ bị bắn, và Mc Carthy, kẻ sẽ sống sót, một ban nhạc gồm bốn người
từ Luân Đôn, hát:
When I say that something
That I want to hold your hand
Khi anh định nói một điều gì
Thực ra anh chỉ muốn cầm tay em
Ngày 8 tháng 3 năm 1965, lính Mỹ đổ bộ vào bãi biển Xuân Thiều,
cách Đà Nẵng 3.7 cây số, từ ba tàu vận tải Vancouver, Henrico, Union. Đó là lữ
đoàn Thủy quân lục chiến số 9, dưới quyền chỉ huy của thiếu tướng Frederick
Karch. Từ năm 1965 đến 1967, tình hình Nam Việt Nam tương đối ổn định, các lực
lượng chính phủ kiểm soát hầu hết vùng núi và đồng bằng. Trong khi đó, phong
trào thiên tả ở Mỹ lan rộng trong giới trẻ, và cuốn sách đỏ của Mao Trạch Đông
là cuốn sách bán chạy nhất, vượt xa các cuốn tiểu thuyết nổi tiếng vào thời đó
của Kerouac, Levertov, Styron. Levertov sau này sẽ bay về Hà Nội. Năm 1968,
tháng 1, để tạo ra bước ngoặt, chấm dứt tình trạng ổn định nói trên ở miền Nam,
Hà Nội ra lệnh tổng tấn công vào dịp Tết nguyên đán. Ngày mồng một Tết, bắt đầu
sự kiện Mậu thân Huế với những mồ chôn tập thể. Tại sao Huế mà không phải Sài
Gòn? Hai tháng sau, ngày 16 tháng 3, năm 1968, ở xã Sơn Mỹ, tỉnh Quảng Ngãi, một
đơn vị của trung quý William Calley giết hại hơn ba trăm năm mươi người.
Sơn Mỹ và Mậu Thân: trong cả hai vụ thảm sát, những người bị giết là những
người vô tội.
Một năm trước đó, năm 1967, Nguyên Sa đã “Xin lỗi về những
nhầm lẫn dĩ vãng”:
8-1967
Nguyên Sa tên thật là Trần Bích Lan, sinh năm 1932 tại Hà Nội,
mất năm 1998 ở California. Nguyên Sa của Hà thành:
Vẫn hỏi lòng mình là hương cốm
Chả biết tay ai làm lá sen?
Những năm sáu mươi là của hippy, hippie. Những người trẻ hồn
nhiên yêu cuộc sống, đòi tự do, thoát khỏi các định chế tư bản và hiện đại, tự
do tình dục, yêu hòa bình, chống chiến tranh, trở về với tôn giáo Đông phương,
anti- state, anti- war, anti- modern, sex liberation, với khẩu hiệu nổi tiếng
“make love, not make war”. Những kẻ ấy mặt khác lại say mê tôn thờ các lãnh tụ
độc tài như Fidel Castro, Mao Trạch Đông, Lê nin, Stalin, đơn giản là vì họ
không phải sống trong cách mạng văn hóa và trong trại Gulag. Tuổi trẻ Mỹ đổ về San
Francisco, trung tâm của hippie. Nhà văn Joan Didion kể lại rằng khi bà đến San
Francisco, thấy một mảnh giấy ghim trên tường trên đường Haight street, có lẽ
không phải là thơ, nhưng có lẽ là. Tôi nghĩ là thơ. Tùy bạn. Như sau:
Lễ Phục sinh vừa rồi
Thằng Christopher Robin của tôi bỏ nhà đi mất
Nó gọi được một lần, ngày mười tháng tư
Rồi sau đó không thư từ gì nữa
Nó hứa nó sẽ về nhà
Nhưng không
Nếu bạn gặp nó lông bông trên đường Haight
Làm ơn kêu lại bảo đừng có chờ ai nữa
Mẹ cần gặp nó ở nhà
Ngoài ra, không cần biết nó về bằng cách chi
Nhưng nếu Robin cần bánh mì
Thì tôi sẽ lập tức gởi đi.
Nếu bạn nghe chút tăm hơi nào
Về cháu, mau làm ơn viết cho tôi mấy chữ
Nếu Robin con còn sống đó
Xin bảo nó rằng mẹ nhớ
Tôi muốn biết nó đi đâu?
Vì yêu con, lòng tôi quặn đau!
Trân trọng,
Marla.
Những năm sáu mươi: của chủ nghĩa hiện sinh
(existentialism). Mặc dù có căn nguyên từ Đức như Martin Heidegger, Karl
Jasper, nhưng phát triển mạnh mẽ ở Pháp với Jean Paul Sartre (1905- 1980),
Albert Camus (1913- 1960), Merleau Ponty (1908- 1961). Mới đầu là một khuynh hướng
văn học và triết học chủ trương lối sống tự do, phóng khoáng, gần thiên nhiên,
về sau thành một phong trào rộng lớn trong giới trẻ. Chủ nghĩa hiện sinh phát
triển từ châu Âu, đã góp phần làm lan rộng phong trào hippie ở Mỹ. Năm 1969 những
người sau đây qua đời: tổng thống Eisenhower, chủ tịch Hồ Chí Minh, và nhà thơ
Jack Kerouac, on the road. Năm 1969, Nixon trở thành tổng thống thứ 37. Bắt đầu
học thyết Việt Nam hóa chiến tranh, cùng lúc leo thang và rút quân, leo thang để
rút quân. Tôi đọc chữ được chữ mất cuốn sách của một sĩ quan không quân Mỹ, có
tên là Fight to Fly. Đánh để bay đi. Nhưng họ không bay đi được. Ngày 19 tháng
bẩy năm 1969, phi thuyền Apollo 11 đổ bộ xuống mặt trăng. Neil Amstrong và
Edwin Aldrin đã ở đó 21 giờ, 36 phút, đánh dấu bước nhảy vọt của con người ra
không gian. Rồi con người tương lai sẽ còn đi xa hơn nữa, bỏ lại sau lưng ngôi
nhà trái đất đang ngún lửa cháy khắp nơi.
Bẩy năm trước đó, ngày 27 tháng 9 năm 1962, cuốn Mùa xuân im
lặng, Silence Spring, của Rachel Carson ra đời, làm rung chuyển nước Mỹ. Cuốn
sách viết về tác hại đối với môi trường, cây cỏ, thú vật của các hóa chất diệt
côn trùng, với những bằng chứng khoa học không thể chối cãi. Đây là sự lên tiếng
dũng cảm của một nhà khoa học, nhà văn, chống lại tội ác của các công ty hóa chất,
hơn thế nữa nó còn mở ra một thời kì mới thức tỉnh nhân loại trước sự tàn phá
môi trường. Rachel Carson nói về một mùa xuân im lặng, không có tiếng chim hót,
từ những năm sáu mươi đã báo động về thế giới hôm nay, về sự tiêu diệt rừng núi
và biên cả, sông núi, nông thôn, đời sống và văn hóa.
Không có tiếng chim hót?
Lúc đó khoảng năm giờ chiều, tôi và anh tôi rủ nhau tới nhà
một người bà con cuối làng. Nhà bỏ hoang từ thời chiến tranh, sau này không ai
trở lại nữa, nhà gạch mái ngói nhưng vách tường đầy rêu, cột kèo xô lệch,
dọc mái hiên bốn phía lau lách chim sẻ và chim én và chim chìa vôi thi nhau làm
tổ, nếu tình cờ nằm ngủ trưa ở đó bạn sẽ bị đánh thức vì tiếng kêu inh ỏi của
chúng, không thể ngủ lại được. Suốt mùa xuân, suốt mùa thu, suốt mùa hè,
nhiều ngày không mưa, tiếng kêu của bọn chim ngày càng khàn đục vì sức nóng
trong cổ họng của chúng, anh tôi và tôi ngồi trên thành giếng ngoài sân, giếng
cạn nước, nhìn thấy đáy, vài bao ni lông, một cây gậy ba toong, cái nón rách, vỏ
lon sữa bò, chúng tôi ngồi đó nhìn mây bay qua, nhìn thấy họ đến. Anh tôi ra dấu
cho tôi, hai đứa núp sau thành giếng, họ đi chậm chạp nhưng thẳng một mạch,
không hề nhìn quanh, nên không thấy chúng tôi, hay ít ra tôi nghĩ thế, ra vẻ
quen thuộc, một người đi trước, đàn ông, người đi sau, đàn bà, người đàn ông mặc
bà ba nâu để đầu trần, tóc búi lại thành búi to sau gáy, tay cầm cái túi vải
đen, người đàn bà đội nón, vành nón kéo sụp xuống không nhìn rõ mặt, họ đi im lặng,
người đàn ông bước qua hiên lặng lẽ mở hé cánh cửa gỗ, cửa chính ra vào, lách
mình bước vào trước, người đàn bà theo sau, trong nháy mắt biến mất vào bên
trong. Hai chúng tôi nín thở nhìn theo, không thấy gì nữa, không hiểu chuyện
gì, chúng tôi ngồi đó, khổ sở vì nín thở quá lâu, lo lắng pha lẫn phấn khích,
tôi biết chắc rằng chúng tôi ngồi lâu đến nỗi, hàng giờ, bàng hoàng, trời tối
khi nào không biết, nhưng không thấy họ mở cửa bước ra, anh tôi đánh liều tiến
lại gần tìm cách đẩy cửa nhưng không thể mở được, vì rõ ràng cánh cửa ra vào được
khoá chặt, bằng cách nào thì tôi không biết, nhưng khi đứng trước nó bạn sẽ đồng
ý với tôi. Cánh cửa gỗ bốn mảnh kiểu nhà rường xưa, chắc chắn, đóng kỹ, không
cách gì mở được, người ta chỉ có thể phá nó ra chứ không mở được, chủ nhà rõ
ràng đã quyết định là sẽ đi xa lâu ngày, sẽ bỏ hoang nhà ấy, sẽ đi xa lâu đến nỗi
may ra chỉ có linh hồn là còn trở lại.
(xem tiếp: Những Năm Bảy Mươi)
