Nhiều người Việt Nam và Trung Quốc có cùng một suy nghĩ
giống nhau, đó là hay cười nhạo người Tây phương ngu ngốc, không hiểu chuyện đời,
“não không có nếp nhăn”, và bản thân họ lấy làm tự mãn. Vậy rốt cuộc thông minh
theo kiểu người Việt Nam và Trung Quốc là như thế nào?
Gần đây, một kênh truyền thông New Zealand đã đăng một bài
viết nói về “thông minh kiểu Trung Quốc” và nhận được sự chú ý của đông đảo người
sử dụng internet. Tác giả bài viết tự nhận là người Hoa, đã nhận định rằng
“thông minh kiểu Trung Quốc” chính là không màng trắng đen hay thị phi, không cần
biết thật giả hay đúng sai, có sơ hở liền lách vào, có tiện nghi liền chiếm lấy.
“Thông minh kiểu Trung Quốc” chính là không màng chính nghĩa hay tà ác, bất cứ
lúc nào cũng có thể vì bảo hộ bản thân mình mà làm trái lương tâm. “Thông minh
kiểu Trung Quốc” chính là để cho người khác phải phó xuất và gặp nguy hiểm, còn
bản thân mình những gì mười phần có lợi sẽ giành lấy hết. Kỳ thực, “thông minh
kiểu Trung Quốc” chính là không nói đến thành tín, ức hiếp người thiện lương,
chính là các giá trị đều đã đảo lộn, không xét đến quy tắc…
Nhiều người Việt có người thân là Việt Kiều ở Mỹ, có thể đã
nghe câu chuyện về việc hàng hóa sau khi mua ở Mỹ có thể được trả và lấy lại tiền
mà không cần phải giải thích lý do. Vì vậy, nhiều người khi chuẩn bị tham dự
một sự kiện nào đó, liền đến “mua” một bộ quần áo, sau khi tham dự sự kiện xong
rồi, lập tức mang trả lại quần áo để lấy tiền về. (*)
Hệ thống bán hàng ở Mỹ còn có một chính sách đáng chú ý, gọi
là Price Match. Với chính sách này, nếu bạn mua một sản phẩm sau đó chứng
minh được sản phẩm này bán giá rẻ hơn giá tại cửa hàng nào khác, thì có thể được
mua sản phẩm với mức giá tương đương mức giá mà bạn tìm thấy. Do vậy, có một số
người, khi đi mua hàng với giá đắt hơn những nơi khác, họ không hề mặc cả, mà lại
chọn những màu sắc hay kích cỡ (mà ở các cửa hàng khác không có), sau đó khi
tìm được cửa hàng nào có mức giá rẻ hơn thì sẽ mang hóa đơn quay lại nơi mua
hàng để được giảm giá.
Những người này dương dương tự đắc với hành vi của bản thân,
đi đến đâu cũng tự cho rằng bản thân mình thông minh, thậm chí còn đặt câu hỏi
sao những người khác quá “ngu ngốc”, không biết lợi dụng “kẽ hở” này.
Coi việc chiếm tiện nghi của người ta là “thông minh”, coi
gian xảo là có “năng lực lớn”… mọi giá trị dường như đều đảo lộn.
Bài viết của tác giả người Hoa trên truyền thông New Zealand
còn liên hệ đến tỷ phú Warren Buffett. Rất nhiều nhà đầu tư hỏi về tiêu
chí chọn đầu tư cổ phiếu của ông Warren Buffett, và thông thường ông hay nhấn mạnh
rằng ông rất coi trọng sự thành tín của giám đốc điều hành công ty, nếu không
phải công ty làm ăn chân chính, ông nhất định sẽ không lựa chọn đầu tư. Với
ông, lợi nhuận không phải là yếu tố hàng đầu, mà là chữ tín.
Một người Hoa đưa đứa con nhỏ mới 3 tuổi đến Mỹ du lịch và ở
tại nhà người thân. Người nhà đã đưa cho người Hoa này một chiếc ghế ngồi ô tô
dành cho trẻ nhỏ và nói: “Ở đây quy định trẻ nhỏ khi đi xe nhất định phải
dùng loại ghế này, tôi đưa cho anh dùng, nhưng vì là ghế đi mượn, nên anh phải
giữ gìn cẩn thận, vì chúng ta sẽ phải trả lại cho người ta.” Hai tuần
sau khi không dùng xe ô tô nữa, chiếc ghế này đã được đem đến trả lại cửa hàng.
Người bán hàng không hỏi lý do tại sao, chỉ đơn giản là đưa đủ số tiền cho người
trả hàng. Người nhà liền tự hào nói: “Các cửa hàng ở Mỹ đều như vậy, nếu mua
hàng trong vòng 2 tuần thì đều có thể mang hóa đơn đến và trả lại, do đó chúng
tôi thường đến đây ‘mượn’ một số đồ đạc. Nhiều người Đại lục thậm chí còn mượn
cả TV. Anh nói xem, người Mỹ có ngốc hay không chứ? Trả lại hàng vô điều kiện
đúng là sơ hở quá lớn, vậy mà họ còn chẳng biết điều đó!” (**)
Một năm sau, người Hoa này đến Nhật Bản, một số bạn bè đồng
hương ở Nhật đã tiếp đón và dùng ô tô để đi lại. Người Hoa này hỏi: “Tokyo đất
chật người đông, có phải là rất khó đỗ xe không?”
Đồng hương trả lời: “Không nghiêm trọng đến như vậy đâu,
chính phủ quy định cần có chỗ để xe trước rồi sau đó mới được phép mua xe, vì vậy
mà không có nhiều xe như anh nghĩ đâu.”
“Ồ, vậy tức là anh có một bãi đỗ xe riêng sao? Chắc là phải
đắt đỏ đến mức cắt cổ có đúng không?”
“Anh nghĩ là ai cũng ngốc giống người Nhật Bản sao! Muốn mua
xe thì trước tiên đi thuê một chỗ ở bãi đỗ xe, sau khi mua xe xong thì trả lại
chỗ đó, vậy chẳng phải là vấn đề được giải quyết hay sao?”
Hai ngày sau, một số bạn bè người Nhật đến đưa người Hoa này
đi chơi, họ đi bộ hoặc là đi bằng tàu điện ngầm. Những người bạn Nhật phân trần
rằng: “Tokyo mua xe thì dễ, nhưng tìm chỗ đỗ xe thì không dễ dàng gì. Do đó,
anh chịu khó đi tàu điện ngầm vậy nhé.”
Người Hoa này lập tức truyền cho anh ấy cách để giải quyết vấn
đề. Không ngờ rằng anh ấy đã không “ngộ đạo” mà còn dửng dưng nói: “Nếu muốn lợi
dụng sơ hở, thì có nhiều cách lắm. Ví dụ như mẹ tôi sống ở quê, nếu muốn thì có
thể dùng hộ khẩu cũ là mua được xe. Nhưng thực tế thì tôi định cư ở Tokyo,
không có chỗ đỗ xe mà lại mua xe, vậy thì những người hàng xóm sẽ nhìn tôi như
thế nào? Lái xe đi làm, tôi phải đối diện với đồng nghiệp ra sao? Cấp trên và
những người đàng hoàng sẽ không làm như vậy.”
Cơ chế trả lại hàng vô điều kiện ở Mỹ và những quy định đầy
lỗ hổng ở Nhật, đều được xây dựng trên cơ sở “tín nhiệm”. Nếu sự “tín nhiệm” sụp
đổ, thì xã hội cũng sẽ có thể sụp đổ. Do đó, ở xã hội Tây phương, người ta
có thể tha thứ cho các chính trị gia làm sai, nhưng không thể tha thứ cho những
chính trị gia nói dối.
Nếu như chúng ta “giả đổi thành thật, thật cũng giả”, mỗi
người đều hư hư thực thực, thì toàn xã hội sẽ vận hành trên cơ sở “hoài nghi”.
Tư duy ảnh hưởng đến hành vi, mà hành vi của mỗi cá nhân sẽ ảnh hưởng rộng ra đến
dịch vụ kinh doanh và vận hành xã hội.
Khi đi tàu điện ngầm tại Rome bạn sẽ phát hiện rằng có máy
bán vé nhưng không có soát vé. Chắc hẳn bạn sẽ thấy lạ lắm phải không? Làm thế
này làm sao kiểm soát được xem hành khách lên tàu có mua vé hay không? Vận hành
tàu điện ngầm thế này chẳng phải sớm muộn gì cũng bị lỗ hay sao?
Đây chính là cách nghĩ quen thuộc của chúng ta, luôn liên tưởng
mọi chuyện theo kiểu khôn vặt hoặc vì tham lợi nhỏ cho bản thân mình. Đối với
người Ý mà nói, nếu chúng ta hỏi câu hỏi này thì thật kỳ lạ. Đi xe có thể không
mua vé chăng? Đi xe làm sao có thể không mua vé cho được? Cách nghĩ, cách tư
duy của hai bên quả có sự khác biệt lớn.
Nếu như bạn thực sự muốn biết có thể đi tàu mà không cần mua
vé hay không, thì câu trả lời là có thể, hoàn toàn có thể lên tàu đi một vài trạm,
nhưng phải đảm bảo không để cho giới quản lý ở Ý biết được, nếu biết họ nhất định
sẽ phạt bạn. Và sau này nếu bị phạt nhiều lần, có thể tạo thành tiếng xấu ở nước
ngoài, thật sự là cái được không bõ cho cái mất!
Xây dựng tín nhiệm không dễ, nhưng điều này lại thực sự quan
trọng! Mức độ tín nhiệm lẫn nhau càng cao, thì quản lý sẽ càng nới lỏng hơn. Nếu
như đi đúng đường, thì sẽ không sợ phải đi xa!
Hồng Ngọc
(*) Áo em chỉ mặc một lần. Giữ receipt, vài bữa mang áo
trả lại.
(**) Mua TV tại Costco, xài 3 tháng, trả lại thoải mái.
