Gần cuối tháng Mười Hai năm nay một người bạn gửi cho tôi một
bài thơ có tên gọi “Bài Thơ Tháng 12” của Trần Mộng Tú, được sáng tác vào tháng
12 năm 1996. Người bạn đã trình bày bài thơ một cách mỹ thuật để làm quà sinh
nhật cho tác giả, và chia sẻ cho một số các bạn bè khác để cùng thưởng thức.
Bài thơ bắt đầu với hai câu trong dạng một câu hỏi như một
tra vấn đầy tính chất triết học
Tôi ở đâu mà tôi tới đây
Ngày xưa ai đứng ở nơi này
Hai câu hỏi vừa rất quen mà cũng rất lạ, quen vì dạng câu hỏi
này thì nhân loại đã tự đặt cho mình không biết từ thuở nào, xưa lắm rồi; nhưng
vẫn lạ vì cái thắc mắc trước tôi ai đã từng đứng chỗ này, kéo một không gian rất
xa xưa vào với hiện tại. Có lẽ không ai, kể cả tác giả, có thể trả lời hai câu
hỏi này, vì nó lớn quá, tuy là hỏi cho chính mình nhưng cũng là cho con người hết
đến rồi đi bất tận trên mặt đất này. Người đọc có thể sững sờ trước hai câu thơ
đơn sơ nhưng bao trùm một thắc mắc lớn về nguồn gốc và lịch sử của con người.
Thắc mắc ấy không mới nhưng lại không bao giờ cũ. Mỗi người, mỗi kiếp người, mỗi
sự sống đều có lúc ngạc nhiên về sự hiện hữu của chính mình. Thắc mắc ấy như một
điệp khúc được lặp lại hoài như một nhu cầu hiểu biết không bao giờ được giải
đáp trọn vẹn.
Giọt mưa trời khóc ngàn năm trước
Sao còn ướt trên lưng bàn tay
Những điều kiện sống của con người muôn thuở vẫn vậy, vẫn
ngày và đêm, nắng và mưa, vẫn xuân hạ thu đông xoay vần bốn mùa. Đó là nơi quen
thuộc mà tổ tiên ngàn đời cho đến con người của ngày hôm nay vẫn dựa vào mà sống.
Nhưng nhận thức ra những “giọt mưa trời khóc” chính là những giọt nước mắt thì
rất lạ, như một khám phá. Giờ đây khi đưa bàn tay quệt mắt mình thì lưng bàn
tay vẫn ướt ! Thì ra, ngàn năm trước đến ngàn năm sau, nước mắt vẫn rơi. Nỗi khổ
tồn tại từ một thời xa xưa tít mù trong quá khứ vẫn như một mối nợ dai dẳng của
con người chăng ?
Xem tiếp khổ thơ thứ hai :
Tôi ra đời đã được bao lâu
Sao trái tim tôi nếp gấp nhầu
Mặt đất tôi đi bao ngàn dặm
Sao vẫn chông chênh những bước đầu
Tác giả bắt đầu nhìn ra những thuộc tính của cuộc sống, “nếp
gấp nhầu” của trái tim là gì, bước đi “chông chênh” là gì nếu không phải là những
khổ đau, những khó nhọc của cuộc đời ? Từ lúc tôi sinh ra, đáng lẽ tôi được hưởng
nhiều hạnh phúc, nhưng ngược lại, trái tim tôi đã bao lần tan nát; bàn chân tôi
bước đi trên mặt đất tưởng đã quen thuộc và dễ dàng êm ái lắm rồi, nào ngờ vẫn
cứ vướng phải đầy chướng ngại khó khăn như lúc mới tập đi ! Nghe phảng phất như
một chân lý đơn giản đã được nhìn ra tự ngàn xưa : đời là khổ.
Qua những ngạc nhiên rất chính xác về bản chất của cuộc hiện
sinh, Trần Mộng Tú tiếp tục nêu lên các câu hỏi rất tò mò : vậy chớ thân xác của
mình được hình thành là do những nguyên tố nào ? Đây là các tò mò rất trẻ thơ,
như một em bé luôn miệng hỏi cái này là gì, cái nọ làm bằng gì, tại sao thế
này, tại sao thế kia… ; nhưng đồng thời đó cũng là những ưu tư rất trầm trọng
Tôi kết tinh từ mảnh vân hà
Từ báo cọp xưa hay đóa hoa
Bụi phấn tôi mang trên thân thể
Từ tảng đá nào đã vỡ ra
Giả dụ cứ coi đây là những câu hỏi chỉ do tò mò, thì cùng
lúc cũng nên coi là những giả thuyết đầy tính chất siêu hình. Nó liên quan đến
sự cấu tạo vật chất, mà cũng rất có thể dính líu đến quan niệm luân hồi, duyên
nghiệp. Tôi đây, cả thể xác và tinh thần, phải chăng được hiện hữu là do những
cái duyên rất bí ẩn nhưng cũng rất giản dị, để từ trạng thái này chuyển sang trạng
thái kia để tiếp tục từ kiếp này qua kiếp nọ. Từ một mảnh vân hà lang thang
trongvũ trụ, đến báo, cọp là thú dữ, đóa hoa là vẻ đẹp mong manh, và cả đất đá
đã trải qua bao nhiêu biến động của địa cầu, cái nào đã hóa thân để làm thành
tôi ? Những câu thơ đọc lên có thể cảm nhận như là những giả thuyết khoa học,
hoặc, cũng có thể như một cái gì mịt mù huyền bí, nhưng thật là hào sảng và đầy
kiêu hãnh. Bao nhiêu yếu tố trong tự nhiên, với trực giác sáng tạo nơi tác giả,
có thể đã kết tinh để tạo nên tôi do những cái duyên đã tiềm ẩn từ tiền kiếp.
Sau khi đặt ra một mớ giả thuyết giống như khoa học để mô tả
thân phận của chính mình –và qua đó, có thể là của con người nói chung- tác giả
đi vào khổ thơ cuối như một kết luận rất quan trọng
Tôi yêu người yêu thật là xa
Tình trong tiền kiếp tình không già
Giòng sông trăng chảy vào trái đất
Chảy lâu rồi hay mới đêm qua
Chúng ta thở phào, với khổ thơ này đã gặp lại Con Người qua
Tình Người. Mười hai câu thơ mang bao nhiêu thắc mắc, bao nhiêu giả thuyết về sự
hiện hữu của tôi, cuối cùng tôi đã tìm thấy kết luận trong bốn câu thơ cuối : một
chữ Tình. Tính chất quan trọng nhất, cao cả nhất của con người đã được tác giả
nhìn ra Tôi yêu người, yêu thật là xa, Tình trong tiền kiếp tình không già, đó
là điều không thể thiếu của Con Người viết hoa, là cái khiến con người là con
người. Tình Yêu Thương, đủ loại từ cái tình gần bản năng nhất đến tình thăng
hoa trừu tượng một cách rộng rãi nhất, đã dần dần được con người ý thức đến.
Yêu thương là một khả năng vừa tự nhiên sinh ra đã có như cha mẹ thương con, vừa
có loại tiềm ẩn phải chuyên tâm luyện tập thì nó mới nở hoa và kết trái. Làm
người là một hành trình không đơn giản để hoàn thiện Tình Thương nơi chính
mình.
Tác giả đã nhìn ra, sau khi nêu lên biết bao thắc mắc về
thân phận mình, cái cứu cánh sau cùng giải thích sự có mặt của con người trên
trái đất, đó chính là Tình Thương Yêu. Từ cõi vô minh của mảnh vân hà, của hổ
báo, ngay cả của một đóa hoa, thậm chí cả đất đá, là những vật liệu có thể đã
xây dựng nên tôi, bỗng bừng sáng lên sự mặc khải của Tình Thương Yêu, giúp tôi
hiểu khả năng ẩn tàng ấy vốn đã có trong con người tôi và tất cả các con người
khác. Sống với Tình Thương Yêu chính là quá trình thành người nơi mỗi người.
Khi đưa ra câu hỏi cuối cùng Giòng sông trăng chảy vào trái
đất Chảy lâu rồi hay mới đêm qua thì cái dòng sông trăng ấy có thể hiểu chính
là Tình Người mà thi nhân đã nhìn thấy trong cảm nhận của mình. Về câu hỏi nó
chảy lâu rồi hay mới đêm qua thì quả thật là một phát kiến rất to lớn, vì nó
hàm ý tùy khả năng nhận thức và giác ngộ của từng con người, có thể mới tối qua
tôi mới phát giác ra cái chân lý về Tình Người, nhưng chân lý ấy vẫn ẩn tàng
trong con người từ ngàn xưa.
Trần Mộng Tú với riêng bài thơ này đã khái quát thân phận khổ
đau và nỗi hãnh diện được làm người, nhân kỷ niệm sinh nhật của mình từ một
ngày đã xa, cách đây 23 năm. Ngày ấy tác giả mới ngoài năm mươi. “Ngũ thập nhi
bất hoặc”, đến tuổi năm mươi thì đã hết nghi ngờ, tức là sự sống đã đủ chín để
nhìn ra bản chất của mọi sự. Mười sáu câu thơ của bài này là một tổng kết tuyệt
diệu mà trong giây phút tự vấn xuất thần trong ngày sinh của mình, tác giả đã hốt
ngộ tính chất của cả một cuộc nhân sinh. Tác giả đã không viết thành một khảo
luận về kiếp người, với suy tư bằng khoa học hoặc triết học. Trần Mộng Tú đã
làm thơ, tức là dùng ngôn ngữ của nghệ thuật. Nhờ nghệ thuật, nhiều hình ảnh,
nhiều sự thật ẩn mật của sự sống đã được hiển lộ, và qua thưởng ngoạn thi ca,
đã đi thẳng vào nhận thức của người đọc không chút khó khăn.
Chỉ thi ca làm được việc đó, nhưng không phải thi sĩ nào
cũng làm được việc đó.
Nam California ngày 21 tháng 12, 2019
Phạm Xuân Đài