Những năm gần đây, nhiều người Việt
mắc rất nhiều lỗi chính tả, cú pháp trong ngôn ngữ nói, dùng nhiều hư từ, tiếng
đệm vô nghĩa, từ sai nghĩa... làm mất đi tính trong sáng và chuẩn mực của tiếng
Việt. Tệ hại hơn là điều này lại xảy ra trên các phương tiện truyền thông đại
chúng...
Trên Truyền hình Việt Nam tiết mục
bất cứ ai cũng phải xem hàng ngày là "Dự báo thời tiết". Vì nó liên
quan đến công việc, kế hoạch cá nhân, cơ quan, đơn vị, lo lắng lũ lụt, mùa
màng… Nếu bạn chú ý (có điều kiện ghi lại) sẽ thấy, chỉ 1,2 phút mà nhan nhản
những sai sót, chuẩn mực ngôn từ.
Một vài cái sai thường thấy sau đây:
“Khối không khí lạnh đang mấp mé biên giới nước ta”. Đúng ra chỉ có chất lỏng
mới dùng từ “mấp mé”: Nước dâng mấp mé mặt đê; sữa mấp mé miệng cốc. “Nhiệt độ
quanh quẩn ở 18 độ C đến 21 độ C” - Nhiệt độ được nhân cách hóa như con trâu
quanh quẩn ở bãi cỏ, như con chó quanh quẩn trong sân… thật kỳ cục phải không?
“Những thiệt hại do lũ lụt mang lại” - Trong tiếng Việt động từ “mang lại” có
nghĩa tốt đẹp, điều may mắn, lợi ích như: "Đảng mang lại tự do, hạnh phúc,
ấm no cho nhân dân…".
Cái xấu, cái tệ hại, cái không mong
muốn phải dùng từ “gây ra” mới đúng: "gây ra chiến tranh, gây ra sự lộn
xộn, gây ra cái chết, gây ra thiệt hại…". Lạ lùng hơn: “Cơn mưa đi từ dưới
Mũi Cà Mau đi ngược lên các tỉnh Nam bộ”. Té ra cơn mưa không từ trên trời rơi
xuống mà lại từ dưới đất chui lên? Tôi hiểu ý người nói muốn nói từ Mũi
Cà Mau lan về phía đồng bằng Nam bộ nhưng không biết diễn đạt, hoặc muốn nhân
cách hóa cơn mưa nên dẫn đến sai sót rất căn bản về ý nghĩa của câu nói.
“Sau đây là dự báo thời tiết trên
biển”. Thế còn thời tiết dưới biển thế nào, có trên phải có dưới chứ? Tại sao
không nói “Thời tiết biển” là chuẩn, là đủ còn thêm từ trên làm gì, vừa thừa
không cần thiết? Khủng khiếp hơn là: “Tầm nhìn xa giảm xuống thấp là dưới
10km”. Chao ôi! Đang dùng phép đo chiều dài, đột ngột chuyển sang phép đo chiều
cao thấp, nông sâu – thật tài tình làm sao? Đến thánh thần cũng không hiểu
nổi.
Dự báo thời tiết nhà nông thì:
“Không khí ẩm thấp ít nắng sẽ làm cho các đối tượng sâu bọ phát triển”. Từ thuở
bé đến giờ tôi mới nghe gọi sâu bọ là đối tượng. Tại sao không nói cho chuẩn là
các loài sâu bọ? Giờ từ đối tượng quá lạm phát và sai be bét. Đối tượng thương
binh liệt sỹ, đối tượng chính sách, đối tượng đói nghèo… Tất cả gom vào một rọ
cứ như là đối tượng hình sự, tội phạm, đối tượng phản cách mạng… Thật là phản
cảm, thiếu trân trọng.
Chỉ đôi phút mà nhặt ra hàng lố sai
sót. Ngoài ra các biên tập viên dự báo thời tiết còn uốn éo, dùng ngôn ngữ hình
thể để minh họa cho nội dung rất phản cảm. Trong khi đó, chương trình dự báo
thời tiết của Đài Truyền hình Hà Nội, đưa bản đồ vùng lên nói ngắn gọn, chính
xác đỡ mất thời gian. Người nghe chỉ cần thông tin mưa nắng bão bùng ra sao.
Đâu cần miêu tả ẩm ương dài dòng văn tự. Mỗi phút quảng cáo phải tốn hàng chục
triệu đồng, kéo dài tiết mục dự báo thời tiết là lãng phí tiền bạc của Nhà
nước. Lại còn chua thêm vào dặn dò mai nắng nóng nhớ mang theo áo chống nắng,
thời tiết thuận lợi cho việc Picnic, vui chơi giải trí ngoài trời, đi du
lịch…
Nếu không dặn hẳn người ta không
biết lo cho thân mình chắc? Bao nhiêu người cần lao đang chật vật làm việc để
kiếm miếng cơm manh áo, có khi cả đời cũng không biết tới du lịch, giải trí, du
hí? Cứ làm như ai cũng giàu có cả?
Ngỡ chỉ chương trình dự báo thời
tiết, ai dè các chương trình khác, khán giả cũng gặp không ít... sạn. Suốt 24
giờ trên tất cả các kênh Đài truyền hình trung ương, các chương trình truyền
hình của các bộ, ngành, tổ chức chính trị xã hội đều mắc “hội chứng” à, ờ. Dạ
thưa, vâng, à vâng, phải không ạ…
Những từ đệm vô nghĩa, vô duyên này
thường bắt đầu ngay câu đầu tiên: À thưa quý khán giả, À vâng, thưa ông đã nhận
lời trả lời phỏng vấn chương trình của chúng tôi, Ờ, bây giờ chúng ta cùng nhau
ờ… xem diễn biến trận đấu bóng đá… Nào có ai sai bảo gì đâu mà dạ với vâng? Các
câu nói cứ liên tục đưa vào vô tư những hư từ vô nghĩa, từ đệm vô duyên làm câu
nói rườm rà, nghe tức anh ách. Các từ thì, là, mà, nhiều nhan nhản trong mọi
câu nói. Đặc biệt là từ “cái” có ở khắp nơi, trong mọi văn cảnh, trường hợp,
mọi lúc. Các hư từ thì, là, mà, cái này ở văn viết đã khó chịu lắm rồi, vào văn
nói lại càng phản cảm hơn
Khủng khiếp hơn, đàn ông rõ rành
trong giây phút thành giới mặc váy trong một chương trình phỏng vấn lãnh đạo
ngành giáo dục: “Cái thầy giáo…”. Chương trình cà phê sáng phát 22-10 trên VTV3
người đối thoại là biên tập viên truyền hình nói: “Cái chàng trai...” với đầu
bếp giỏi ở Mỹ về Việt Nam lập nghiệp.
Cái là giới nữ đi liền với chàng
trai là giới nam? Có tài thánh cũng không hiểu nổi biên tập viên muốn diễn đạt
cái gì. Chương trình Kinh tế 22h00 tối 16-10- 2015, người dẫn chương trình
trong phỏng vấn đối tác về TPP thật tự nhiên đến mức vô lý: “Vậy thưa ông chúng
ta có những thách thức gì khi tham gia vào TPP ý ạ”. Thật kỳ cục cái cụm từ
"ý ạ" đặt trong văn cảnh này.
Những người thuộc thế hệ truyền hình
đầu tiên được đào tạo bài bản, có ý thức rèn giũa khi nói trên truyền hình nên
rất hiếm mắc những sai sót ngớ ngẩn như trên. Người ta còn có ấn tượng sâu sắc
với thế hệ phát thanh viên Kim Tiến, Mạnh Tường, Minh Chí, Hồng Trang… nói vừa
tròn vành rõ chữ, vừa chuẩn mực. Sau thế hệ đó bắt đầu sự dễ dãi, đưa bừa ngôn
ngữ đời sống vào truyền hình. “Tật” vâng, à vâng… bạn tôi bảo đó là “hội chứng
LVS” - người được nêu danh là “gạo cội”, nổi tiếng trong dẫn các chương trình
truyền hình. Lớp sau tưởng thế là hay nên bắt chước làm theo.
Ông còn kể rằng đứa cháu ngoại ông
một lần đến thăm ông thấy có chiếc bánh trên bàn nó nói: “À vâng thưa ông, cháu
có được ăn chiếc bánh này không?”. Thay vì nói đơn giản và chính xác là: “Ông
ơi! Cháu có được phép ăn chiếc bánh này không?”. Khi tôi uốn nắn lại cho nó, nó
vênh mặt lên cãi rằng nói như nó mới đúng, và giải thích cho ông rằng trên
truyền hình các cô, các chú ấy nói như vậy? Hóa ra ai cũng cho rằng đã nói trên
truyền hình là nói cho cả nước nghe, ắt phải chuẩn mực rồi, lẽ nào sai? Mà có
thấy ai phản ứng gì đâu?
Không biết những thế hệ sau sẽ sử
dụng tiếng Việt ra sao nếu cứ tồn tại cái sai, thiếu sự chuẩn mực ra rả hàng
ngày trên các phương tiện truyền thông đại chúng với nhịp độ ngày càng tăng
đang gặm nhấm, sói mòn và méo mó ngôn ngữ Việt vốn phong phú và đa sắc, đủ biểu
hiện mọi sắc thái tình cảm, hành động của con người.
Rõ ràng chuyện thêm thắt các từ đệm
“vâng, dạ, hả, ồ, ờ… làm cho câu nói nghe hết sức khó chịu. Tiếng Việt đang bị
xâm hại, một cách vô hình mà ít ai chú ý đến. Một vấn đề nữa là dùng từ Hán
Việt. Người nói không hiểu cặn kẽ nghĩa của từ nên sử dụng không hợp lý. Ví dụ:
Sự hiện diện (nghĩa là có mặt) của các đại biểu hôm nay… nghe còn có thể chấp
nhận. Nhưng sự hiện diện của tàu sân bay, của khối không khí lạnh, cơn mưa… thì
nghe thật chối tai.
Tại sao không nói: Sự xuất hiện thay
vì hiện diện? Nói chung là không nên dùng từ Hán Việt khi từ thuần Việt đủ khả
năng biểu hiện. Đặc biệt là từ “cái” liên tục xuất hiện mọi lúc, mọi nơi, mọi
chương trình. Tất cả các từ loại: Động từ, tính từ, trạng từ… đều được “danh từ
hóa” một cách vô lý không thể chấp nhận được. “Cái màu xanh, cái tình trạng khô
nóng, cái tác động, cái ảnh hưởng”… Thậm chí bản thân các danh từ đã đủ nghĩa,
vẫn thêm từ “cái” vào: “Cái chính sách”, “cái chủ trương”, “cái chế độ”… khủng
khiếp hơn là “cái dân tộc” từ miệng một chính khách cỡ “bự”.
Các hư từ vô nghĩa như: thì,
là, mà… hoặc những liên từ, giới từ, thán từ… đặt không đúng chỗ không thiếu
trong các câu nói. Lại còn cái tật liến láu nói hết phần người được phỏng vấn,
người đối thoại, buộc người đối thoại phải thừa nhận ý của mình bằng cách liên
tục hỏi “Có phải không ạ”. Người dẫn chương trình có ý khoe hiểu biết (chưa đi
đến đâu) của mình, thật khập khiễng, vô duyên.
Có lẽ việc thống kê nên để cho bạn
xem truyền hình. Mình tôi không đủ thời gian theo dõi 24 giờ hàng ngày. Mong
các bạn cùng chia sẻ, lên tiếng bằng mọi cách để góp phần làm trong sáng tiếng
Việt trong ngôn ngữ nói.
Đinh Đức Cần
