1.
Xưa nay, đường Tự Do (tên hiện naylà Đồng Khởi) ở khu trung tâm Quận 1 Sài Gòn
dù chỉ là một con đường ngắn và hẹp nhưng vẫn được tiếng là con đường đẹp nhất,
sang nhất thành phố Sài Gòn xa xưa và cũng có thể nói như thế về quãng sau
tháng 4-75 cho đến nay.
Vừa qua, trên trang trithucvn.net (*), trong bút ký tựa là “Văn Hóa Không Tên
Tạo Nên Linh Hồn Của Sài Gòn Xưa”, nhà văn Văn Quang đã ghi nhận rằng trên con
đường Tự Do đẹp, sang ấy lại có một chuỗi 3 nhà hàng/quán cà phê là La Pagode,
Givral, Brodard đã giữ vai một cái trục văn hóa tốt đẹp, vui sống, cởi mở hết
mực của đất Sài Gòn xưa.
Văn Quang kể:
“Nói đến La Pagode, Givral, Brodard… chắc chắn những người đã từng sống, từng
ghé qua Sài Gòn chưa ai quên. Nhất là những văn nghệ sĩ, nhà báo, dân biểu,
thường ngồi ở đấy làm nơi trao đổi tin tức nghề nghiệp. Còn một số lớn khách du
lịch, sĩ quan, quân nhân, công tư chức làm việc tại “thủ đô miền Nam” và các
bạn trẻ Sài Gòn thập niên 60-75 cũng hay lui tới nơi này.”
Và:
“Ba nhà hàng ấy là 3 sắc thái riêng biệt làm nên cái trục “văn hóa không tên”,
cái linh hồn của Sài Gòn, khó phai mờ trong ký ức của những người Sài Gòn”
Khi nói về 3 “đệ nhất” nhà hàng/quán cà phê trên đường Tự Do xưa, nhà văn Văn Quang
đã nêu những nhận xét thật sâu sắc, thấu đáo vào phần hồn văn hóa cố cựu của
Sài Gòn, chứ không bám vào phần vỏ kinh tế bên ngoài của Sài Gòn, mặc dù trải
qua các chế độ khác nhau, thành phố này luôn ở đỉnh cao phồn vinh nhất Việt
Nam. Cũng cách nhận xét ấy đã cho thấy trong giới văn nghệ sĩ đất Sài Gòn cũ,
tác giả cuốn tiểu thuyết ‘Đời chưa trang điểm’ quả là một đàn anh, một ‘chuyên
gia’ về khoản lê la cà phê bia bọt, tán dóc vỉa hè, trước là giải trí /sau là
lấy thông tin…
2.
Theo chọn lựa của Văn Quang, được nhắc trước tiên là nhà hàng La Pagode, nằm ở
ngã tư Tự Do – Lê Thánh Tôn. Tên gọi ‘Cái chùa’ (nghĩa tiếng Việt của từ ‘la
pagode’ tiếng Pháp) cũng khá thông dụng.
Nhà văn Văn Quang kể:
“Trước hết phải kể đến nhà hàng La Pagode, tôi cho là “cổ kính” nhất. Ngay từ
những năm 1953, khi tôi mới biết taxi là “cái giống gì” (bởi ở miến Bắc hồi đó
chưa có taxi), tôi đã biết La Pagode. Hồi đó Pagode còn bày hàng ghế salon bọc
da ra ngoài hành lang, theo lời ông Nguyên Sa thì nó giống hệt nhiều nhà hàng ở
Paris. Ngồi ở đây thoáng đãng. Khách đến thường chỉ dùng một ly cà phê, ngồi từ
chiều đến tối mịt.”
Đúng là một nhà hàng “cổ kính” khi từ bàn ghế, màu da bọc ghế cho đến quầy, kệ
nội thất đều có màu chủ đạo là nâu, rõ hơn là các gam màu nâu cũ kỷ, lâu đời.
Riêng về các mặt vách bằng kính thật dày cho phép khách nhìn ngắm đường phố,
điều hay ho nữa là loại vách này ngăn được phần lớn tiếng động, tiếng xe cộ ồn
ào bên ngoài. Như khi trời mưa lớn, bên ngoài ướt át, lạnh lẽo, sấm chớp rền
vang…, nhưng bên trong quán, nhờ các vách kính dày, khách ngồi nhâm nhi tách cà
phê hay tách trà lipton chanh nóng (món uống rất thường được khách gọi) thì vô
cùng ấm áp, khô ráo, và có ồn ào gì đó là do tiếng tranh luận, cười nói từ các
bàn bên cạnh.
Văn Quang viết tiếp:
“Khách hàng của La Pagode hầu hết là nhà văn nhà thơ, nhạc sĩ, ca sĩ. Cứ vào
buổi chiều, sau giờ tan sở là tụ tập lại đây. Tất nhiên cũng ngồi thành nhóm.
Những ngày đầu tôi thường đi cùng Thanh Nam, Thái Thủy, Hoàng Thư và đến đây
thường gặp các anh Nguyên Sa, Trần Thanh Hiệp, Mặc Thu, Cung Trầm Tưởng, Mai
Thảo, Phạm Đình Chương, Tạ Quang Khôi, Viên Linh, Nguyễn Đạt Thịnh, Phạm Huấn,
Anh Ngọc, Nhã Ca, Trần Dạ Từ, Nguyễn Đình Toàn… Quá nhiều, tôi không thể nhớ
hết.”
Ngoài giới văn nghệ sĩ ‘khách quen’ như trên, tất nhiên trong La Pagode còn
thường có một số khách khác, như khác du lịch quốc tế, quân nhân, công tư chức
và các bạn trẻ. Có điều là, như một nhà văn đã ghi nhận, cũng lai rai có hiện
tượng ‘làm dáng trí thức’, như trên tay một số khách vào quán thường lấp ló
những đầu sách – cả nguyên bản lẫn sách dịch – đang hot, đang gây nhiều tranh
cải thời ấy, như ‘Hố Thẳm Của Tư Tưởng’ của Phạm Công Thiện, ‘Tropic Of Cancer’
của Henri Miller, ‘Zen Buddhism’ của D.T.Suzuki, ‘Dịch Hạch’ (tiếng Pháp: La
Peste) của Albert Camus… Hay ít ra cũng là những tạp chí, tuần báo, nguyệt san
Anh ngữ, Pháp ngữ thời danh như Times, Newsweek, L’Express, Salut Les Copains…
mà có lẽ người ta vừa mua ở Book Shop, tiệm chuyên bán sách báo ngoại quốc gần
ngã tư Tự Do – Nguyễn Văn Thinh, tức cách La Pagode chừng 400m.
Kế tiếp là nhà hàng Givral, cũng 2 mặt tiền toàn vách kính, nằm ở ngã tư Tự Do
– Lê Lợi, thuộc hành lang Eden (tiếng Pháp: passage Eden). Từ ‘hành lang’ nghe
không qui mô, không bề thế bằng từ ‘thương xá’ – như thương xá Tax gần đó –
nhưng khi phục hiện cái không khí văn hóa phong phú, đặc sắc của Sài Gòn, Văn
Quang đi sâu vào một chi tiết đặc biệt, rằng trong khu Eden có một hiệu sách
nổi tiếng hàng đầu Sài Gòn cũ, không kém cạnh nhà sách Khai Trí bên đường Lê
Lợi chút nào, đó là nhà sách Xuân Thu. Xuân Thu nổi tiếng về các đầu sách ngoại
văn (nhất là sách nghiên cứu văn hóa – văn minh Pháp và sách giáo khoa chương
trình phổ thông trường Pháp) mà giới trí thức, nhà giáo, sinh viên Sài Gòn thời
ấy khi cần là có thể đến lục tìm, hay đặt cho nhà sách mua dùm từ châu Âu, châu
Mỹ.
Hơn thế, giới ‘chữ nghĩa’ ở Sài Gòn đã không khỏi ngưỡng mộ khi nhìn lên lầu 2
của nhà sách Xuân Thu, nơi khoa chính trị kinh doanh (Science politique) của
đại học Đà Lạt tổ chức lớp cao học ‘Science-po.’, ngành học nâng cao à la mode
nhất của giới SV đã xong cử nhân một số ngành về khoa học nhân văn tại Việt Nam
vào thời từ 1970 trở đi.
Văn Quang viết:
“Givral là một địa điểm trung tâm thành phố, rất thuận tiện cho mọi việc, từ
hẹn hò, mua sắm vài thứ, đợi giờ vào rạp chiếu phim, hoặc chỉ đi “bát phố”( …
). Hơn thế, thương hiệu bánh ngọt Gival rất nổi tiếng, thu hút nhiều khách sành
ăn. Mấy bà đi ngang qua Lê Lợi – Tự Do ghé vào mua vài cái bánh mang về cho
chồng con là chuyện bình thường”.
Cũng phải, dân Sài Gòn ưa ăn bánh Givral bởi nét tao nhã, tinh tế của nền văn
hóa ẩm thực Pháp đã tồn tại gần 60 năm tại VN. Givral nổi tiếng với dòng bánh
tươi, không dùng chất bảo quản và chất phụ gia độc hại hay không có lợi cho sức
khỏe. Và “cái hậu” tốt đẹp của dòng bánh lành, sạch này là là ‘phiên bản’ sau
tháng 4-75 mang tên ‘Công ty Cổ phần Bánh Givral, khá có tiếng là bánh ngon,
tuy giá cả khá cao chứ không bình dân, với lò sản xuất bánh hiện ở khu công
nghiệp Tân Bình, phường Tây Thạnh, Q. Tân Phú, Tp HCM.
Cuối cùng là về nhà hàng Brodard, Văn Quang ghi nhận:
“Còn nhà hàng Brodard nằm ở góc Tự Do – Nguyễn Thiệp, nhìn sang bên kia là vũ
trường Tự Do của ông Cường (…). Ở đây lại đông vui vào những buổi sáng muộn và
buổi tối khi “gà lên chuồng”. Nơi lui tới của những “dân đi chơi đêm” Sài
Thành. Những anh hùng “hảo hớn” như Khê – Thăng Long Xích Thố, anh em ông Kim
đầu bạc, Kính tennis, Chương Marine cũng lui tới ngồi tán chuyện giang hồ. Các
“đại gia, tiểu gia” thời đó không nhiều, chỉ vỏn vẹn một số ông dược sĩ, tu
bíp, doanh nhân có “xế bốn bánh” đủ để chở các em đi ăn đêm.”
Như thế, thành phần khách đến Brodard có tính chất một đại chúng rất đời
thường, nặng về ưu thế vật chất và dân đến đây không khỏi ít nhiều có thái độ
hãnh tiến, khoe mẻ về sự giàu có, khả năng mua vui, hưởng thụ cuộc đời của
mình. So với Givral và La Pagode – nhất là so với La Pagode, nơi ‘đóng đô’
thường xuyên của nhiều nhà văn, nhà thơ, nhà báo, nghệ sĩ trình diễn… – Brodard
có vẻ ít chất văn nghệ, chữ nghĩa hơn.
Theo một ông công chức làm việc ở Phòng Thương Mại Sài Gòn (nằm ở phía cuối
đường Tự Do, cách Brodard chừng 300m), đã nhiểu năm hay cùng các đồng nghiệp và
gia đình vào Brodard thì với cách trang trí dùng nhiều màu trắng và các màu
sáng khác, nhà hàng này giống một tiệm kem, một tiệm bánh ngọt, một quán giải
khát hơn một quán cà phê đúng nghĩa giành cho dân ghiền cà phê “chuyên nghiệp”.
Tính chất hiền lành, ngọt ngào – thay vì đắng chát như vị cà phê! – càng tỏa
lan trong bầu không khí yên tĩnh của Brodard qua một kiểu phục vụ bánh ngọt rất
đặc biệt. Khách cứ ngồi tại bàn mà lên tiếng hay ra dấu, nhân viên nhà hàng sẽ
mang đến tận bàn một khay lớn bày rất nhiều bánh ngọt, bánh kem kiểu Pháp, như
bánh choux, Polonais, mille feuilles… để khách chọn. Như các cô khách, cậu
khách nhí, sau khi được ba mẹ gật đầu, sẽ sướng rơn khi cứ thoải mái chỉ vào
cái bánh mình thích là bánh sẽ được lấy bỏ vào đĩa nhỏ, dọn ra trước mặt mình…
3.
Ngoài 3 nhà hàng/cà phê La Pagode, Givral và Brodard, đường Tự Do càng hào
nhoáng, đẹp mặt hơn – nhất là khi có ánh sáng đèn đóm đủ màu vào ban đêm – khi
còn có quán Cafetaria Disco, các phòng trà Tự Do, Maxim’s và Đêm Màu Hồng. chưa
kể khách sạn Continental Palace và khách sạn Caravelle nằm 2 bên tòa Quốc
hội/Hạ nghị viên, cùng khách sạn Majestic (ở cuối đường, nhìn ra bến Bạch Đằng,
sông Sài Gòn) đều có các đại sảnh cực kỳ tráng lệ, sang trọng mà ở nhiều vị
trí, khách ngồi ghế mây, ghế bành nhâm nhi cà phê hay bia lạnh đều có view nhìn
ra đường phố đẹp mắt, nhất là khi chợt có cơn mưa nhỏ…
(*)https://trithucvn.net/van-hoa/van-hoa-khong-ten-tao-nen-linh-hon-cua-sai-gon-xua.html
PHẠM NGA thực hiện
