1. Chuột dưới mắt người
Tên mười hai con giáp và các con vật “cầm tinh” tương ứng, trẻ em cũng rành
sáu câu, thiết tưởng không nên nhắc cho dài dòng.
Lại không ít người thắc mắc tại sao con chuột nếu xét về hình vóc thì nhỏ
xiú, còn về “võ công” thì chẳng là cái đinh gì so với 11 con giáp khác (gặp
mèo, gặp rắn là chạy té khói), thế mà không biết lý do gì nó lại được đứng đầu
sổ trên 11 con kia?
Về việc nầy cũng có hàng lô lời giải thich; người thích lời giải thích nầy,
kẻ thích lời giải thích kia, chưa ai chịu thua ai, nên lại thiết tưởng không
cần liệt kê cho thêm rườm rà!
Điều chúng tôi muốn nói là con chuột trong mắt con người và trong văn chương
bình dân.
Dưới mắt con gười, chuột là con vật bé nhỏ, hôi hám, xấu xí, dơ bẩn, phá hoại,
hèn hạ, bậc nhất, nếu không thì sao: “hình thù như con chuột nhắt”
(nhỏ); “hôi như chuột”; “dơ như chuột”; “phá như chuột”; và theo tướng
số, nếu bị mắng là “đồ mặt chuột” thì ngầm hiểu rằng đó là người nhỏ
nhen, hèn hạ! (xin lỗi, chúng tôi chỉ nói theo sách vở chớ không theo quan điểm
của mình)
Với loài có vú thì chuột là nhà vô địch về sinh đẻ: Khoảng 3 tháng tuổi,
chuột cái có thể đẻ lứa đầu tiên; đẻ một lứa từ 5 đên 10 con; và cứ sau chưa
đầy 1 tháng thì lại đẻ lứa khác! Người ta tính, một vợ chồng chuột sau một năm
sẽ cho ra đời cháu chít là 15 ngàn (còn tồn tại bao nhiêu là chuyện khác)! Bởi
vậy cũng đừng lấy làm lạ khi biết rằng số “chuột khẩu” lại tương đương với số
nhân khẩu trên trái đất nầy!
Ngoài ra, mỗi ngày chuột cần một lượng thức ăn thật khủng khiếp là tương
đương phân nửa thể trọng chúng! Người ta lại ước lượng số lương thực trên thế
giới mỗi năm có thể mất đi hơn 10% phần trăm vì chuột!
2. Loài gây tai hại bậc nhất
Chuột còn là tác nhân gây bệnh dịch hạch, căn bịnh đã cướp di sinh mạng con
người một cách khủng khiếp, gấp nhiều lần thiên tai, nhân họa:
“CÁI CHẾT ĐEN là tên gọi của một đại dịch xảy ra ở châu Á và châu Âu
trong thế kỷ XIV mà đỉnh điểm là ở châu Âu từ năm 1348 đến năm 1350. Cái Chết
Đen được coi là một trong những đại dịch chết chóc nhất trong lịch sử nhân
loại, ước tính nạn dịch này đã giết chết từ 30 tới 60% dân số của châu Âu và
giảm dân số toàn cầu từ khoảng 450 triệu người xuống còn từ 350 đến 375 triệu
người vào năm 1400. Quan điểm truyền thống cho rằng nguyên nhân của đại dịch
này là sự bùng phát của bệnh dịch hạch.” (Wiki)
Chuột còn có đặc tính đáng ghét nữa là hay cắn phá vật dụng trong nhà: từ
bàn ghế, ống nước, sách vở, quần áo, hay bất cứ thứ gì nằm trong “tầm ngắm” của
nó. Sở dĩ chuột có thói quen “cạp” các vật dụng chẳng qua là chúng muốn mài mòn
các răng cửa của chúng vốn luôn mọc dài ra suốt đời không ngừng nghỉ. Nếu chúng
không mài (đồng nghĩa với “cắn phá”), thì một ngày nào đó, răng cửa chúng mãi
dài ra, sẽ đâm vào hai hàm. Chúng sẽ chết!
Những người đi sông đi biển, họ rất sợ chuột có mặt trên tàu ghe của mình,
vì nó cạp lủng ghe tàu lúc nào không hay; cho nên dưới ghe họ có lập bàn thờ,
thờ ÔNG TÝ!
Phá hoại mà không hề làm lợi ích gì, nên người ta thường ví những kẻ đục
khoét tài sản nhà nước là “lũ chuột người”!
Vì những đặc tính khó ưa trên nên con người luôn tìm chuột để diệt cho bằng
được. Tuy vậy, chuột cũng có ưu điểm thiên phú để tồn tại là trí thông minh:
Tùy theo sự nghiên cứu của các nhà khoa học mà chuột được xếp từ hạng 3 đến
hạng 9 trong 10 loài vật thông minh nhất. Vì chuột có tên trong “bảng phong
thần”, nên không ít người đã thổi phồng sự “thông minh” của nó lên, nghe “y như
thật”!
Thứ nhất là chuột biết nghe tiếng người cho nên khi muốn gài bẩy chuột trong
nhà thì lặng lẽ mà gài, không nên đánh tiếng trước, chuột nó nghe và không dại
gì vào bẫy!
Thứ hai là chuột thích ăn mỡ; nếu mở đựng trong chai thì chuột ta cho đuôi
vào chai cho mỡ thấm vào đuôi rồi rút đuôi ta liếm, từ từ thưởng thức!(chớ
không thèm làm ngã chai cho mờ đổ ra!)
Thứ ba là chuột không thể gặm quả trứng, nên phải rủ chuột vợ ôm quả trứng,
còn chuột chồng thì gặm đuôi vợ kéo về!
Dóc tổ!
3. Văn chương bình dân và chuột
Có lẽ vì vậy mà trong văn chương bình dân chuột được “ưu ái” nhắc tới nhiều
nhất chăng?
Ta hãy nghe câu chuyện vui “NĂM CHUỘT DẠY ĐỜI” sau đây:
“Đời nầy đen trắng khó phân, nhưng mình cảnh giác mọi việc thì đỡ gây tổn
thương cho mình chừng nào hay chừng nấy. Hãy dè chừng với những ai “Mặt
dơi, tai chuột”. “Mắt dơi mày chuột”. “Mặt như chuột kẹp”, bởi cổ nhân có
câu: “Mắt chuột, tai thỏ, mũi dơi / Trai thời gian xảo, gái thời đong đưa”!
Thiên hạ thì “bách nhân bách bụng, bách bao tử”. chẳng ai giống ai. Kẻ thì
quân tử Tàu, hay làm ơn cho nhưng kẻ gian ác có thể hại mình, chẳng khác gì “Chuột
cắn dây buộc mèo”; lại có kẻ hợm mình, học làm sang bằng cách làm chuyên
khác đời, lập dị, như “Chuột chê xó bếp chẳng ăn. Chó chê nhà dột sang nằm
bụi tre” (“Vịt chê lúa lép không ăn. Chuột chê nhà trống ra nằm bụi
tre”).
Lại có kẻ không biết phận mình, không chịu “gối rơm theo phận gối rơm”; mà
như “Chim chích mà đậu cành sồi. Chuột chù trong cống đòi soi gương Tàu”, hay
kiểu “Chuột chù đeo đạc (mõ)!” dốt trất mà nghênh ngang dạy đời!
Lại có kẻ “Hôi như chuột chù” mà không biết phận, lại chê người
khác “Chuột chù chê khỉ rằng hôi”, Tất nhiên sẽ bị người khác quật lại
liền :“Khỉ mới trả lời: cả họ mày thơm? Có kẻ dốt nát mà lại làm như
mình thông thái kiểu “Chuột chù nếm dấm” hoặc như “Chuột đội vỏ
trứng”. để che đậy bản chất xấu xa cùa mình bằng vỏ bọc bề ngoài .
Có kẻ lù đù, hiểu chậm, làm chậm như “Chuột chù phải khói” Bộ dạng
“Ướt như chuột lột”, rụt rè “Len lén như chuột ngày”, gặp nguy nan thì
“Trốn như chuột:, vậy mà liều lĩnh dám làm chuyện nguy hiểm không kể
tính mạng, khác nào “Chuột gặm chân mèo”.
Cũng chớ tự cho mình giỏi, vì núi nầy cao, có núi cao hơn! “Chuột khôn
có mèo hay” mà! Sự thành công trên đời này có khi chỉ nhờ vận may! Nếu may
mắn như “chuột sa hũ nếp” thì chớ vội vui mừng, bởi biết đâu có ngay
bí lối cùng đường như “Chuột chạy cùng sào”, lạng quạng sẽ như “ Chuột
sa cũi mèo” thì tiêu sinh mạng!
Chớ bắt chước bọn”Làm dơi làm chuột”, làm không cái gì ra cái gì mà
thường tụ năm tụ bảy“nói dơi nói chuột”, hay làm việc gì cũng “đầu
voi đuôi chuột” thì thiên hạ cười cho; cũng không nên nạnh sức, nạnh công
để rồi công việc không đâu vào đâu cả, đừng rơi vào tình trạng“Chuột bầy
làm chẳng nên hang”, giống như “ nhiều sãi ko ai đóng cửa chùa” vậy! Chớ
khờ dại mà “Bày đường chuột chạy”; cũng chớ tin kẻ đạo đức giả, vì mấy
đời “Mèo già khóc chuột” bao giờ; hãy đợi xem ngày nào đó, khi “Cháy
nhà ra mặt chuột”, rôi sẽ thấy “chuột chạy hở đuôi”*: thì mặt nạ
hèn hạ sẽ lòi ra! Tuy nhiên, ở đời không phải lúc nào mình cũng làm theo ý mình
được. Dẫu biết rằng “Giết một con mèo, cứu vạn con chuột”, nhưng vì
trăm lý do đành phải kiêng dè“Ném chuột sợ vỡ bình” là vậy!
Ai cũng có sở trường riêng của mình, dù sở trường nầy chỉ mình tự khen mình
mà thôi! “Mèo hay khen mèo dài đuôi. Chuột khen chuột nhỏ dễ chui
dễ trèo” là thói thường.; nhưng khoe là một chuyện nhưng có thực tài hay
không thì còn hỏi lại; bởi có khi “Mèo già lại thua gan chuột nhắt”, hay
chỉ là “Mèo mẹ bắt chuột con” mà thôi!
Cũng không trách chuyện “chuột giỡn mặt mèo”, bởi có những kẻ yếu
thế nhưng lắm mưu mẹo, có… “vũ khí hiện đại” thì đối phương dù mạnh hơn cũng
phải chạy dài; câu “Sắc nanh chuột dễ cắn cổ mèo” là bằng chứng! Lại
nữa, mọi việc đều có số phần, có kẻ đi năm non bảy núi vẫn bình an, mà khi về
quê, bị sụp lỗ chân trâu đành toi mạng! Thì cũng có người “Đi cùng bốn bể
chín chu. Trở về xó bếp chuột chù gặm chân”. (Câu nầy nói trường hợp Nguyễn Hữu
Chỉnh khi thất thế phải về quê nhà ở Nghệ An nương náu, bèn bị phường vô lại hè
nhau bắt nộp cho vua Lê)…”
4. Những thành ngữ, ca dao về chuột khác:
Khói như hun chuột/ Mèo nhỏ bắt chuột lớn/ Chuột chù lại có xạ hương./
Rắn rồng bắt chuột mái rui. Em đừng than tới thở lui anh buồn/ Giàu chi anh gạo
đổ vô ve. Chuột ăn không được mà khoe rằng giàu/ Chuột khôn cũng thể chuột nhà.
Dầu khôn dầu dại cũng là chồng em/ Tiếc công anh lên đảnh xuống đèo. Cầm sào
thọc chuột cho mèo nẫu ăn!/ Chuột kêu chút chít trong rương. Anh đi cho khéo
đụng giường mẹ hay/ Chị là hòn đá tảng trên trời. Chúng em chuột nhắt cứ đòi
lung lay/ Chuột chù rút, nhà phát tài (có khách); chuột cống rút, nhà có việc….
Ca dao thành ngữ về chuột chắc chắn còn nhiều lắm; nhưng người viết hiểu
biết có hạn!
Dừng tại đây, quý bạn sẽ thắc mắc: “Sao thấy nói con chuột toàn việc xấu xa,
dơ bẩn, tai hại; chẳng lẽ nó chẳng có điều gì lợi ích cho con người à?” – “Xin
thưa, có! Thịt của nó không những là loại thực phẩm “hẩu xực”cho cả dân miền
Tây, mà còn là món mồi “hết xẩy” cho mấy ông đưa cay sau những buổi nông nhàn”.
Kha Tiêm Ly
(*) “chuột chạy hở đuôi”: câu nầy còn ám chỉ thửa ruộng có lúa cằn cỗi, xơ xác, còi cọc.
