PHẦN l
Con người chúng ta không có quyền chọn lựa để được sinh ra đời.
Hơn thế nữa, được chọn lựa để sinh ra là dân tộc này chứ không phải là dân tộc
khác. Bởi lẽ nếu chúng ta được quyền chọn lựa, không biết được bao nhiêu phần
trăm dân Việt Nam thực sự vẫn muốn chọn cái số phận của mình?
Nhiều lúc tôi nhớ về cái tuổi thơ của tôi vào cái thời trước khi cuộc chiến tranh Việt Nam kết thúc. Nơi gia đình tôi sống lúc ấy là một thị trấn nhỏ miền Trung, thuộc vùng Quốc gia, nhưng vẫn bị cộng sản quấy nhiễu luôn luôn. Ngôi nhà của gia đình tôi nằm ngay phía trước Tòa Hành Chánh Quận Lỵ, mục tiêu để cộng sản thỉnh thoảng nã pháo vào. Gặp tay chỉ điểm tồi, cung cấp tin tức sai, họ bắn lệch một chút thì xem như cả xóm nhà tôi được lên thiên đường sớm.
Hầu hết mọi nhà trong thị trấn đều có một cái "hầm
cát". Các bạn thế hệ sau này chắc không hiểu nổi ý nghĩa của từ này.
"Hầm cát" là một loại công sự để tránh mảnh bom, xây dựng lên từ những
cây trụ sắt xây hàng rào và những bao chứa cát chiều dài độ 7-8 tấc, chiều
ngang độ 3-4 tấc. Khi mảnh bom văng vào, cát trong bao sẽ làm giảm tốc độ của mảnh
bom, giữ nó lại, và người ẩn náu bên trong sẽ không bị thương. Điều lạ lùng là
cái công sự này được xây bên trong nhà, vì khi pháo kích thì người ta thường nã
bất kể ngày hay đêm. Tiện lợi hơn hết là xây ngay trong một căn phòng chính của
gia đình. Đôi khi nửa đêm nghe tiếng pháo kích, vừa lăn xuống giường thì bò được
ngay vào hầm cát!
Hầm cát nhà tôi bên trong cao độ hơn một mét, chiều rộng 1
mét rưỡi, chiều dài hơn 2 mét. Một bên là tường, ba mặt còn lại là những bao
cát chồng dựng lên nhau thành ba mặt như ba bức tường còn lại của căn hầm, với
những thanh sắt chen ở giữa ,để giúp giữ vững cái công trình xây dựng kỳ quặc
mà chỉ trong thời chiến tranh con người ta mới có đủ trí tưởng tượng để làm được.
Lớn lên cùng với nó cho nên chúng tôi cũng không mấy hãi
hùng với cái cảnh một cái lô cốt ngay trong phòng ngủ của ba mẹ. Đôi lúc tôi và
mấy đứa em còn vào trong đó chơi đồ hàng.
Mỗi sáng trước khi đi chợ, mẹ dặn đi dặn lại hễ nghe tiếng
"đề pa” (tiếng nổ của đại bác khi người ta bắn đi), thì mấy chị em phải
nhanh chân dắt nhau chạy vô trốn trong hầm cát. Tôi lớn nhất, mẹ dặn phải có
nhiệm vụ coi ngó, chắc chắn là đủ hết ba đứa em vào trước rồi mình mới vào sau
cùng. Một lần mẹ đang ở ngoài chợ thì có một trận pháo kích như vậy. Tim tôi
như thắt lại không biết mẹ làm sao tránh bom. Mấy chị em cũng niệm Phật cầu cho
ba mẹ được bình an, đứa nầy ráng gào to hơn đứa kia, thật ra là để trấn át nỗi
kinh hãi đang dâng cao trong lòng mình. Tàn cuộc pháo kích ngày hôm đó, hôm sau
đi học tôi được nghe mấy đứa bạn kháo nhau câu chuyện ba của nhỏ bạn trong lớp,
bị sức ép của trái pháo, văng lên trên trời vài ba mét rồi mới rớt xuống chết
tươi, trước mặt thiên hạ đang đông cứng người vì kinh sợ.
Chị em chúng tôi được ba may cho mỗi đứa một cái túi hai
ngăn, túi của đứa nào nấy nhớ, và cất vào chỗ tiện lợi, dễ thấy nhất trong nhà,
khi chạy giặc thì mỗi người phải nhớ mang túi của mình. Những chiếc túi này có
dây đeo ngang qua vai, trong đó ba cẩn thận xếp vào mấy gói đồ ăn khô, gạo
rang, kẹo chanh. Quan trọng nhất là một mảnh giấy ép plastic để không bị thấm
nước, trên đó ghi tên tuổi của từng đứa chúng tôi, tên cha mẹ và địa chỉ nhà, lỡ
khi loạn lạc mất nhau vẫn còn cơ hội để tìm lại gia đình. Em út của tôi lúc đó
nói còn chưa sõi…
Mùa hè đỏ lửa năm 72, chạy đi rồi trở về… một phen kinh sợ
nhưng rồi trật tự và niềm tin quay lại với mọi người. Cho đến ba năm sau, năm
75…
Ký ức đọng lại ở một buổi chiều Vạn Giã, Cam Ranh với mây
đen u ám, với bầu không khí sũng nước và nặng nề báo hiệu trời sắp mưa, mẹ vừa
mới cho chúng tôi ăn qua quít bữa tối cho xong, thu gọn lại hành lý, chờ đến tối
thì người chủ nhà sẽ chèo thuyền đưa chúng tôi ra ngoài khơi, nơi có chiếc thuyền
cứu trợ của Tân Tây Lan đang chờ, đưa chúng tôi chạy tiếp về hướng Nam. Suốt gần
hai tháng nay, chúng tôi cứ chạy triền miên như thế, cứ nhắm về hướng Nam mà chạy,
với cái hy vọng nếu họ có chiếm dần, thì mình cũng vẫn thuộc về miền Nam... Điều
lạ lùng là chẳng một ai chạy theo chiều ngược lại, để được “giải phóng”!
Chiều hôm trước đó, chúng tôi nghỉ chân ở một ngôi chùa
không xa Quốc lộ 1. Tình hình ngoài phố vô cùng hỗn độn. Kho súng, kho gạo đã bị
người ta phá tung, chính quyền không còn nữa, thiên hạ mạnh ai nấy nhào vô hôi
của. Những thanh niên mới lớn hăng tiết vịt, chạy vào kho súng kiếm mỗi người một
khẩu bắn loạn xạ. Bát nháo và hoảng loạn ở khắp nơi…
Không biết có linh tính hay sao, mẹ lại đưa chúng tôi ra khỏi
ngôi chùa. Một người nào đó mẹ gặp trên đường đã nói đến những chiếc thuyền lớn
đang đậu ngoài khơi chờ dân di cư để mang họ đi xa hơn về phía Nam. Chúng tôi rời
ngôi chùa lúc chiều thì tối hôm đó ngôi chùa bị trúng pháo và bốc cháy. Nhiều
người chết và bị thương...
Mỏi mệt, và vì không uống đủ nước nên người tôi khô rốc như
sắp đổ bệnh, chẳng muốn ăn gì. Tôi nghĩ đến ba tôi, gia đình đã lạc mất ba từ
lúc rời Nha Trang, và ứa nước mắt không biết bây giờ ba ra sao. Tôi nhìn mấy đứa
em ở tuổi chơi đùa mà giờ này đã khôn ngoan đến không dám nói một tiếng lớn,
gây một tiếng động, vì sợ làm cho mẹ rối rắm thêm. Tôi nghĩ đến thầy cô và bạn
bè, giờ tan tác mỗi người một hướng, chẳng biết ai còn ai mất. Tôi nghĩ đến những
đứa trẻ bằng tuổi tôi ở một đất nước khác, giờ đây chắc hẳn đang ở trong ngôi
nhà ấm cúng của mình học bài, và sáng mai đây, chúng có thể đến trường một cách
hết sức bình thường, hoàn toàn không nhận ra rằng chúng đang hạnh phúc biết
bao! Và tại sao tôi và các em tôi lại phải ở đây, trong cái ngôi nhà xa lạ, leo
lét ánh đèn dầu ở một xóm chài heo hút? Tôi nghĩ đến sự bất công mà những đứa
bé như tôi phải chịu đựng trong cái đất nước chiến tranh ly loạn này...
Nhưng cái buổi chiều hôm u ám đó chỉ mới là cái tiền đề cho
hàng chục năm u ám và lận đận tiếp theo của gia đình tôi. Bởi vì dân miền Nam
chúng tôi đã được “giải phóng”!
Ký ức tôi đôi khi quay về một buổi chiều ở đảo Phú Quốc. Đó
là một buổi chiều đầu tháng Tư năm 1975.
Nói về ngày đó thì đó thì phải đi ngược lại mấy tuần trước
đó, một ngày cuối tháng Ba, khi Ba tôi phải ở lại căn nhà mướn ở Nha Trang để
coi ngó đồ đạc gia đình mang vào từ quê, dự định sẽ di tản sau trong khi một số
người thân, mẹ và mấy nhóc chúng tôi tìm cách hướng xa hơn về phía Nam. Dự định
ba sẽ tìm cách đi sau, nhưng chúng tôi đã lạc nhau từ đó.
Vào Cam Ranh, sự hỗn loạn ngoài đường đã làm cho chúng tôi
vô cùng khiếp sợ. Khi kho gạo và kho súng bị vỡ, người ta trào vào hôi của,
thanh niên choai choai hăng máu quyền lực đã vào cướp súng và nhiều người đi
ngoài đường đã chết vì đạn lạc do đám người đó nã vào. Lộn xộn khắp nơi trong
khi đường bộ giữa Nha Trang và Cam Ranh đã bị cắt đứt.
Tìm được một mối liên lạc đưa người tản cư ra những chiếc
tàu lớn đang đậu ngoài khơi, chúng tôi đành phải đi trước. Khi chiếc thuyền nhỏ
của người đánh cá đưa gia đình chúng tôi ra khơi thì đã có những người cứu nạn
chờ sẵn trên các ca nô. Chỉ có mấy chiếc ca nô này mới có thể áp sát được vào
chiếc tàu thủy lớn. Đêm tối nhưng ánh sáng từ những ngọn đèn trên boong tàu có
thể soi đến một vùng quanh nó. Từ chiếc ca nô này người ta có thể leo lên những
chiếc thang dây được thả xuống cho những người tản cư chúng tôi. Người lớn dặn
chúng tôi phải ôm chặt vào cổ họ khi được cõng lên thang vì cả hai tay họ đều bận.
Không cần dặn, chúng tôi cũng ôm thật chặt bởi vì chúng tôi biết sinh mạng mình
hoàn toàn gắn chặt vòng tay ôm người lớn cõng mình: Cách đó chỉ mấy phút, một
người đàn ông cõng mẹ đi lên thang dây, bà cụ có lẽ già yếu lơi lỏng tay, bà rớt
xuống nước vừa lúc chiếc ca nô dập dềnh rời xa thành tàu. Những người xung
quanh chỉ có thể nghe một tiếng bõm nhỏ là bà đã mất tăm trong làn nước tối
đen. Người thân của bà kêu khóc não lòng :"Mẹ ơi! Mẹ ơi!", nhưng xung
quanh trong cơn hỗn loạn, ai cũng lo lấy thân mình, không ai nghĩ đến việc kêu
cứu những người trên con tàu lớn. Tất cả đã xảy ra trước mắt chúng tôi như một
đoạn phim kinh hoàng được chiếu rất nhanh
Lên đến boong tàu, vừa đếm lại đầu người trong gia đình,
chúng tôi mừng vì mọi người đã đủ cả, thì con bé em út bỗng dưng khóc òa. Nó hỏi
" Ba đâu? Ba đâu?", trong khi nó đã biết ba không có mặt với gia đình
đã cả tuần nay. Vốn mê tín và đang rối bời , mẹ tôi nghĩ đến một điềm gở...
Những người di cư có thể tìm chỗ cho mình trong khoang thứ
hai và thứ ba, kể từ boong tàu, nhưng ở đó được một đêm thì cảm thấy không khí
rất ngột ngạt, mẹ tôi mới đi lên xem xét tầng trên cùng... Bà tìm được một góc
dưới chân một cầu thang trên boong tàu và kéo cả nhà lên trú ẩn ở nơi đó. Không
phải lúc nào cũng có bóng mát ở cái góc đó, nhưng không khí thì thoáng đãng vô
cùng. Người lớn dùng những tấm khăn lớn và mền để làm thành một cái lều nhỏ che
nắng.
Được nửa ngày như thế thì chúng tôi bắt đầu đói và không đủ
nước uống. Chiếc tàu lớn này là của New Zealand, một trong những chiếc tàu tình
nguyện làm việc nhân đạo cứu người tản cư từ miền Trung vào Nam. Họ có nước uống
trên tàu, nhưng dĩ nhiên không có đủ cho con số vài ngàn người nhiều hơn dự định.
Để tránh tranh giành, họ kêu gọi người ta sắp hàng để nhận nước và một hộp đồ
ăn khô, nhận xong họ đóng mộc lên tay người nhận để làm dấu người đã nhận rồi.
Nhiều người nhận xong, tìm cách chùi dấu mực, rồi quay lại hàng để nhận lần nữa.
Biết sao, tham lam và sinh tồn mà!
Bọn nhỏ chúng tôi chỉ đủ nước cầm chừng do người lớn nhường
cho, và có lẽ biết thân, hay không còn đủ sức, chúng tôi nằm xếp một chỗ. Mẹ
tôi tháo vát, biết tìm cách nấu cơm, đã nấu được một nồi cơm nhỏ, gạo mua được
với giá rất đắt từ gia đình hai người "hàng xóm" nằm cạnh chúng tôi.
Không biết ở đâu người lớn tìm được một ít muối và chúng tôi được cho mỗi đứa một
vắt cơm với muối hột.
Bắt đầu từ ngày thứ hai trên tàu tràn lan một cơn dịch đau mắt
đỏ. Ai đó đã bị mắc phải, và điều kiện thiếu vệ sinh trên tàu đã làm phần lớn
chúng tôi bị vướng nạn này. Sáng dậy, mẹ tôi phải hòa muối vào nước ấm, rửa mắt
cho từng đứa, chúng tôi mới "mở mắt" ra nổi. Nhờ tính chất sát trùng
của muối, chúng tôi đã không bị nặng như nhiều người khác trên tàu.
Cuối ngày thứ ba chúng tôi đã ở ngoài khơi gần cảng Sài Gòn,
nhưng không được phép lên bờ vì tình hình chính trị đang lộn xộn. Sau đó thì
người ta quyết định đưa chúng tôi ra thẳng đảo Phú Quốc.
Phú Quốc ngày đó còn rất thưa dân, không đủ chỗ chứa chúng
tôi trong thị xã, người ta đưa chúng tôi đi qua một vùng đất vô cùng khô rốc và
quạnh hiu, độ đâu chừng hơn chục cây số để đến ở tạm các lán giữa rừng trước
đây dành cho tù nhân, giờ đã bỏ trống. Mỗi gia đình được phân chia một hay hai
sàn gỗ trong lán. Mỗi lán có hai hàng sàn gỗ như thế ở hai bên, mỗi bên có độ
10 sàn gỗ. Lán có hai cửa vào từ hai đầu, nhưng ai cũng có thể vào ra tự nhiên
vì không có cửa nẻo gì cả. Như vậy những người tù ở đây đã có được một sự tự do
ở một mức độ giới hạn nào đó. Nói cho cùng, rất khó để tù nhân trốn thoát vì
không có làng mạc gần đây, và thị xã thì ít nhất cách nơi này 15 cây số.
Sàn gỗ cao đến khoảng rốn người lớn, trên đó có thể ngủ được
hai người lớn, hay bốn năm đứa nhóc nếu nằm ngang. Mẹ và bốn chị em chúng tôi
được phân chia một sàn như thế. Một buổi trưa ngủ không được, tôi trở người
quay mặt vào bức tường gỗ và nhận ra có những dòng chữ nhỏ li ti rất đẹp, đúng
ra là những công thức toán học, tôi đoán thế vì nó trông giống với những công
thức trong quyển sách toán lớp 11, 12 của người anh họ, tôi thấy được trong những
lần tò mò mở ra xem. Lần đầu tiên tôi thấy được một khía cạnh khác của những
người tù, họ không hẳn chỉ là những người gian ác, đầy tội lỗi như tôi từng được
nghe đến...
Nhỏ em út lại khóc:"Ba đâu? Ba đâu rồi?" Thiệt
tình! Nó không hiểu mấy lời nó kêu khóc làm cho người khác quặn ruột thế nào...
Một lần nữa sự mê tín lại khiến mẹ tôi lo lắng miên man.
Ông nội viết lên một bảng yết thị: "Cha mẹ, và vợ con
...(tên tuổi, quê quán) đã đến được nơi đây... tìm con trai là ( tên tuổi, quê
quán). Nếu con có thấy được tin này thì hãy tìm mọi người ở trại số... này. Nếu
ai thấy được dòng này và có thể nhắn tin đến con trai tôi, gia đình chúng tôi
vô vàn biết ơn."
Buổi chiều ông nội đi dán mấy tờ yết thị, dẫn tôi đi theo.
Nhìn mấy cái bảng chằng chịt những tờ giấy đủ màu, đủ kiểu chữ, được gắn phong
phanh, và chúng bay phần phật trong gió, tôi đã nghĩ, nếu ai tìm được thân nhân
từ những tờ giấy này ắt hẳn là chuyện nhiệm mầu.
Nhưng chuyện nhiệm màu đã xảy ra một buổi chiều cách đó mấy
hôm khi chúng tôi đang quây quần ăn bữa tối thì nghe một giọng nói quen thuộc,
cùng lúc một bàn tay đặt lên đầu vuốt tóc nhỏ em út: "Cha! Mẹ! Cả nhà
ơi!" Ôi ba tôi, bằng xương bằng thịt đứng trước mặt chúng tôi. Cả nhà ôm
nhau khóc, nhỏ những giọt nước mắt vui mừng.
Mấy hôm sau, một buổi chiều đầu tháng Tư, buổi chiều đọng lại
trong ký ức, tôi vẫn còn nhớ chúng tôi chơi quanh quẩn gần đó trong lúc mẹ và mấy
người lớn đang vo gạo, giặt giũ bên cái giếng nước chung đầu trại (một điểm lạ
là bị vây bọc bởi biển khơi nhưng nước ở đảo này rất trong và ngọt), thì có mấy
người lớn chuyền nhau cái tin: chẳng bao lâu nữa người ta sẽ tụ họp mọi người lại
để đưa chúng tôi tản cư qua Thái Lan, với tình hình này miền Nam cũng có thể mất
luôn với cộng sản. Những người lớn nói với nhau tin đó với một vẻ lo lắng, ái
ngại tột cùng. Có người bắt đầu mếu máo :"Ruộng nương mồ mả ông bà mình
còn cả ngoài quê (miền Trung), giờ người ta đưa mình qua bên Thái Lan để làm
gì?", có người nói :" Chắc mình phải tìm cách trốn trại, tìm đường về
Sài Gòn rồi từ từ sẽ tìm đường về quê." Rồi họ ôm nhau khóc.
Thế là mấy hôm sau, cũng với tài tháo vát của mẹ tôi, chúng
tôi đã là một trong những gia đình đầu tiên trốn trại, dắt díu nhau về Sài Gòn,
sống ở đó ba tuần trước khi Sài Gòn thất thủ.
Một số người không có phương tiện trốn đi, đã ở yên lại trại
và sau đó dù muốn hay không họ cũng được đưa qua Thái Lan vào những ngày cuối
cùng của tháng Tư năm đó.
Phần gia đình tôi ở lại Sài Gòn khoảng một tháng thì bồng trống
về quê cũ, nghĩ là sẽ được gắn bó với mồ mả ông bà, với nơi chôn nhau cắt rốn.
Sự thật thì chúng tôi đã được nếm trải cuộc sống ở "thiên đường" nhiều
năm trước khi dồn hết của cải có được và tận dụng mọi giúp đỡ của những người
bà con tốt bụng để rồi phải từ bỏ mồ mả ông bà, quê hương một lần nữa lao mình
vào những cuộc phiêu lưu đầy bất trắc, hiểm nghèo, gian nan trên biển khơi.
Và ngày đó là buổi đầu tiên của cuộc di cư triền miên suốt nửa
thế kỷ của dân Việt!
Thụy Mân
