Liên quan đến biến cố 30 tháng Tư 1975, có một câu nói của một
quan sát viên quốc tế mà tôi rất tâm đắc: “Không có ai chiến thắng cả. Tất cả đều
là nạn nhân” (There were no winners, only victims).
Nhưng tại sao lại không có người chiến thắng?
Trước hết, không còn hoài nghi gì nữa, người miền Nam chắc chắn là những người thua cuộc và từ đó, là những nạn nhân không những của chiến tranh mà còn của hoà bình với hàng trăm ngàn người bị bắt đi cải tạo, hàng triệu người liều mạng vượt biển để tìm tự do và hầu như tất cả đều sống trong cảnh vừa lầm than vừa bị áp bức.
Mỹ cũng không phải là những kẻ chiến thắng. Nói cho đúng, họ
thắng trong cuộc chiến tranh lạnh với khối xã hội chủ nghĩa bằng việc phân hoá
Trung Quốc và Liên Xô đồng thời bằng cách vô hiệu hoá hiệu ứng liên hoàn, gắn
liền với thuyết domino vốn là nguyên nhân chính khiến họ tham dự vào cuộc chiến
tranh ở Việt Nam. Về phương diện quân sự, họ không thắng không bại: họ đã rút
quân ra khỏi Việt Nam mấy năm trước khi cuộc chiến tranh chấm dứt. Tuy nhiên, về
phương diện chính trị, họ đã thất bại trong nỗ lực bảo vệ một đồng minh là chế
độ Việt Nam Cộng Hoà ở miền Nam. Sau đó, về phương diện tâm lý, họ là những nạn
nhân với hội chứng Việt Nam, một ám ảnh đầy day dứt trong lương tâm của những
người từng tham chiến. Đó là chưa kể hơn 58.000 người lính bỏ mình tại Việt Nam
cũng như hàng mấy trăm ngàn người bị thương tật trở thành một gánh nặng trong
xã hội Mỹ.
Thế còn miền Bắc?
Đương nhiên họ là những người thắng cuộc. Thắng về quân sự:
đánh bại được quân đội Việt Nam Cộng Hoà. Thắng về chính trị: thống nhất được đất
nước sau 20 năm chia cắt. Tuy nhiên, bên cạnh những chiến thắng ấy, họ cũng
gánh chịu không ít thất bại. Những thất bại ấy làm cho chiến thắng của họ trở
thành một tai hoạ cho mọi người.
Trước hết, như là hệ quả của việc chà đạp lên hiệp định
Paris, xua quân cưỡng chiếm miền Nam, Việt Nam phải gánh chịu sự cô lập hoàn
toàn với thế giới bên ngoài. Trừ Liên Xô và khối xã hội chủ nghĩa, họ không có
một người bạn nào cả. Ngay cả với một nước đồng minh thân cận từng giúp đỡ họ cả
mấy chục năm, Trung Quốc, cũng biến thành kẻ thù với hậu quả là, ngay sau chiến
tranh Nam -Bắc chấm dứt, Việt Nam phải chịu đựng thêm hai cuộc chiến tranh mới:
chiến tranh với Campuchia và chiến tranh với Trung Quốc.
Hệ quả của tất cả những điều vừa nêu là, về phương diện kinh
tế, Việt Nam hoàn toàn kiệt quệ. Lạm phát tăng nhanh; nạn đói lúc nào cũng lởn
vởn trước mắt mọi người. Trong nhiều năm, ngay cả lúa gạo, nguồn thực phẩm
chính và cũng là điểm mạnh của miền Nam, cũng bị thiếu hụt nghiêm trọng. Dân
chúng phải thường xuyên ăn độn hoặc ăn bo bo để thế cơm. Việt Nam trở thành một
trong những quốc gia nghèo khó và chậm phát triển nhất thế giới.
Về phương diện xã hội, hầu như mọi người đều bị lâm vào cảnh
khốn cùng. Mâu thuẫn giữa hai miền Nam và Bắc càng lúc càng sâu sắc. Sự thống
nhất chỉ có trên phương diện chính trị và hành chính, nhưng về tâm lý, nhìn
nhau, dân chúng giữa hai miền vẫn đầy những nghi kỵ và đố kỵ.
Về phương diện chính trị, dân chúng không còn chút tự do nào
cả. Tự do tư tưởng: Không. Tự do ngôn luận: Không. Tự do cư trú và tự do đi lại:
Không. Tất cả các quyền tự do căn bản của dân chủ, từ tự do hội họp đến tự do
thành lập và tham gia vào đảng phái đều bị tước sạch.
Có thể nói, trong hơn mười năm, từ 1975 đến 1985, khi phong
trào đổi mới xuất hiện, ở Việt Nam, dân chúng trong cả nước đều chia sẻ nỗi bất
hạnh chung xuất phát từ việc miền Bắc thắng miền Nam. Không có gì quá đáng nếu
chúng ta nói, trừ giới lãnh đạo cộng sản, tất cả mọi người đều là nạn nhân của
biến cố 30 tháng Tư 1975. Không phải chỉ những người bị bắt đi học tập cải tạo
hoặc bị lùa đi kinh tế mới mới là nạn nhân: Tất cả mọi người đều là nạn nhân.
Không phải chỉ những người bị bỏ mình trên biển mới là nạn nhân, ngay cả những
người may mắn vượt thoát và được định cư ở nước ngoài cũng là nạn nhân: họ phải
xa lìa tổ quốc để sống tha hương, không lúc nào nguôi nỗi khắc khoải trông
ngóng về đất nước cũ.
Nhưng nếu mọi người đều là nạn nhân, cuộc chiến tranh Nam Bắc
vốn kéo dài hai mươi năm có thực sự cần thiết hay không?
Nguyễn Hưng Quốc
