Helsinki Cathedral, Trái Tim Trắng của thành phố
Helsinki, thủ đô của Phần Lan
Chỉ hai tiếng rưỡi đồng hồ, con chim sắt cõng du khách từ
Frankfurt, Đức nhẹ nhàng đáp xuống Helsinki, Phần Lan. Xong thủ tục nhập cảnh ở
phi trường, như thường lệ, hai chị em tôi kéo hành lý đến quầy đổi tiền. Chút
ít tiền lẻ bất cứ nơi đâu cũng cần thiết như lời cám ơn, khi mình được giúp đỡ.
Ông nhân viên trong quầy mau mắn:
-Chào cô, tôi có thể giúp cô được gì nào?
-Chào ông, tôi muốn đổi tiền.
Nhớ, Thụy Điển có Swedish Crown, Na Uy có Norwegian Crown,
tôi suy diễn tiếp:
- Tôi muốn đổi Euro ra Finnish Crown.
Tôi chưa kịp khen thầm mình nhanh trí, ông nhân viên hóm hỉnh
trả lời:
- Rất tiếc, tôi không thể giúp cô được. Tôi chỉ có thể đổi
Euro thành Euro cho cô mà thôi.
Cả ông ta và tôi cùng cười xòa. Ui, mình đúng là đãng trí thứ
thiệt. Phần Lan đã gia nhập Eurozone từ 1999 và dùng Euro ngay
từ buổi đầu như những quốc gia thành viên khác.
Ngày trước, nhắc đến những thủ đô bắc Âu, người ta thường
nghĩ đến Oslo giàu có của Na Uy, Copenhagen trẻ trung của Đan Mạch. Giờ đây,
Helsinki dần dà từng bước góp mặt vào danh sách những thủ đô được du khách ưa
chuộng. Sức thu hút của thành phố ngày càng tăng. Từ 15 năm nay, Helsinki là một
trong những thành phố tân tiến nhất Âu châu.
Diện tích Phần Lan lớn hơn diện tích Việt Nam 6 ngàn cây số
vuông. Thế mà, dân số lại chưa đến 20% của Việt Nam. Hầu hết 5,5 triệu người Phần
Lan sống tập trung ở thủ đô Helsinki và vài thành phố lớn. Với số lượng gần 188
ngàn hồ nước, Phần Lan có biệt danh “xứ sở ngàn hồ”. Mãi đến đầu năm 2022, 80%
dân Phần Lan muốn đất nước trung lập, không tham gia vào những liên minh quân sự.
Nhưng sau khi Nga gây chiến với Ukraine, 80% dân số đồng ý vào NATO để có thêm
sức mạnh quốc phòng. Ngôn ngữ chính thức là tiếng Phần Lan và tiếng Thụy Điển.
Người Phần Lan rất kiệm lời. Đứng chung trong thang máy, chẳng ai hé môi góp
chuyện. Chào hỏi người lạ ngoài đường hiếm khi xảy ra. Trong bài thơ “Phong cảnh
Phần Lan” (Finnische Landschaft), Bertolt Brecht đã viết: “Dân tộc Phần Lan là
dân tộc lặng thầm trong hai ngôn ngữ.”
Nơi gặp gỡ đầu tiên ở thủ đô là Helsinki Cathedral, thánh đường
Helsinki. Theo cách người Phần Lan nói: đó là Trái Tim Trắng của thành phố.
Thánh đường Helsinki (tiếng Phần Lan: Helsingin tuomiokirkko, Suurkirkko) là
nhà thờ Tin lành, nằm ở quảng trường Thượng Viện, ngay giữa trung tâm thành phố.
Carl Ludwig Engel đã đưa ra những kế hoạch đầu tiên vào đầu năm 1819. Nhà thờ
được xây dựng từ năm 1830 đến năm 1852 để vinh danh Sa Hoàng Nicholas I của
Nga. Ban đầu được gọi là Nhà thờ St Nicholas. Khi Phần Lan độc lập vào năm
1917, nhà thờ được đổi thành Suurkirkko (Nhà thờ lớn). Đây là một địa danh
chính của thủ đô, cũng là một trong những công trình kiến trúc nổi tiếng nhất ở
Phần Lan.
Rời nhà thờ lớn Suurkirkko, chúng tôi đến thăm nhà thờ
Temppeliaukio, nhà thờ đá hiện đại ở quận Etu-Töölö, một kiến trúc nổi bật của
Phần Lan, một trong những nhà thờ đặc biệt nhất trên thế giới. Tòa nhà được xây
trong vách đá. Ánh sáng ban ngày chiếu qua mái nhà bằng đồng với 180 cửa sổ.
Các bức tường nhà thờ cao từ năm đến tám mét được làm bằng đá thô, không gọt
giũa. Nhà thờ có chiều cao tính đến đỉnh mái vòm là 13 mét. Ngoài việc sử dụng
cho các thánh lễ của Nhà thờ Tin Lành, nhà thờ còn được dùng cho các buổi hòa
nhạc.
Sau khi đến thăm thánh đường Helsinki và nhà thờ đá, du
khách có được buổi chiều tự thám hiểm, tìm tòi thủ đô. Trên đường đến bến phà
sang quần đảo pháo đài Suomelinna, chúng tôi đi ngang khu chợ trời cạnh bến cảng,
người dân địa phương gọi là Kauppatori. Nơi đây, khách hàng có thể mua mọi thứ:
từ cá hồi tươi cho đến thịt tuần lộc. Khách hàng không chỉ thưởng thức những
món ăn ngon lạ tại chợ, mà còn có thể tìm kiếm quà lưu niệm đặc biệt: những món
đồ thủ công mỹ nghệ bằng gỗ, bằng đá, hoặc mũ lông thú, da tuần lộc..
Đi phà từ bên Helsinki qua Suomenlinna chỉ 15 phút.
Suomenlinna (Pháo Đài của Phần Lan), ban đầu được đặt tên là Sveaborg (Lâu Đài
của Thụy Điển) là một pháo đài được xây từ thế kỷ thứ 18 trên một quần đảo nối
liền nhau, nằm ven thủ đô Helsinki. Việc xây dựng pháo đài bắt đầu vào năm 1748
khi Phần Lan còn thuộc Thụy Điển, để bảo vệ đất nước trước chủ nghĩa bành trướng
của Nga. Pháo đài được UNESCO công nhận là di sản thế giới từ năm 1991.
Thư viện Trung tâm Helsinki Oodi
Cô hướng dẫn viên ân cần nhắc nhở: “Quý khách nhớ dành thời
gian đến thư viện của thành phố.” Trên đường tìm đến thư viện, chúng tôi níu áo
một thiếu nữ, có vẻ như sinh viên, hỏi đường. Cô bé tươi tắn chỉ dẫn:
- Hai cô đi ngõ này, quẹo phải, thấy nhà ga, đi thêm một
chút nữa.
Tôi bắt chuyện:
- Tôi nghe nói thư viện này rất đồ sộ.
- Vâng, với cháu, như là phòng khách lớn vậy. It is
like our big living room. Cháu vào đấy đọc sách, học bài hoặc hẹn gặp
bạn bè.
Thư viện Trung tâm Helsinki Oodi, thư viện công cộng ở
Helsinki, được khánh thành vào ngày 5 tháng 12 năm 2018, vào đêm trước Ngày Độc
lập của Phần Lan. Năm 2019, Liên đoàn Hiệp hội Thư viện Quốc tế (IFLA) vinh
danh Oodi là Thư viện Công cộng tốt nhất của năm. Thư viện như một trung tâm
giao tiếp, với hơn 100.000 cuốn sách và nhiều khu vực phục vụ nhu cầu tinh thần
của mọi lứa tuổi, mọi tầng lớp xã hội. Thư viện có phòng thu âm, xưởng phim,
phòng hội nghị, khu vực thủ công mỹ nghệ, các loại máy in... Cư dân Phần Lan
làm thẻ thư viện, mượn sách vở, băng nhạc, nhạc cụ... miễn phí. Hai chị
em tôi thích thú đi lòng vòng. Dọc bên trái là dãy nhiều bàn có cờ tướng. Một
hình ảnh tuyệt đẹp. Chúng tôi dừng chân ngắm bức tranh thật sinh động: ông
cháu, tình nhân, bạn bè... từng cặp đang chăm chú bên bàn cờ tướng. Khắp nơi có
chỗ ngồi đọc sách: những bậc cầu thang, những ghế nệm thoải mái... Đây kia có
những chậu cây kiểng thật (cây thật chứ không phải cây nhựa), tạo một không
gian thoải mái. Có những phòng họp cho hai người, bốn người để sinh viên tập
trung viết bài, chuẩn bị thi cử... Những bàn máy may để tập dợt may vá. Nhiều
bàn computer nối với máy in. Khu sách trẻ em có đồ chơi, có những tấm thảm êm mịn
để các cháu thoải mái lăn bò, trong khi cha mẹ yên tâm đọc sách. Nơi đây, vài
thanh niên đang nằm trên sàn, gối đầu trên ba lô vải đọc sách. Chỗ kia vài người
xếp bằng, đắm hồn trong suy nghĩ bên laptop. Vài cụ già, tóc bạc phơ, ngồi
trong xe lăn, vẫn chăm chú với cuốn sách trong tay. Chúng tôi xuýt xoa tiếc rẻ
phải rời thư viện, rảo bước về xe buýt để tiếp tục cuộc hành trình.
Đài tưởng niệm Sibelius trong công viên cây cỏ xanh tươi ở
quận Töölö thuộc Helsinki tưởng nhớ Jean Sibelius (1865–1957) nhà soạn nhạc lỗi
lạc, có những đóng góp to lớn vào nền âm nhạc của thế giới. Tác phẩm nghệ thuật
gồm 600 ống đàn bằng thép, được kết nối vào nhau. Nhìn từ xa, giống như cây đàn
organ lơ lửng giữa không gian. Vào ngày đầy gió, những làn gió chuyển động len
lỏi qua những ống đàn sẽ tạo nên tiếng nhạc tưởng như giai điệu của gió. (Tôi
chợt nhớ đến giai thoại về Sibelius nhà văn Trịnh Y Thư kể trong tạp bút Chỉ
Là Đồ Chơi. Nhạc sĩ Sibelius, như nhiều văn nghệ sĩ khác, rất thích ngồi
quán. Một hôm, đã khá trễ, ông vẫn tụm năm, tụm ba với bạn bè trong quán. Vợ
ông gọi, hỏi kháy: “Ông biết bây giờ mấy giờ không?” Ông cao giọng: “Tôi là nhà
soạn nhạc. Làm sao biết bây giờ là mấy giờ.”)
Sibelius Monument, Töölö, Helsinki
Đường về Lappi/ Lappland
Lappi nằm ở vùng cực bắc của Phần Lan, giáp với Thụy Điển,
Na Uy, Nga và biển Baltic. Vùng này dân cư thưa thớt, khu định cư của người
Sami, một tộc người bản địa, xuất xứ từ phía bắc Fennoscandia. Thủ phủ của
vùng, Rovaniemi là cửa ngõ của khu vực. Đường sá sạch sẽ như lau, như ly, có đoạn
thẳng tắp, có đoạn ngoằn ngoèo. Xe chạy êm êm giữa hai bên đường ngút ngàn cây
cỏ xanh tươi, trời mây nước hài hòa. Du khách tận hưởng không khí trong vắt,
không gian êm ả và cảm giác an lành. Đó đây các cô cậu tuần lộc (reindeer) nhởn
nhơ, thong dong như giữa chốn không người. Xe cộ tự giác vui vẻ tránh sang một
bên. Du khách hớn hở lấy máy hình ra nháy lia lịa.
Tuần lộc lang thang giữa phố
Ông già Nô-En (cách nói của chúng tôi thuở nhỏ ở Việt Nam)
không sống ở Bắc Cực như người ta thường nghĩ. Quê nhà của ông là Phần Lan. Bưu
điện của Santa Claus ở Rovaniemi có hai thùng thư. Thùng màu vàng nhận thư thường,
sẽ được chuyển ngay theo chuyến bay gần nhất. Thùng màu đỏ, thư, thiệp được giữ
ở đấy đến Giáng Sinh, ông già Nô-En sẽ cưỡi tuần lộc đến trao thiệp đúng ngày.
Thiệp và tem đều đắt. Nhưng ai nấy hoan hỉ lựa thiệp, hí hoáy viết đôi dòng gởi
về cho người thương, người thân. Một món quà đáng yêu vào dịp Giáng Sinh mà
không phải năm nào ta cũng có thể tặng được.
Vòng Bắc Cực ở Rovaniemi
Mũi Bắc Nordkapp
Du khách rời Phần Lan, trực chỉ Na Uy, đến Mũi Bắc Nordkapp
(North Cape), điểm xa nhất của châu Âu nhô ra Bắc Băng Dương. Mũi Bắc là một
trong những điểm nổi bật nhất trong chuyến đi. North Cape Hall, một tòa nhà
trên cao nguyên North Cape, có phòng chiếu phim, khu triển lãm cung cấp nhiều
thông tin về mũi đất này.
Nordkapp lúc nửa đêm
Ngắm Mũi Bắc Nordkapp vào giữa đêm, sáng sớm hôm sau chúng
tôi dừng chân ở Alta, thành phố lớn nhất phía bắc Na Uy nằm trên Altafjord. Bắc
Cực Quang xuất hiện thường xuyên ở nơi này. Nhà thờ Northern Lights, nhà thờ lớn
nhất ở thành phố Alta, được xây dựng từ năm 2011 đến năm 2013, hoàn toàn bằng
bê tông với các tấm titan được ốp ở bên ngoài. Rải rác dọc đường có những giá
cho xe đạp đậu với mái nhỏ để che mưa yên xe. Một sáng kiến ngộ nghĩnh mà thật
hữu ích.
Xe của đoàn du khách tiếp tục bon bon lên đường tìm đến thiên nhiên tươi đẹp của quần đảo Lofoten Na Uy. Khoảng 80 hòn đảo xúm xít bên nhau, đó đây những ngôi nhà gỗ đầy màu sắc của những làng chài xa xôi giữa thiên nhiên hoang sơ tạo nên một bức tranh tuyệt mỹ. Sân bóng đá của làng chài Henningsvær được National Geographic bình chọn là đẹp nhất năm 2017. Chụp hình từ trên cao, hàng hàng lớp lớp những giàn gỗ phơi cá dựng quanh sân vận động tạo nên khung cảnh thật đặc biệt. Cá tuyết (cod), đặc sản của vùng, được xem như nguồn vàng từ nước biển của quần đảo Lofoten. Vào mùa thu hoạch, cá được phơi khô trong nắng và gió biển trên những giàn gỗ khắp đảo. Thân cá bán sang Ý, Bồ Đào Nha. Đầu cá khô xâu thành từng dây bán sang Nigeria, để nấu món xúp đặc biệt. Lưỡi cá, rất đắt, bán sang Pháp, là một món ăn đặc biệt cho người sành điệu. Ngày trước, vùng này có truyền thống, trẻ em từ 8 tuổi, bắt đầu học cách cắt lưỡi cá, tham gia những cuộc thi, hội hè hào hứng. Ngày nay, trẻ em lơ là sinh hoạt đặc biệt này. Bởi vậy, dân làng trả tiền thưởng cũng như mở cuộc thi đua cắt lưỡi cá để khích lệ tinh thần con em giữ gìn truyền thống của làng.
Trở về Phần Lan
Từ quần đảo Lofoten Na Uy, chúng tôi phải đi “ké” một đoạn
đường của Thụy Điển, băng qua thành phố Kiruna, thành phố ở cực bắc của Thụy Điển.
Kiruna nổi tiếng với ngành khai thác quặng sắt. Đây là nơi có khu vực khai thác
mỏ lớn nhất trên thế giới. Để khai thác các mỏ bên dưới thành phố, toàn bộ nhà
cửa sẽ được dời năm cây số về phía đông vào năm 2040. Nhà thờ Kiruna (Kiruna
kyrka), được xây từ 1903 đến 1912, kiến trúc gỗ, được xem như một trong những
kiến trúc đáng chú ý nhất của Thụy Điển, sẽ phải giữ y nguyên kiến trúc khi dời
đi.
Nhà thờ gỗ Kiruna, Thụy Điển
Về lại Phần Lan, chúng tôi ghé thăm ngôi chợ nhà lồng khá lớn
của thành phố Oulu. Sau khi ngắm thỏa thuê những quầy hàng hấp dẫn của chợ, mua
ăn tại chỗ hoặc mang về nhà làm quà những của ngon vật lạ, đặc sản của Phần
Lan, chúng tôi thong thả ra ngoài dạo chơi. Trước chợ nhà lồng có tượng người
đàn ông lùn, mập, bụng phệ: ông cảnh sát Toripolliisi. Nhìn tượng, do liên tưởng
đến những xung đột giữa Phần Lan với Nga, một người thắc mắc: “Tượng này có
liên quan gì đến người Nga không nhỉ?” Lúc ấy, có một người đi ngang qua.
Tôi vội vàng chạy lại:
- Xin lỗi, ông có phải dân bản xứ không ạ?
Ông dừng chân:
- Chào cô. Vâng, tôi là người Phần Lan.
- Thưa ông, tượng này là ai vậy ông?
- Đây là ông cảnh sát chợ, giữ gìn trật tự cho khu chợ.
Cho chắc ăn tôi hỏi thêm:
- Ông cảnh sát có liên quan gì đến nước Nga không ông?
Ông vui vẻ:
- À không. Ông ấy
là bạn dân, sẵn sàng giúp đỡ nếu ai cần.
Đáp lời cám ơn của
tôi ông bảo không có chi và còn chúc tôi một ngày tươi đẹp nữa chứ. Hóa ra, người
Phần Lan nào có trầm lặng như lời “đồn thổi”. Vậy thì “mẹo vặt”: “How
to make small talk with a Finn: 1) Smile at a Finn and walk away without
speaking. 2) Understand that the Finn enjoyed your time together” chẳng
hợp thời nữa.
Xe dừng ở khu phố trung tâm để hành khách thu xếp “chuyện nhỏ,
chuyện to”. Thường thường, du khách vào quán, uống trà, cà phê và giải quyết
chuyện quan trọng cho nhẹ người. Nhưng (không may) đây là những quán cà phê chợ
trời trong những lều dựng dã chiến, không có nhà vệ sinh. Chủ quán giới thiệu
chúng tôi đến các nhà vệ sinh công cộng. Cả đoàn đứng xớ rớ trước một dãy nhà
ngăn nắp, sạch sẽ. Trên mỗi cánh cửa có ghi lời hướng dẫn cách mở cửa nhà xí:
phải gắn vào điện thoại cái app xài nhà vệ sinh, điền lý lịch, số thẻ tín dụng...
vào đấy, gọi số điện thoại của công ty phục vụ để nhận mật mã mở cửa... Đọc lời
giải thích năm bước dẫn đến thành công của “điệp vụ xả nước cứu thân”, một ông
bác trong đoàn la lên: “Ôi! Trời ơi, đến khi mở được cửa thì mọi chuyện
đã zu spät, đổ bể hết rồi.” Biết không thể nào vượt qua cửa ải khoa
học kỹ thuật để mở cửa thần, chúng tôi lục tục kéo nhau đến tiệm cà phê thứ thiệt
ở góc phố. Trong lúc xếp hàng chờ đến phiên mình được thoải mái, tôi tẳn mẳn đọc
tờ hóa đơn: toilet 2 EUR, đã có thuế. Ui, xứ Phần Lan quả là trong sạch. Ngay cả
chuyện “tiện” be bé này mà cũng minh bạch thuế má. Đoàn du khách Đức ra xe, bụng
dạ đã nhẹ nhàng, cười nói rôm rả: “Phần Lan hiện đại thiệt. Tụi mình đến đây cứ
như nhà quê lên tỉnh.”
Hơn 20 năm trước, thuở còn là nhân viên kỳ cựu của hãng điện
thoại di động, tôi đã “kính nhi viễn chi” Phần Lan, vì quốc gia này có Nokia, đối
thủ đáng gờm của hãng tôi. Giờ đây, khi xem những chương trình tường thuật về
Phần Lan, tôi dành nhiều thiện cảm và càng mong muốn được tai nghe, mắt thấy xứ
sở này. Nghĩ đến Phần Lan, người ta như được ngắm bức tranh thiên nhiên hài hòa
với muôn ngàn ao hồ, ngút ngàn rừng xanh. Người ta nghe về hệ thống giáo dục, y
tế, an sinh xã hội ưu việt. Người dân Phần Lan biết cách sống hạnh phúc. Theo
Báo cáo Hạnh phúc Thế giới của Liên Hiệp Quốc, vào năm 2025, Phần Lan được vinh
danh là quốc gia hạnh phúc nhất thế giới liên tiếp tám năm. Tính theo câu tục
ngữ đi một ngày đàng, học một sàng khôn, tôi học được biết bao điều mới lạ, lưu
lại trong trí nhiều ấn tượng đẹp sau nhiều ngày rong ruổi hơn 3.000 cây số
xuyên qua Phần Lan, Thụy Điển và Na Uy. Được ngắm thỏa thuê trời mây nước. Được
nghe nhiều câu chuyện thú vị về đất nước, con người của vùng bắc Âu. Nhận xét:
xứ lạnh, tình nồng càng đậm nét trong trí tôi khi nghĩ về vùng đất này.
