Ai cũng quen gọi ‘Mạnh Thường Quân’ nhưng ít người biết
ông đích thực là ai.
Người ta đã quen dùng từ Mạnh Thường Quân để chỉ những
nhà tài trợ hảo tâm, từ thiện. Tuy nhiên nguồn gốc của nó thì không phải ai
cũng hiểu rõ. Đằng sau cái tên ấy là rất nhiều câu chuyện ý nghĩa.
Hãy cùng vặn ngược kim đồng hồ về ngược lại 2500 năm trước
khi Trung Quốc đang ở thời kỳ “Chiến Quốc”. Đó là lúc thiên hạ rối ren, loạn lạc,
mỗi chư hầu nổi dậy cát cứ một nơi. Mạnh nhất có 7 nước: Tần, Sở, Tề, Hàn, Yên,
Triệu, Nguỵ, gọi là “Thất hùng”, liên tục xảy ra tranh chấp quân sự.
Dù chiến loạn liên miên nhưng đây lại là một trong những thời
kỳ phát triển rất rực rỡ của văn minh, học thuật, kỹ thuật. Đồng thời Chiến Quốc
cũng là thời đại sản sinh ra rất nhiều bậc anh hùng, văn võ thao lược. Người ta
thường nhắc đến “Tứ đại công tử” thời Chiến Quốc bao gồm: Mạnh Thường Quân nước
Tề, Bình Nguyên Quân nước Triệu, Tín Lăng Quân nước Nguỵ và Xuân Thân Quân nước
Sở. Trong số đó, Mạnh Thường Quân chính là người hoạt động sớm nhất.
Chiêu hiền đãi sĩ
 |
|
Mạnh Thường Quân thường nuôi trong nhà hơn 3000 thực
khách. Ảnh: backchina.com
|
Mạnh Thường Quân tên thật là Điền Văn, con trai của Tướng quốc
Điền Anh, người nước Tề thời Chiến Quốc. Sau khi thân phụ qua đời, ông cũng được
phong làm Tướng quốc, ăn lộc ở đất Tiết. Vốn là người nghĩa hiệp, thích kết
giao, Mạnh Thường Quân có lúc nuôi tới 3000 người trong nhà. Phàm là những người
tìm đến Mạnh Thường Quân xin tá túc đều được ông cung phụng đầy đủ, ít nhất
cũng có cơm ăn, áo mặc. Những người này được gọi với một cái tên là “thực
khách”.
Danh tiếng của Mạnh Thường Quân nhờ thế vang khắp thiên hạ.
Môn khách kéo đến với ông mỗi lúc một nhiều. Do đó, ở nước Tề, ông trở thành
nhân vật có sức ảnh hưởng lớn nhất, thậm chí còn vượt quá cả vua Tề. Các nước
khác thấy Tề có Mạnh Thường Quân nuôi đến hàng nghìn nhân tài trong nhà nên
cũng không dám manh động cử binh tiến đánh.
Món quà của Phùng Hoan
Trong số 3000 thực khách của Mạnh Thường Quân có một người
tên là Phùng Hoan. Người này bình thường không có tài gì nổi bật nhưng vốn tính
trung hậu, đáng tin.
Nguyên trong nhà Mạnh Thường Quân nuôi đến hàng ngàn thực
khách, chi tiêu, ăn uống cũng là một vấn đề. Mạnh Thường Quân đành phải cho dân
ở ấp Tiết (đất phong của mình) vay nợ lãi để lấy thêm thu nhập. Một hôm, quản
gia dâng sổ sách lên báo với Mạnh Thường Quân rằng số tiền trong nhà chỉ còn đủ
chi dùng trong 1 tháng.
Mạnh Thường Quân gọi Phùng Hoan đến, giao cho đi lấy nợ lãi ở
ấp Tiết. Trước khi đi Phùng Hoan hỏi: “Lần này thu nợ về xong, chủ nhân có cần
mua thêm gì về không?”. Mạnh Thường Quân trả lời vu vơ: “ Ngươi thấy
trong nhà còn thiếu thứ gì thì cứ mang về đây vậy!”.
Phùng Hoan đến nơi, thấy rằng những người mắc nợ đều là dân
nghèo bèn ra lệnh đốt sạch sổ sách ghi nợ. Ông cho gọi dân ấp Tiết đến và bố
cáo rằng: “Mạnh Thường Quân cho vay nợ không phải vì lợi lộc mà muốn để mọi
người mưu sinh, lập nghiệp. Mạnh Thường Quân có mấy ngàn khách ăn trong nhà,
chi dùng không đủ nên bất đắc dĩ mới phải đòi nợ lãi để nuôi khách. Nay người
có tiền đã lập văn tự hứa trả còn người nghèo khổ không thể trả thì miễn cho. Mạnh
Thường Quân làm ơn cho dân ấp Tiết như thế quả là hậu!”. Dân chúng nghe
xong đều sụp xuống lạy tạ, tôn Mạnh Thường Quân như cha mẹ.
 |
|
Dân chúng đất Tiết lũ lượt ra đón Mạnh Thường Quân. Ảnh:
Celestial Strategist
|
Phùng Hoan trở về yết kiến Mạnh Thường Quân. Nghe chuyện ông
tự tiện đốt văn tự ghi nợ, Mạnh Thường Quân giận lắm, nói: “ Nay mấy nghìn
thực khách ăn không đủ cung ứng. Ông lại đem hết giấy tờ ghi nợ đốt bỏ đi. Vậy
ý là làm sao?”.
Phùng Hoan bình thản nói: “ Trước khi đi, chủ nhân có dặn
nhà thiếu thứ gì thì mua về. Nay tôi thấy trong nhà tiền bạc, mỹ nữ đều có đủ cả,
chỉ thiếu nhân nghĩa mà thôi. Chuyến này tôi đi là dùng số tiền nợ kia mua về
nhân nghĩa cho chủ nhân vậy!”.
Mạnh Thường Quân nín lặng, đành bỏ qua nhưng trong lòng vẫn
còn cảm thấy không thoải mái lắm. Về sau, có người gièm pha Mạnh Thường Quân với
vua Tề. Vua Tề bèn cách chức ông, thu ấn tướng quốc, chỉ cho về ấp Tiết ăn lộc.
Lúc này, môn khách của Mạnh Thường Quân cũng tản mát đi cả. Duy chỉ có Phùng
Hoan vẫn ở lại bên cạnh, cầm cương đánh xe cho Mạnh Thường Quân.
Khi vừa trở về ấp Tiết, dân chúng không quản ngại, lặn lội
ra ngoài trăm dặm đón Mạnh Thường Quân, lại còn dâng cơm rượu, chúc tụng, nhắc
đến chuyện nhân nghĩa xưa kia. Mạnh Thường Quân khi ấy mới hiểu được điều mà
Phùng Hoan làm ngày trước, quay lại nói: “ Ta thực quá hồ đồ, khi xưa còn
trách móc ông. Giờ mới hiểu được nhân nghĩa mà ông mua cho ta nghĩa là thế
nào”.
Hữu
Bằng
