Nhà văn Nhật Tiến (1936-2020)
Nhìn Long một bên, Tiến một bên, cùng đã lăn xả ra với sương
nắng thời thế với gió bụi hè đường, cũng đã trở thành hai ông chủ quán tài tử bất
đắc dĩ, mà quán bạn là quán bạn, quán tôi là quán tôi, bạn anh chị bụi đời, tôi
gia đình nghiêm chỉnh, tôi đã nhìn thấy một lần nữa, và lần đó là lần cuối
cùng. Điều tôi yêu thích và tự hào nhất cho văn nghệ miền Nam 20 năm, là cái trạng
thái đa diện và đa dạng không bao giờ đồng dáng và đồng tính. Đó là cái thế giới
văn nghệ của mỗi người một trời mình, mỗi kẻ một biển mình. Đó là vùng đất đai
văn nghệ của mỗi người một cõi bờ, mỗi người một sông núi. Cái không đồng dáng
không đồng phục nơi mỗi người trước bàn viết cũng như trong đời sống ấy, lại là
điều văn nghệ miền Bắc đổ khuôn và con số thù ghét nhất. Và bởi vì thù ghét nhất
nên muốn triệt hủy nhất. Đó cũng chính là nguyên nhân của đại nạn đã tới với mọi
ngành văn học nghệ thuật muôn hình nghìn vẻ của ta. Và đương nhiên đại nạn ấy
cũng đã đến với Nguyễn Thụy Long và Nhật Tiến.
Nhớ hôm đó, tôi và Duyên Anh đã ngừng xe lại. Đã vào ngồi xuống
mấy cái ghế đẩu thấp. Đã lên tiếng ca ngợi cái tinh thần quả cảm của gia đình
Nhật Tiến, hàng ngày từ thật xa cổng xe lửa Số Sáu xuống, vui vẻ hội nhập được
tức khắc vào nếp sinh hoạt mới ở quanh mình. Nhớ hôm đó, chúng tôi đã ăn ủng hộ
Thềm Hoang Quán mỗi người một đĩa bánh tôm, rất ngon, và tôi đã hỏi đùa Nhật Tiến:
– Rửa bát thạo ngay. Giỏi nhỉ?
Và Nhật Tiến đã cười, nụ cười bình thường chừng mực, nụ cười
hơi già trước tuổi một chút của một nhà giáo. Nhật Tiến bao giờ cũng trước hết
xác nhận mình là một nhà giáo:
– Giỏi quỷ gì. Việc phải làm thì phải làm. Để cho ai đây.
***
Suốt thời gian những năm sau, buổi chiều hè đường Duy Tân
hôm đó thường hằng trở lại trong trí nhớ tôi. Mỗi lần nghĩ đến Nhật Tiến ở xa.
Mỗi lần nghe nói về Nhật Tiến. Trở lại, thời kỳ tôi nằm ẩn ở một xóm nhỏ bên quận
Bình Thạnh, nghe nói Nhật Tiến cùng dự một khóa học tập chính trị với Hoài Bắc,
Thái Thanh, Lệ Hằng và Nguyễn Thị Hoàng. Khi ở Tây Bắc, được tin Nhật Tiến đã
cùng gia đình vượt biển. Khi nghe Ko Kra đảo quỷ. Khi đọc Songkhla trại tù. Khi
thấy bản văn đầu của Nhật Tiến gửi sang từ đất Thái. Lúc nhận được bạch thư cứu
nguy người vượt biển, cáo trạng gửi đi cùng khắp thế giới về cướp biển Thái
Lan. Và mới đây chuyến đi âu Châu của Nhật Tiến. Và vừa đây, một buổi trưa chủ
nhật, đến gặp tác giả Thềm Hoang trong ngôi nhà mới dọn đến của gia đinh ông ở
đường King, một khu vực yên tĩnh của thành phố Santa Ana.
***
Ba giờ chiều. Nắng cuối năm có hơi lạnh lùa vào từ một triền
núi xanh thẫm ở xa xa gợi nhớ tới đỏ au rạo rực những gò má thiếu nữ Đà Lạt những
mùa thu về trên cao nguyên và thông rừng đất nước. Ngôi nhà thấp. Thảm cỏ trên
lối vào. Cửa ga-ra mở rộng. Căn phòng khách, hai họa phẩm lập thể lớn treo tới
sát trần ngó xuống tấm hình trẻ măng tươi cười của người đoạt Giải Thưởng Văn
Chương Toàn Quốc 1961, tấm hình đánh dấu thời kỳ chủ bút Thiếu Nhi, thời kỳ
giám đốc Huyền Trân. Mặt bàn, chân ghế bừa bộn sách báo, tài liệu và những xấp
photocopy bản thảo, là phương cách cất giữ từng giòng chữ viết ra cực kỳ cẩn thận
ở Nhật Tiến. Chuông điện thoại reo. Thấp thoáng một bóng con gái. Đứa cháu chiều
nào nơ cài mái tóc, váy xếp chững chạc ngồi phụ bố một tay dưới gốc cây Duy
Tân, đã thiếu nữ và đang quay lưng điện đàm với bạn. Rồi Nhật Tiến, tóc ngắn,
kính trắng, rắn rỏi từ một phòng trong nhanh nhẹn đi ra.
Một tách trà nóng. Ông tới muộn vậy. Và trong khi Nhật Tiến
chọn vài tấm hình cho in trong phần chân dung, tôi nhìn ngắm người bạn đã có những
hoạt động tích cực mạnh mẽ nhất trong bọn chúng tôi từ ngày tới Mỹ. Bảy năm đã
trôi qua. Bảy năm thân thế tử sinh, xấp ngửa hình hài, kín trùm giông bão. Bảy
năm của ở lại, của lên đường, của gặp nạn, của tới bến. Mỗi chặng, mỗi đoạn của
hành trình một đời là một tầng đầu, một tầng hai địa ngục. Nhưng bản năng tồn tại
và khả năng phục hồi ở Nhật Tiến thật mạnh, khiến so với ở nhà thấy ông cũng chẳng
đổi thay gì mấy. Như những người có một tầm vóc nhỏ nhắn, rằn rỏi, lại sống một
đời sống hàng ngày rất lành mạnh chừng mực-điều nầy thấy thật rõ ở người bạn
thân của ông là Lê Tất Đlều- Nhật Tiến chưa hề bị khối đá tháng ngày đè nặng, vẫn
ở giữa vùng trời sáng láng nhất của tuổi trung niên. Hèn nào đời sống vẫn băng
băng, thế sống vẫn lấp lánh, dáng sống vẫn mũi kiếm, những hoạt động nhiều mặt
vẫn thật đều thật khỏe. Ông nói lát nữa đi họp. Sẽ có bài thuyết trình ở hội
nghị giáo giới. Ông thuật vừa ở Sacramento về, kêu gọi cứu nguy người vượt biển,
tố cáo tệ nạn hải tặc Nhật Tiến vừa rời khỏi Songkhla rồi lại hoành hành dữ dội
ở vịnh biển Thái Lan. Những việc làm khác, không nói, chiếm hết thời giờ, lấp đầy
được cái khoảng trống vĩ đại mọi người đều ít nhiều cảm thấy về ngày tháng trên
xứ sở nầy. Sống và viết. Đi và thuyết trình. Đến và hội nghị. Trở lại và lên tiếng.
Hai trăm trang bạch thư. Một trăm trang cáo trạng. Thơ nói sẽ trở về giòng sông
xa. Truyện kể những khốn cùng xã hội. Tiếp tay cho con tàu Akuna. Đặt lại vấn đề
in lại sách. Một con người toàn phần của cộng đồng. Một tham dự thường trực với
tập thể. Tiếng Kèn đã in ra. Sắp in tiếp Mồ Hôi Của Đá. Hôm qua, theo anh em
Khai Phóng đi cắt cỏ mướn trong những khu vườn Beverly Hills, vầng trán cháy nắng.
Chủ Nhật chăn đoàn sói con đi cắm trại, cái khăn vàng ở cổ, hướng đạo từ ngày
xưa, vẫn huynh trưởng bây giờ.
***
Đó Nhật Tiến hiện giờ, Nhật Tiến lưu vong, Nhật Tiến ở Mỹ.
Nhật Tiến mà Võ Phiến: hắn còn viết được khá lắm ông ơi, mà Đỗ Quý Toàn : hắn tới
rồi thúc đẩy mọi người cùng phải viết. Nhật Tiến của lát nữa ra khỏi nhà đi họp,
chiều tối mới về, sáng ngày mai lại cắt cỏ dưới nắng, ngọn đèn bàn viết sáng
mãi tới khuya cho bài tham luận phải hoàn tất đêm nay.
Tôi ra về, cho Nhật Tiến đi họp. Tác giả Thềm Hoang đã ra
xe: Hôm nào ông tới đây ngủ lại một đêm, mình trò chuyện. Ừ, hôm nào sẽ tới.
Bốn giờ chiều. Cái nắng cuối năm của Santa Ana vẫn trải lụa
trên những lòng đường yên tĩnh. Cái nắng càng về chiều càng tuyệt đẹp. Cái nắng
rất mùa thu, lả lả, ngây ngây, châm kim vào da thịt, như từ một tứ thơ Đinh
Hùng thả xuống, như từ một trang tiểu thuyết Nhất Linh đi ra. Cái nắng còn đuổi
theo bước chân của Dũng vượt biên giới sang Tầu, tà áo của Loan vẫn thấp thoáng
ở trong vườn, tình yêu lớn lao một đời thả không tiếng những nụ hoa vàng lên
mái tóc. Cái nắng Chủ Nhật, cái nắng cực kỳ thanh bình, cực kỳ an toàn còn ở
quanh tôi từ ngôi nhà Nhật Tiến đi ra, suy nghĩ tới những cõi nắng, những trời
nắng, những cái nắng khác. Cuối cùng là con đường phải cuốc bộ thăm thẳm mịt mùng
qua những cánh đồng cháy nắng. những đồi trọc hoang vu đày những hố bom. Nắng ấy,
cháy rực, thiêu đốt là nắng trong “Mẹ Tới Giữa Mùa Xuân”, một truyện
ngắn mới của Nhật Tiến. Từ một nhà giáo mẫu mực, hiền hòa, nhỏ nhẹ Ba
Sinh đã biến thành một con người dầm mưa dãi nắng suốt ngày ngoài đường phố.
Cái nắng cơ cực ấy được tả trong “Trận Đánh Cuối Cùng Của Một Kẻ Sĩ”,
một truyện ngắn mới nữa, vẫn của Nhật Tiến. Nhà giáo. Ba Sinh. Nhật Tiến đó
không, một phần nào trong nhân vật?
***
Còn bao nhiêu những cõi nắng khác chói chang, dữ dằn đổ lửa
như vậy. Những cái nắng thế kỷ, bỏng cháy vai trần hàng triệu con người lầm
than trên trái đất, những con người mất quyền làm người, theo Nhật Tiến “nạn
nhân của thế lực tiền bạc và thế lực bạo lực” . Những cái nắng Việt Nam. Ôi, cuối
cùng là những cái nắng Việt Nam. Nhễ nhại trên bãi mìn Long Giao, nơi đôi chân
tù đày của Phan Nhật Nam trên những mảnh thủy tinh vỡ. Ngùn ngụt ở K1, K2.
Pleiku, nơi Nguyễn Sỹ Tế, Mặc Thu vác nặng lội qua suối khô trong mệt lả những
trưa rừng. Rời những cõi nắng lên đường, những giải nắng vượt tuyến, những thác
lửa trại đảo. Hai ngày ở bãi đáp. Bốn phía chung quanh sinh lầy mặn chát. Một
tháng lênh đênh ngoài biển Đông, nắng quỷ múa cười trên ngàn con sóng dữ, những
da dẻ cháy xém, boong tàu lửa bỏng, hải tặc tràn sang, cái nắng kẽm gai trên Ko
Kra làm điên loạn thần phách, cái nắng ở Songkhla dưới những tấm tôn hực lửa
trên đầu.
Những trong nắng và những ngoài nắng ắy. Nhật Tiến đã thấy
đã trải qua, đã viết ra, đã thuật lại. Gọi đó là nắng cáo trạng, nắng bạch thư,
gọi đó là nắng Ko Kra, nắng Nhật Tiến. Trước cái khuynh hướng muôn thuở của con
người là sự kiếm tìm những tàn cây đầy bóng mát cho tâm hồn và đời sồng, văn
chương bây giờ của Nhật Tiến, những vận động, những lên tiếng không ngừng của
Nhật Tiến cho thấy ông vẫn lựa chọn đứng ở đó. Ngoài nắng. Dưới nắng. Thái độ
đó có thể bị nhìn thấy là khô cứng quá khích. Hoặc với những tâm hồn đã bóng rợp,
một đọa đầy vô ích. Tôi chỉ nhìn thấy tự nhiên và bình thường nơi người nhà văn
lưu đày ở Nhật Tiến một ý muốn. Cái ý muốn được đứng cùng, đứng mãi với vượt biển
thê thảm như đứng với quê nhà, với Việt Nam.
