Sách Việt Nam tại hải ngoại, trong
hiện tại thế nào, về tương lai ra sao?
Xin đọc ba câu chuyện dưới đây.
Câu chuyện thứ nhất: Tâm sự của một
tác giả đã có trên ba tác phẩm biên khảo: Có hai người từ tiểu bang khác đặt
mua sách, tôi gửi sách đi theo priority mail, nhưng họ nhận sách rồi… “quên”
luôn, không trả tiền, dù cho tôi đã gửi thư nhắc nhở.
Câu chuyện thứ hai: Virginia – Thủ
Đô Washington, D.C. – Maryland, nơi có cộng đồng người Việt đông thứ năm tại
Hoa Kỳ – vậy mà không có lấy một tiệm sách. Đúng ra, chỉ có một tiệm bán băng
nhạc, ké thêm vài kệ sách. Vậy cũng là đáng mừng lắm rồi.
Câu chuyện thứ ba: Kinh nghiệm bản
thân người viết. Có lần gởi sách cho một anh – một nhà báo từ trong nước ra tới
hải ngoại. Anh viết thư cám ơn nhưng kèm thêm dòng chữ: “Nói thật, An đừng
mất công nữa nhé.”
Ba câu chuyện trên – có thể nói là
điển hình trong thế giới sách Việt tại hải ngoại, cho thấy càng ngày càng ít
người đọc sách. Nói đúng hơn, ít người mua sách. Hoặc cả hai.
Tôi có cảm tưởng đó là một cuộc
chiến.
Cuộc chiến có ba phe.
Phe người đọc, phát ngán lên được
với những buổi giới thiệu sách không-đi-không-được của bạn bè. Thấy bạn hào
hứng kể lể về đứa con tình thần, hớn hở ký tặng sách, còn mình thì rầu thúi vì
phải bỏ tiền ra mua và biết chắc sách lại chiếm thêm một chỗ trong nhà vốn đã
đầy ắp đồ đạc. Tâm trạng héo hon ấy chẳng khác gì tâm trạng nàng Kiều, mặc
người mưa Sở mây Tần, riêng mình nào biết có Xuân là gì!
Phe người viết, hì hục, vò võ, tốn
cả ngàn tiếng đồng hồ ra viết, viết miệt mài, viết lầm lũi; rồi thì tốn cả ngàn
đồng để in thành sách, lại tốn thì giờ, tốn tiền bạc tổ chức ra mắt sách, gởi
chỗ này chỗ kia bán. Cuối cùng tâm trạng cũng in hệt Kiều nương, khi tỉnh
rượu, lúc tàn canh, giật mình, mình lại thương mình xót xa!
Và phe… những cuốn sách. Khi in ra –
được nâng niu vô cùng từ bìa đến ruột. Đến lúc bán đi (nhiều khi là “cho
đi”) – bị xếp ngay vào một góc, đóng bụi. Nếu sách có nói được hẳn sẽ than,
như Kiều nhi từng than, khi sao phong gấm rũ là, giờ sao tan tác như hoa
giữa đường!
Sách Việt tại thư viện Truyền thông
Jean-Pierre Melville. (Nguồn: tienphong.vn)
Trong cuộc chiến, phe đọc sách và
phe làm sách dường như nằm trong chiến hào của mỗi bên. Rình rình nhau, xem bên
nào đổ trước. Đọc-Sách lâu lâu hỏi vói qua: Chết chưa? Làm-Sách đáp: Chưa chết!
Đọc-Sách càng không thèm mua, rồi lại hỏi vói qua: Chết chưa? Vẫn đáp: Chưa
chết! Và cuộc chiến cứ thế tiếp diễn, dai nhách.
Một số Đọc-Sách, cuối cùng “xông
lên”, nhất định không thèm đọc nữa, dù có cho free cũng không thèm. Uyên Thao
có lần chỉ vào gói sách bị trả về, nói với tôi: “Không sai địa chỉ, nhưng sách
gửi đi thì bị trả về, chắc người ta không muốn nhận.” Sách của Tủ Sách Tiếng
Quê Hương được gởi đi trước, bạn đọc ai muốn trả tiền thì trả, không thì thôi.
Nhưng nhiều người đọc, dứt khoát không “thỏa hiệp”. Họ thét to: “Các ông ơi,
bọn tôi không đọc nữa đâu, xin làm ơn làm phước đừng viết nữa, đừng in nữa,
đừng gởi nữa,” “Không, không, không. Tôi không còn, tôi không còn đọc sách
(của các ông) nữa…,” v.v. và v.v.
Vậy người viết có chùn bước không,
có bỏ cuộc không?
Câu trả lời là KHÔNG!
Vào những số đầu tiên của bản Tin
Sách, Trần Phong Vũ nhắc tôi: “Giới thiệu 10 cuốn sách trong một kỳ Tin Sách
thì tốt đấy, nhưng lỡ đến lúc không còn sách hay thì chả nhẽ đi giới thiệu sách
coi bói à?”
Tôi cười, thầm nghĩ, ông anh mình
cũng thuộc loại không (thèm) đọc sách rồi. Vì nếu có theo dõi thị trường sách
Việt hải ngoại mới thấy số lượng sách được xuất bản không hề giảm mà chỉ có
tăng. Tin Sách chạy hụt hơi cũng không giới thiệu hết sách của các văn hữu của
gia-đình-chúng-ta đâu.
Trong cái-gọi-là “cuộc chiến sách
Việt hải ngoại”, phe làm sách quả rất ngoan cường. Chê gì chê, cười gì
cười, họ vẫn lầm lũi tiến lên, như thể muốn nói: “Các ông không mua thì
thôi. Chúng tôi cứ viết đấy, cứ in đấy. Đã sao nào.”
Cứ như nếu gặp câu hỏi: Why do you
have to make books?
Thì câu trả lời sẽ là: Why not?
Những người viết không phải không có
lý, nhất là khi sách thuộc thể loại hồi ký. Khi những người ông, bà, cha, mẹ,
viết ra với mục đích để lại ký ức của mình. Nhờ đó, một ngày kia, con cháu một
sẽ biết được tại sao chúng có mặt trên xứ người chứ không là Việt Nam. Sách
dành riêng cho người trong nhà đọc, người ngoài có đọc được thì chỉ là đọc ké
mà thôi.
Có điều cần viết, có người muốn
viết, và có đối tượng để viết cho. Vậy là đã đạt yếu tố con người, tức nhân
hòa. Thế thì phe làm sách đã chiếm lĩnh được một ưu thế rồi đó.
Về yếu tố địa lợi? Nếu nói theo kiểu
chơi chữ, “địa” là “tiền”, thì không có gì khó khăn với phe “mần” sách cả.
Nhiều vị có sẵn tiền… hưu, để dành một năm, vài năm, cộng thêm con cái giúp cho
một ít là đủ “đắc địa” rồi.
Tôi biết một người dành dụm tiền hưu
in hồi ký. Ông tự soạn sách, tự dàn trang, tự xuất bản. Sách ông trình bày chẳng
theo bất cứ quy tắc nào hết. Hễ thấy cần nhấn mạnh, ông cho chữ đậm hay chữ hoa
to tướng, trông rất tức cười. Nhưng ông viết thẳng, viết thật, viết tếu lâm,
nên đọc thấy rất gần gũi, dễ thương. Sách bán được hơn 200 cuốn. Tác giả hỏi
Uyên Thao nghĩ sao. Uyên Thao cười, vậy thì quá giỏi rồi còn gì.
Và yếu tố cuối cùng, thiên thời, thì
sao?
Chưa bao giờ thời cơ lại thuận lợi
với người viết hơn lúc này. Phương pháp Print-On-Demand (in sách theo
yêu cầu), với Amazon là trung tâm tiên phong, đang là một cơ hội trời ban cho
những ai muốn xuất bản sách mà không rủng rỉnh tiền vốn hay rộng rãi kho chứa.
Điển hình là cuốn Cưỡi Ngọn Sấm
mà tôi được dịp phụ với các anh Lý Văn Quý, Nguyễn Hiền trong việc dịch thuật.
Anh Quý lo phần xuất bản sách. Anh tạo trương mục (account) với Amazon, làm
layout trên khuôn có sẵn của Amazon. Khi nào có người muốn mua sách, anh báo
tin cho Amazon biết, thế là Amazon gởi thẳng về địa chỉ của người mua. Tiền thu
được từ bán sách, sau khi trừ hoa hồng (không nhiều lắm) sẽ được Amazon gởi về
cho tác giả. Thật gọn gàng, nhẹ nhàng. Người làm sách không phải ôm cả trăm
cuốn sách, cũng không phải hì hục gói sách, gởi sách, rồi còn nơm nớp lo bị
quỵt tiền hay bị thất lạc.
Và như thế, với cả ba yếu tố: thiên
thời – địa lợi – nhân hòa, thị trường sách Việt hải ngoại hiện tại vốn đang dồi
dào, thì trong tương lai gần, sẽ còn dồi dào hơn.
Nhưng, vẫn còn đó câu hỏi: Sách
in ra nhiều thật, nhưng ai đọc cho đây?
Thưa đúng, sách in để đọc chứ chẳng
để ngắm, và người đọc hải ngoại thì cứ như sao buổi sớm, như lá mùa thu…
Ông Nguyễn Ngọc Bích, mà có lẽ trong
kho Nhà Xuất Bản Miền Đông Hoa Kỳ vẫn còn một đống sách tồn đọng, trong một
buổi họp mặt văn nghệ đã rất lạc quan tiên đoán rằng: “Chúng ta chả có gì
phải lo ngại. Một ngày không xa, sách hải ngoại sẽ ‘vượt biển’ xâm nhập Việt
Nam. Tới lúc đó, chỉ e chúng ta không có đủ sách để bán nữa chứ.”
Nhà văn Trần Hoài Thư
Lão ngồi khâu di sản
Kim đâm mà không hay (THT)
Nhà văn quân đội Trần Hoài Thư, ròng
rã hàng chục năm với việc sưu tầm, tự in ấn và phát hành những tác phẩm của
Miền Nam –Việt Nam Cộng Hòa qua Nhà Xuất Bản Thư Ấn Quán, vẫn đều đặn cho ra
đời những tập sách nho nhỏ, xinh xắn. Loạt sách này dần được sự hưởng ứng của
người trong nước, nhất là giới trẻ Việt Nam, khi họ ngày càng ý thức rằng trên
đất nước ngột ngạt đang sống đã từng có một nền văn học tự do.
Nhà văn Uyên Thao
(Nguồn: vnlac.org)
Còn Uyên Thao, người sáng lập Tủ
Sách Tiếng Quê Hương, thì từng nói ông đang “làm ăn mày để in sách”.
Với Uyên Thao, người tự cho mình “chưa bao giờ làm văn học” mà “chỉ chọn cây
viết thay cây súng”. Với ông, mỗi cuốn sách là một “người cán bộ”. Người cán bộ
nếu không giữ tư cách thì không thuyết phục được dân, cũng thế, nếu cuốn sách
không chỉnh tề, từ nội dung đến hình thức, thì sẽ không được bạn đọc đón nhận.
Và thế là “gã hành khất” Uyên Thao cứ lầm lũi ăn mày để đào tạo cán bộ. Cho tới
nay, Tủ Sách Tiếng Quê Hương đã cho ra đời trên 70 tác phẩm.
Còn riêng tôi, trong việc làm Tin
Sách, tôi không ngừng xúc động mỗi khi đọc được những cuốn sách thật hay
nhưng ít người nhắc đến. Sách như trẻ nhỏ. Em nào may mắn vào gia đình khá giả,
khi sinh ra được mọi người đón mừng, chúc tụng. Còn những em kém may mắn hơn lỡ
sinh trong gia đình nghèo khó thì sự ra đời của các em sẽ chẳng có chút tăm hơi
gì. Tôi chỉ hy vọng Tin Sách sẽ giúp bạn đọc biết đến những cuốn sách
kém may mắn ấy dù chỉ qua vài hàng giới thiệu ngắn ngủi.
Xin có vài lời cuối…
Tin sách. (Nguồn:
vnlac.org)
Với người đọc: Xin đọc ít nhất một
vài trang cho một cuốn sách. Có thể bạn sẽ bắt gặp một câu – và chỉ cần một câu
thôi, sẽ giúp bạn rất nhiều. Và sau đó, nếu bạn muốn giục sách vào thùng rác
thì cứ tự nhiên vì bạn đã được nhiều hơn là bỏ ra rồi đấy. Ngay cả khi không
thu lượm được gì, bạn cũng sẽ học được cách đừng viết như thế, đừng nói như
thế. Không phải khoa học gia lừng danh Thomas Edison đã bảo rằng, “Tôi biết
tới một ngàn cách để không thành công.”
Với người viết: Xin cứ tiếp tục
viết, dù khó khăn, dù nản lòng, dù biết mình viết dở ẹc. Nếu sách viết ra không
bán được thì càng mừng nữa chứ, vì bạn đã hoàn toàn được tự do – tự do khỏi cái
ràng buộc vật chất đời thường. Bạn tốn tiền, bạn nhọc công vì một cuộc chơi. Mà
nghĩ thử coi, cuộc chơi nào mà chẳng tốn tiền, tốn công. Nghề chơi cũng lắm
công phu huống hồ là… chơi chữ.
Tôi vẫn phục Nguyễn Liệu. Ông thực
hiện một cuốn sách dày cui, đặt tên hết sức chảnh: “Đời Tôi”. Sách in
ra, bán được bao nhiêu thì bán, còn lại đem cho hết. Bây giờ, sách thành tuyệt
bản, không phải thích thú sao?
Tôi hên, mua được một “Đời Tôi”.
Quý lắm. Mỗi lần cầm sách lên, tâm trạng không khác tâm trạng nàng Thúy Kiều
thuở nao:
“Tưởng bây giờ là bao giờ
Rõ ràng mở mắt còn ngờ chiêm bao!”
(Ngày tuyết lớn bị kẹt trong nhà,
tháng Giêng 2016)
Trịnh Bình An