Những ngày đầu tháng năm, 2015 tôi được nghe trên TV, radio quảng cáo rất nhiều về phim VIETNAMERICA, về hội Bảo Tồn Lịch Sử và Văn Hoá. Là một nhà giáo về hưu, tôi tò mò muốn đi xem. Tôi nhờ một người bạn kiếm cho một vé vào xem phim. nhưng thú thực trong lòng tôi không có một mong đợi gì nhiều về cuốn phim tài liệu được sản xuất bởi những tên tuổi hầu như xa lạ trong ngành phim ảnh Việt Nam cũng như Hoa Kỳ. Cuộc chiến tranh Việt Nam đã tốn biết bao giấy mực cho những cuộc tranh cãi quyết liệt từ Đông sang Tây đã hơn nửa thế kỷ qua, và cho đến hôm nay vẫn chưa dứt. Lý luận của bên chống cũng như bên ủng hộ ngang ngửa nhau khiến cho nhiều người, nhất là giới Tây phương, những người chỉ biết qua sách vờ và chưa từng sống dưới chế độ Cộng sản phải lung lạc hoặc hầu hết rơi vào tình trạng “không biết đâu mà mò”. Trong bối cảnh này, một cuốn phim tài liệu, liệu có thể làm được gì để thay đổi?
Sau những
nghi lễ của Ban Tổ chức, cuốn phim được trình chiếu. Phim bắt đầu với
những gương mặt phảng phất buồn như chứa đựng một quá khứ không vui của
những cựu chiến binh Việt Nam Cộng Hoà và cựu chiến binh Hoa Kỳ từng
tham chiện tại Việt Nam. Họ đi sát bên nhau và kéo theo hai đại kỳ Hoa
Kỳ và cờ Vàng 3 sọc đỏ của Việt Nam Cộng Hoà trong cuộc diễn hành mừng
ngày Cựu Chiến Binh (Veteran Day) năm 2014 trên lòng đường, hai bên là
những toà cao ốc của thủ phủ Austin của tiểu bang Texas. Họ mặc những bộ
quân phục từ các binh chủng khác nhau. Cùng đi với họ là những vị cao
niên mặc quần áo dân sự, có cả một số người trẻ và phụ nữ Việt Nam với
áo dài trang trọng và đẹp mắt. Đó là phần giới thiệu về chủ đề của cuốn
phim VIETNAMERICA tức là người Mỹ Gốc Việt.
Đạo diễn Scott
Edwards cũng là người dẫn chuyện (Narrator) kể lại: là một người trẻ
(vừa ngoài 30), anh không biết một chút gì về chiến tranh Việt Nam. Đối
với anh, cái tên Hồ Chí Minh không khác gì tên của một món Sushi mà anh
thường ăn. Cho đến khi nhà sản xuất Nancy Bùi đến gặp anh và đề nghị anh
hợp tác để hoàn thành cuốn phim về người Mỹ gốc Việt mà bà và hội Bảo
Tồn Lịch Sử Người Mỹ Gốc Việt đã theo đuổi từ nhiều năm qua với trên 700
cuôc phỏng vấn những người trong cuộc. Từ đó, Scott đã được học về
chiến tranh Việt Nam, hiểu và cảm thông được những gì người Mỹ gốc Việt
đã trải qua và anh đã truyền đạt sự hiểu biết và cảm xúc của của anh vào
phim VIETNAMERICA.
Không màu mè, quẩn quanh, rắm rối, cuốn phim
đã trình bày về lý do có cuộc chiến tranh Việt Nam thật rõ ràng, giản dị
qua lời giải thích của hai vị giáo sư, sử gia Mỹ, Robert F. Turner, và
Lewis Sorley. Cả hai từng tham chiến tại Việt Nam và từng dạy sử và vấn
đề an ninh quốc gia tại các Đại học. Cả hai đã viết nhiều sách về chiến
tranh Việt Nam. Theo hai ông, sau thế chiến thứ hai, thế giới chia làm
hai khối. Cộng Sản và Tự do. Trong bối cảnh xung đột này Việt Nam trở
thành bãi chiến trường. Miền Bắc dưới sự điều khiển của Hồ Chí Minh muốn
đưa Việt Nam vào quỹ đạo Cộng sản mặc dù ông ta luôn tự xưng là người
quốc gia. Trong khi miền Nam muốn sống trong chế độ tự do, dân chủ nên
phải đứng lên để đánh trả sự xâm lăng của Cộng sản Bắc Việt.
Hai
vị giáo sư, sử gia đưa ra một phân tích mà tôi cho là rõ ràng và thuyết
phục nhất; đó là cả hai miền Nam và Bắc Việt Nam đều không có khả năng
để theo đuổi cuộc chiến nếu không có sự hỗ trợ từ bên ngoài. Cả hai chỉ
có nhân lực. Súng ống, đạn dược và những thiết bị chiến tranh của miền
Bắc được sự cam kết và hỗ trợ ồ ạt của Nga Sô và Trung Cộng trong khi
miền Nam được Hoa Kỳ yểm trợ. Hội Nghị Genève đã đem lại thắng lợi cho
phe Cộng sản Hố Chí Minh. Kết quả đưa nửa nước Việt Nam đi vào quỹ đạo
Cộng Sản. Và ông Hồ Chí Minh đã không dừng tay một khi chưa chiếm được
một nửa Việt Nam còn lại. Và thế là bước chân xâm lăng của Cộng sản từ
miền Bắc đổ xuống miền Nam. Cuộc chiến tranh máu lửa hơn 20 năm bắt đầu.
Bằng
những thước phim cồ và những đoạn phim hoạt hình sống động hoà với nhạc
đệm dồn dập, khung cảnh chiến tranh Việt Nam của những ngày đầu thật
sống đông, dữ dội và lôi cuốn. Tôi nghĩ rằng những người làm phim
VIETNAMERICA đã thành công trong việc xử dụng tài liệu rất khác nhau
nhưng họ đã gạn lọc những gì cốt lõi nhất để lột tả một sự thật mà từ
trước tới nay, vì lý do này hay lý do khác đã bị bóp méo hoặc che đậy.
Và từ đó, phim VIETNAMERICA lôi cuốn tôi vào những cảnh thật, người
thật, nhưng sống động, hồi hộp không thua gì những phim được dàn dựng có
tài tử, minh tinh đóng của những phim truyện.
Phần nói về diễn
tiến khốc liệt và sự phức tạp của cuộc chiến tranh Việt Nam trong phim
cũng được dành cho một thời lượng đáng kể. Từ thời Tổng Thống Kennedy,
người Mỹ sớm hiểu rằng đây là một cuộc chiến tranh cân não thật phức
tạp. Cộng sản biết là họ phải nắm được ngưòi dân mới có cơ hội chiến
thắng, nên họ đã ra sức tuyên truyền. Họ rỉ tai người dân và đổ lỗi cho
những khó khăn của cuộc sống của người dân là do tội lỗi của chính phủ
miền Nam. Họ còn tuyền truyền rằng nếu người Cộng sản nắm được chính
quyền thì những khó khăn này không còn nữa. Cộng sản sẽ đem lại công
bình, no ấm và hạnh phúc cho mọi người. Từ đó, đã không ít những người
dân miền Nam nghe theo những lời tuyên truyền nên phe Cộng sản mới có
chỗ dựa tại miền Nam và kéo dài cuộc chiến tranh. Mặc dầu đã có những
cam kết quyết liệt từ thời TT. Kennedy:” Từ Sài gòn đến Berlin, Hoa Kỳ
sẽ vượt qua tất cả những mệt nhọc, tốn kém, mọi khó khăn, cản trở để bảo
vệ tự do cho Việt Nam…”. Rồi tới TT. Lyndon Johnson: ”Không thể khiến
những người đã đặt tin tưởng vào chúng ta phải thất vọng, chúng ta phải
làm tất cả những gì để chiến thắng và để bảo vệ tự do cho Nam Việt Nam…”
Nhưng
rồi cuộc chiến kéo dài khiến người dân Hoa Kỳ mỏi mệt. Thêm vào những
hoạt động quyết liệt của phe phản chiến, những người ôm lá cờ của Mặt
Trận Giải Phóng Miền Nam và cờ CSVN xuống đường kêu gào chấm dứt chiến
tranh. Họ vào các Đại học lôi kéo sinh viên và những người trẻ xuống
đường đòi chấm dứt chiền tranh để ngừng chém giết và đem lại “công
bình”, “công lý” cho người dân Việt Nam. Tổng Thống Johnson vì áp lực mà
không tranh cử nhiệm kỳ thứ hai. Tổng Thống Nixon được bầu lên thay thế
với một mục đích rất rõ ràng là: Chấm dứt chiến tranh bằng mọi giá để
Hoa Kỳ rút khỏi Việt Nam. Từ đó, tất cả những gì người Mỹ thiết lập tại
Việt Nam bắt đầu được gỡ bỏ. Quân đội được rút về từ từ. Cuối cùng Hiệp
định Paris được ký kết năm đầu 1973 để đưa đến việc chấm dứt sự tham
chiến của Hoa Kỳ tại miền Nam Việt Nam. Trong khi miền Bắc tiếp tục nhận
được sự viện trợ gấp đôi, gấp ba so với những năm trước. Hơn thế nữa,
miền Nam nhận được “phát súng ân huệ” của Quốc hội Hoa Kỳ ký sắc luật
cấm tất cả những tài trợ cho cuộc chiến Đông Dương và đó cũng là bản án
tử hình cho Miền Nam Việt Nam. Kết quả không thể tránh được là miền Nam
Việt Nam chiến đấu trong thiếu thốn tột cùng trong hơn 2 năm. Cuối cùng
họ phải đầu hàng vì họ không còn đạn để bắn, xe tăng, máy bay không còn
xăng để chạy. Nhiều người đã tự vẫn vào giớ phút cuối kể cả 5 vị Tướng
Việt Nam Cộng Hoà.
Tôi nghĩ rằng phim VIETNAMERIVCA đã nới lên sự
thật và cũng là quan điểm về chiến tranh Việt Nam của người Việt tự do,
những người trong cuộc, những nạn nhân chịu ảnh hưởng trực tiếp và chịu
mất mát nhiều nhất trong cuộc chiến dài hơn 20 năm với số tử vong lên
tới hàng nhiều triệu ngưòi cho cả hai miền Nam Bắc.
Nử tài tử Kiều Chinh chụp hình kỷ niệm với Ban Tổ Chức Buổi Ra Mắt phim
VIETNAMERICA tại Quận Cam California vào trung tuần tháng 5, 2015. Hình
lấy từ trên Facebook của VIETNAMERICA: https://www.facebook.com/vietnamerica
Đoạn phim khiến tôi thich thú nhiều nhất là cảnh một người đàn ông
Hungary phản ứng mạnh mẽ trước những sinh viên Mỹ cầm cờ CSVN và cờ Giải
Phóng Miền Nam la hét đòi ngưng chiến tranh Việt Nam. Người Hungary này
đã chỉ thẳng vào những người biểu tình và nói dùm người Nam Việt Nam
chúng ta:
-“ Các anh là những người ngu xuẩn! Các anh biểu tình vì các anh nghe theo lời tuyên truyền!”
- “Tại sao các anh không đi làm hoặc vào nhà thương để giúp người bệnh ?”
- “Miền Nam Việt Nam họ chiến đấu để giữ tự do, hoà bình cho họ và con cái họ!”
- “Mỗi chiến sĩ chống cộng tại Miền Nam Việt Nam là một anh hùng! Họ đáng để lãnh nhận huân chương vì lòng can đảm của họ!”
- “Các anh muốn biết CS là gì thì hãy đến Tiệp khắc, Ba Lan thì các anh hiểu ngay!”
- “Các anh thật ngu xuẩn, dốt nát!” ….
Và
còn nhiều nữa… Tôi nghĩ rằng những người làm phim VIETNAMERICA đã thật
khéo léo trước một vấn đề nhậy cảm khi chọn một người ngoại quốc chứ
không chọn một người Mỹ hay một người Nam Việt nam để nói lên những lời
công đạo trước nhóm phản chiến đã ôm cờ của kẻ thù để yêu sách, chống
đối cuộc chiến tranh tự vệ, trong khi bao nhiêu người lính Hoa Kỳ và
quân đội Nam Việt Nam đang hy sinh xương máu ngoài mặt trận.
Phần
đầu của cuốn phim cung cấp những sử liệu, những sự kiện lịch sử đã xảy
ra khiến cho người biết rất ít, hay không biết gì cả xem và hiểu được sự
thật về chiến tranh VN. Nhưng phần thứ hai của phim mới là phần gây xúc
động mạnh mẽ khi phim nói về những khốn khổ, nhục nhắn của người dân
Việt Nam sau khi CS chiếm toàn lãnh thổ Việt Nam.
Dù chiến tranh
đã chấm dứt, hoà bình đã vãn hồi nhưng với chính sách trả thù, cảnh chém
giết vẫn còn đó và còn khốc liệt hơn cả thời chiến. Chỉ có một điều
khác. đó là những người chết phần lớn chỉ còn là người miền Nam Việt
Nam.
Những người còn sống cũng sống vất vưỏng trên chính quê
hương của mình. Hàng trăm ngàn sĩ quan và viên chức trong quân đội và
chính quyền cũ, những nhà lãnh đạo tôn giáo, văn nghệ sĩ đều bị lùa vào
các trại tập trung như trường hợp của ông Trần Tử Thanh, con trai của
nhà cách mạng Luật sư Trần văn Tuyên. Gia đình ông có 6 người trong nhà
tù, hai người anh họ bị chém đầu vì chống đối chính quyền CS. Đời sống
đói khổ, nhục nhằn trong tù cũng đưọc ông Thanh kể lại rõ ràng. Nhưng
những người sống bên ngoài nhà tù trong chế độ cộng sản cũng khốn khổ,
nhục nhằn không kém. Nhà văn Dương Thu Hương đã nói: “Chúng tôi bị đối
xử như những con vật. Chúng tôi bị kiểm soát từng miếng ăn,…”
Câu
nói bất hủ của nhạc sĩ Trần Văn Trạch:” Nếu cột đèn Sài gòn có chân,
thì nó cũng kiếm đường mà đi” đã được khoa học gia Dương Ngọc Ánh nhắc
lại để diễn tả người Việt Nam ghê sợ chủ nghĩa CS và bỏ nước mà đi khi
CS đến bằng mọi cách như nhạc sĩ Trúc Hồ vượt biên bằng đường bộ cũng
như trên 100 ngàn người, quá nửa số người này đã bỏ thây trên đường.
Thế
hệ một rưỡi với Chuẩn Tướng Lương Xuân Việt, Khoa học gia Dưong Nguyệt
Ánh và những người lính Mỹ gốc Việt của Hải Lục Không Quân Hoa Kỳ đã góp
mặt để nói lên những chứng kiến cuộc chiến vào những giờ cuối cùng qua
những ánh mắt non trẻ và những người trẻ này đã phải bỡ ngỡ với cuộc
sống mới tại Hoa Kỳ ra sao? Nhưng họ đã vượt lên tất cả để nay trở thành
những công dân tích cực của quê hương thứ hai và là niềm hãnh diện của
cộng đồng người Việt tại Hoa Kỳ và trên toàn thế gìới.
Phần cuốn
phim lấy được nhiều nước mắt của người xem nhất là cảnh vượt biên bằng
đường biển của các thuyền nhân. Đặc biệt là võ sư Vovinam Nguyễn Tiến
Hoá với chiếc ghe 75 người phát xuát từ Rạch giá và ông là người duy
nhất còn sống sót để làm nhân chứng, nói lên tiếng nói cho những người
đã chết dưới bàn tay tàn ác của bọn hải tặc đã hiếp vợ ông và những
người thân của ông trước mặt ông và những người thân của họ. Cảnh võ sư
Hoá đi tìm mộ vợ con hơn 30 năm sau khi ông đã 70 tuổi, cũng đau thương
không kém. Hình ảnh của hàng trăm nghĩa trang với hàng trăm ngàn ngôi mộ
nằm dọc theo các ngôi làng ven biển của các nước Đông Nam Á hoặc trên
những hoang đảo xa xôi ít có bước chân con người lui tới. Từ những ngôi
mộ hoang không có cả một tấm bia hoặc những ngôi mộ tập thể hành trăm
người được vùi xuống một lỗ. Lần đầu tiên được đưa lên màn ảnh đại vĩ
tuyến để cho thế giới biết thảm cảnh cuả thuyền nhân Việt Nam trong các
thận niên 70-90 ra sao.
Tất cả đề là sự thật, ngay trước mắt người xem. Không còn gì phải nghi ngờ, hay đặt câu hởi.
Phim
VIETNAMERICA cũng còn cung cấp cho khán giả những cảnh sống chen chúc
trong những trại tị nạn rách nát trong những ngày chờ đợi mỏi mòn của
thuyền nhân. Bằng những chi tiết phong phú và xác thực, Phim
VIETNAMERICA đã nói lên được cái vĩ đại trong lịch sử nhân loại của cuộc
chốn chạy của hàng triệu người không thể sống dưới một nhà cầm quyền
tàn ác. Không hề có một thậm từ nào được nói lên trong phim, chỉ có hình
ảnh, những lời dẫn chuyện hay lời kể chuyện ôn tồn, những nét mặt đau
thương, kinh hoàng, sợ hãi, tuyệt vọng của người dân khi phải đối đầu
với sóng gió, chết chóc, ngược đãi. Những đau thương, khốn khổ tột cùng
đó của con người đã thu phục được trái tim của người xem.
Nếu bạn
từng là một thuyền nhân, tôi chắc chắn rằng bạn đã tìm được một phần
đời của mình trong nước mắt. Nếu bạn là con hoặc cháu của thuyền nhân,
chắc chắn rằng bạn cũng sẽ không cầm được nước mắt và cảm thấy thương
yêu, kính phục và mang ơn cha mẹ, ông bà, chú bác mình hơn trước khi xem
phim rất nhiều.
Theo tôi, đó là thành công lớn nhất của phim
VIETNAMERICA, cuốn phim tài liệu mà lấy được nhiều nước mắt của khán già
chưa từng thấy. Phim chấm dứt với cảnh cuối của buổi diễn hành mừng
ngày Cựu chiến binh tại Austin; hai lá đại kỳ Mỹ Việt đang được kéo qua
cây cầu lớn của thành phố. Với ông kính quay từ trên cao cho khán giả
xem cảnh từ mắt chim (bird view), nước hai bên cầu lóng lánh tuyệt đẹp
trong khi hai bài hợp ca “Việt Nam, Việt Nam” và “American The
Beautiful” trỗi lên nhịp nhàng, hùng tráng nhưng cũng thật êm dịu và
bình an. Đèn bật sáng, cũng như bao nhiêu khán giả có mặt tại buổi chiếu
phim hôm ấy, dù mắt tôi còn cay cay nhưng tôi cảm thấy hạnh phúc, vui
mừng và an tâm rằng, thế hệ trẻ của chúng ta sẽ nhờ VIETNAMERICA mà biết
về nguồn gốc của mình. Các em có thể hãnh diện và mang ơn thế hệ cha
anh. Ở một quốc gia gồm những nguời đến từ mọi góc biển chân trời, với
nhiều lý do khác nhau như tại Hoa Kỳ, con cháu chúng ta, các em từ đây
có đủ tài liệu để chứng minh, để ngửng đầu lên và hãnh diện rằng, cha
ông của các em đã thà chết chứ không sống thiếu tự do và dù sống ỏ nơi
dâu, họ đã luôn là những công dân với những đóng góp tích cực.
Tôi
tin rằng VIETNAMERICA sẽ thành công và có chỗ đứng xứng đáng trong
ngành phim tài liệu tại Hoa Kỳ và trong lòng mỗi người Mỹ gốc Việt chúng
ta.
Thu Tâm
