Tính tới
nay, bốn mươi năm đã qua. Gần một nửa thế kỷ, thời gian đủ dài để nhìn lại
những sai sót, những lầm lẫn, những chuyện không hay đã xẩy ra để tránh lập
lại, và ít nhất là nhận lỗi, để đưa ra một lời xin lỗi. Mặc dù lời xin lỗi đó
có muộn màng, có quá muộn màng đi chăng nữa. Tôi rất thích cách nói này của
tiếng Anh: tôi nợ anh một lời xin lỗi, I owe you an apology. Khi mắc hay
thiếu nợ thì phải trả, không có chuyện bỏ qua được.
Ngay sau khi
những chiếc T-54 chạy vào thành phố Sài Gòn, ủi sập một cánh cổng và cầy nát
thảm cỏ của dinh Độc Lập (một cách không cần thiết), thì cái việc không hay đó
cũng bắt đầu.
Trong cuốn
Giải Phóng (1976) củaTiziano Terzani, một nhà báo người Ý, viết về ngày 30
tháng Tư năm 1975, có một bức ảnh đen trắng chụp một nữ du kích đứng tại góc
đường Tự Do và Lê Lợi, có thể là trong ngày đầu tiên khi quân đội miền Bắc tiến
vào kiểm soát thủ đô miền Nam. Người nữ du kích mặc quần áo đen, khăn rằn, mặt
mũi vẩu viu, vẫn chưa hoàn hồn, vẻ kinh ngạc còn nguyên trong ánh mắt. Cảnh Sài
Gòn đã tạo ra nét hoảng hốt đó.
Người Sài
Gòn sau những kinh hoàng đầu tiên, đã kéo nhau ra đường tung hô những thay đổi,
ngây thơ tưởng như làm như thế, họ sẽ được những bánh sắt xe tăng đối xử tử tế,
nhẹ nhàng hơn. Những hình ảnh chụp cảnh đốt sách báo ở ngoài đường, hay cảnh
tham dự cuộc diễn hành của quân “giải phóng” người ta thấy nhiều phụ nữ mặc
những chiếc áo dài đẹp để mừng “đoàn quân chiến thắng”.
Nhưng chỉ
vài ba ngày sau đó, cái ngây thơ đó đã bị dội cho những chậu nước lạnh buốt và
tàn nhẫn. Nói là tàn nhẫn thì cũng vẫn còn là nhẹ. Phe chiến thắng quay lại đưa
ra những đối xử tàn bạo ngay sau đó. Những kiểu ăn mặc của người Sài Gòn bị
chiếu cố lập tức. Ở đầu đường, góc phố, các thanh niên bị chặn lại, những mái
tóc bị những nhát kéo nham nhở làm cho ngắn đi, những chiếc quần ống hơi chật
bị cắt cho rộng ra để có thể lọt một cái chai. Thời trang cách mạng, bưng biền
không chấp nhận kiểu ăn mặc như thế.
Những chiếc
quần jean biến mất vào trong những góc tủ quần áo hay chạy ra chợ trời cùng với
những kiểu quần áo “đồi trụy” tàn dư của Mỹ Ngụy phản động.
Về phía phụ
nữ thì những chiếc áo dài cũng ngừng xuất hiện.
Những chiếc
không hoa lá, mầu mè sặc sỡ thì với mấy nhát kéo để làm cho mất đi những nét
thời trang bay bướm của những ngày trước khi bưng biền tiến vào. Hai chục năm
Hà Nội nhem nhuốc áo cánh, quần vải thô không thể chốc lát điều chỉnh để có lại
được cảm quan nghệ thuật trong lãnh vực ăn mặc. Cách ăn mặc của phụ nữ Sài Gòn
chắc chắn làm cho những người như cô nữ du kích vừa từ bưng vào thành phố không
vui.
Thế nên phải
dẹp cái thứ thời trang không thích hợp với lối ăn mặc của cách mạng. Kiểu ăn
mặc đó là kiểu đồi trụy. Cái đẹp cách mạng không có lối ăn mặc như thế.
Chỉ một thời
gian ngắn sau đó, những chiếc áo dài mini của tuổi trẻ Sài Gòn, những kiểu áo
đẹp thầm kín chững chạc hơn, vai raglan, không eo cũng biến mất…
Sài Gòn đi
rất chậm buổi chiều
Cánh tay tà áo sát vòng eo…
Guốc cao gót nhỏ mây vào gót
Áo lụa trăng mềm bay xuống thơ…(Nguyên Sa)
Nhưng rồi
cũng không lâu sau đó, những chiếc áo dài đồi trụy thấy dần dần xuất hiện trở
lại. Chúng được mua ở chợ trời của những người chủ của chúng để giải quyết
những cơn túng quẫn của trận phá sản kinh tế diễn ra ở miền Nam. Những chiếc áo
ấy được đem ra Bắc, được đem ướm vào những hình hài thô kệch, và bỗng biến
những nét thô kệch ấy giảm đi ít nhiều. Những chiếc áo đó được đem ra mặc, và
từ từ xuất hiện nhiều hơn khi người ta thấy chúng giúp làm bớt đi những nét quê
kệch của người mặc. Chúng được dùng làm kiểu mẫu để đo may và cắt những chiếc
áo mới.
Những chiếc
áo dài từ đó dần dần không còn bị coi là đồi trụy nữa. Cán bộ nhà nước quay
sang mặc chúng trong các dịp lễ lạc, tiếp tân và vợ của các lãnh tụ cũng diện
chúng trong những chuyến xuất ngoại với chồng. Hết vợ Trương Tấn Sang lại đến
vợ Ba Ếch… mụ nào cũng lôi những chiếc áo may theo kiểu áo dài của thời đồi
trụy Mỹ Ngụy, nhưng không thấy một con khỉ đột nào đòi cắt hai vạt trước sau
như hồi năm 1975 nữa. Những cuộc trình diễn thời trang ở trong nước cũng đem
trình diễn toàn những chiếc áo dài từng có lúc bị coi là đồi trụy và thiếu cách
mạng tính, không tượng trưng cho nét đẹp bưng biền, giải phóng…
Bọn ngợm
từng xúc phạm, mạ lị, bôi bẩn những chiếc áo dài phải xin lỗi những chiếc áo
dài mới phải.
Nhưng có lẽ
cũng chẳng cần tới lời xin lỗi của một bọn quen trò nhổ rôì lại liếm nữa. Cứ
lôi những chiếc áo dài đồi trụy ra mặc cũng đã là tự chúng nó chửi cha chúng nó
lên rồi.
Những chiếc
áo dài đều biết điều đó!
Bùi Bảo Trúc
