Nhà thơ Lê Thiên Minh Khoa
Người ta nói Bùi Giáng là nhà thơ điên, tôi không biết ông có điên hay
không, hay tại vì ông quá trổi hơn đời nên đời nói ông điên. Mỗi khi đọc thơ
Bùi Giáng tôi lại nhớ đến những bài thơ ngắn của một nhà thơ hiện nay, mà tôi
chỉ biết qua thơ và qua vài lần điện thoại: Nhà thơ Lê Thiên Minh Khoa. Với
tôi, Lê Thiên Minh Khoa là nhà thơ lạ đời.
Khoa lạ đời ở chổ có mái tóc bồng bềnh trên khuôn mặt toàn xương mà nhìn vào
thấy ngay mình rất dễ làm thân, lại có giọng nói ngập ngừng… mà nghe thấy hay
như những bài thơ. Những cảm nghĩ của tôi về Khoa có lẽ chủ quan nhiều vì do
tôi yêu thơ Khoa cũng như một thời tôi yêu thơ điên Bùi Giáng. Lê Thiên Minh
Khoa có nhiều bài thơ hay, có bài đã được đưa vào làm giảng văn trong nhà
trường, nhưng những cái đó thì cũng như những nhà thơ thành danh khác. Cái lạ
đời khác của Lê Thiên Minh Khoa đối với tôi là những bài thơ ngắn. Những bài
thơ ngắn của Khoa không rắc rối ngữ từ như thơ Bùi Giáng, không “tối nghĩa” như
thơ Bùi Giáng, nó như vọt miệng nói ra mà sao đọc rồi cứ nghe nhưng nhức trong
người như có một vết thương chẳng chịu lành, cứ nghe khang khác trong lòng
giống như có điều chi mắc mứu mà không thể nào giải được.
Để khóc cho người bạn cũ đã qua đời, Lê Thiên Minh Khoa viết như sau:
Ba mươi năm trở lại
Bạn cũ mất lâu rồi
Hạt muối từng cắn đôi
Hạt đường chia không được!…
(Thăm bạn cũ)
Đọc bài thơ nầy tôi nhớ đến ông bà tôi, cha mẹ tôi và tất cả những người già
thân yêu của tôi đã từng nói câu nầy (Hạt muối cắn đôi) trên cửa
miệng. Từ đó, một cách mơ hồ tôi liên tưởng đến quê tôi với làng với thôn với
rơm với rạ, với những cánh đồng bát ngát lúa xanh… Lê Thiên Minh Khoa đã dùng
lại lời nói chơn chất mộc mạc của biết bao thế hệ người già để đưa vào thơ
mình, trở thành những câu thơ đầy ẩn dụ, đọng lại nỗi cay đắng, phi lý, dang
dở, thương tâm lay động đến chiều sâu tâm thức của con người. Ai không tin tôi,
xin hãy đọc lại bài thơ nhiều lần sẽ thấy lòng mình rưng rưng là có thật.
Rồi để nói về việc làm thơ, Lê Thiên Minh Khoa không dùng đến con tằm nhả tơ
mà dùng đến con lắc đong đưa dao động:
Nỗi trăn trở
niềm si mê
treo vào câu chữ
Như dao động con lắc
cứ đong đưa
rồi dừng lại
thành thơ
(Dao động thơ)
Sự trăn trở khi sáng tác của nhà thơ giống như con lắc, khi con lắc dừng lại
thì thơ xuất hiện. Con tằm nhả tơ xong con tằm chết, con lắc dừng lại cũng là
con lắc chết, thi sĩ trăn trở, si mê, treo vào câu chữ để thành thơ thì chắc
chắn không khác chi con tằm, không khác chi con lắc kia. Con lắc chết là không
còn dao động, thi nhân chết là cảm hứng không còn . Minh Khoa cho thơ thành
hình khi con lắc đứng yên. Như thế thơ là sự vắt kiệt những dao động tâm hồn,
là khi biên độ của suy tư bằng không để cho câu chữ thoát xác thành ra tác phẩm
với đời. Như thế khi thơ hình thành thì sinh lực triệt tiêu, sự chết đến khi
tâm hồn cật lực suy tư. Minh Khoa không cho thơ thăng hoa trong vinh quang mà
đặt thơ vào quá trình sáng tác vừa trăn trở vừa dằn vặt, vừa quanh quẩn miệt
mài và buồn vô hạn khi con lắc ngưng đong đưa. Như thế, Minh Khoa lột tả hết
nội tâm của người làm thơ, của phút giây im lặng khi con lắc dừng đong đưa chết
cho thơ sinh nở, và nhà thơ như người mẹ vừa lâm bồn xong đã bán con mình vào
đời cho mưa gió phũ phàng.
Và để tả Tháp Chàm, Minh Khoa đã viết:
Chuyện cũ rì rầm đất
Chiều xưa mây nổi trôi
Tháp Chàm nghiêng nắng đỏ
Nhói lặng một góc trời
(Tháp Chàm)
Toàn bộ phong cảnh ở đây đều trầm mặt. Bà Huyện thanh Quan viết về hoàng
thành hoang phế như sau:
Dấu xưa xe ngựa hồn thu thảo
Nền cũ lâu đài bóng tịch dương
(Thăng Long thành hoài cổ)
Cảnh của bà Huyện thanh Quan cũng buồn nhưng màu sắc đẹp nên thơ. Cảnh Tháp
Chàm của Minh Khoa cũ kỷ đến rợn người. “Chuyện cũ rì rầm trong đất” như tiếng
của ma, “Chiều xưa mây nổi trôi” như tấm lụa của người thiên cổ, “Tháp Chàm
nghiêng nắng đỏ” như con mắt khóc nhớ thương, và “Nhói lặng một góc trời” mơ hồ
như lịch sử xa xăm. Ôi! Đọc bài thơ như đi trong vùng đầy âm khí, tuy thế không
mấy ai không thích ngắm và nghe âm cảnh, âm vọng kia để trầm tư hoài cổ. Chỉ bốn
câu thơ ngắn gọn, nhà thơ Lê Thiên Minh Khoa không nói đến “tháng ngày mòn mong
đợi”, không nói đến “tượng Chàm lở lói rỉ rên than” mà vẫn nghe thấy tiếng lòng
ma Hời trong di tích cổ xưa.
Và Lê Thiên Minh Khoa cũng có lúc lên cơn vì tình, không như Bùi Giáng nhưng
cũng có thể gọi là điên, cái điên của những kẻ lạ đời:
Từ trong góc núi lên cơn
Về góc phố hỏi em còn đó chăng
Ngó lên ngó xuống ngó quanh
Uống ly đen nóng lại băng về rừng.
Hôm sau thèm được lên cơn
Về góc phố hỏi còn không cô nàng …
(Lên Cơn)
Lên cơn là triệu chứng của sự co giật. Minh Khoa không lên cơn ở cơ thể
nhưng lên cơn ở tâm hồn. Anh biết phương thức làm hạ không cho co giật. Đó là
về góc phố thăm em. Cái lạ của bài thơ là chỉ nơi nàng ở đã chửa được bệnh lên
cơn của chàng. Câu thơ “Ngó lên ngó xuống ngó quanh” chứng tỏ là không có nàng
ở đó nên đành phải uống một ly đen nóng lại băng về rừng. Thế mà hôm sau lại
thèm lên cơn nữa. Bài thơ không cần giải thích thì ai cũng biết đây là anh
chàng yêu dại yêu khờ, yêu như ma đuổi. Phải hiểu rằng tác giả đã biết không có
nàng ở đó nhưng cơn động kinh thôi thúc phải đi. Còn nếu đến đó rồi mới biết
vắng nàng thì bài thơ thường tình và sự lên cơn cũng bình thường như bao người
yêu khác. Nhà thơ lặp đi lặp lại các chữ “em còn đó chăng”, “còn không có nàng”
thể hiện về sự ảo tưởng nàng vẫn chưa đi, nàng còn quanh quất đâu đây nơi góc
phố. Câu thơ “Hôm sau lại thèm được lên cơn” thể hiện bệnh đã thành mãn tính
đến cử lại lên. Đọc bài thơ ta thấy hiện lên một anh chàng cuồng si chạy đi rồi
chạy về giữa rừng và phố, giữa phố và rừng, theo đuổi một tình yêu không tưởng,
nhưng trong đó cũng hiện nguyên hình chính ta, có điều cường độ yêu trong ta
chỉ bằng góc nhỏ của Minh Khoa . Đọc bài thơ ta thấy chất nghệ sĩ khùng khùng
thật đáng yêu, và trong ta biết bao xao xuyến trong lòng khi liên tưởng cuốn
phim quay cảnh đi, về của anh người rừng làm thi sĩ đang yêu.
Thơ ngắn Lê Thiên Minh Khoa còn nhiều, nếu tôi viết hết thì sẽ rất dài trang
giấy. Hy vọng giới thiệu một vài bài thơ ngắn của Khoa để mở cửa cho ai đó đi
vào vườn thơ, ngắm hoa đơn sơ mà hương thơm đậm đà thi vị và lạ lẫm biết bao …
Châu Thạch
