Tượng hữu nghị ở trung tâm Kiev. Ảnh AFP
Tới nay, quân đội ukraine đã đẩy lui quân Nga ra khỏi những
vùng bị tạm chiếm trong thời gian vừa qua, ra xa tới cả năm mươi km.
Thành phố bắt đầu hoạt động trở lại, tuy chưa đầy đủ, chỉ mới năm ba mươi phần
trăm. Đổ nát hảy còn ngổn ngang vì chưa kịp thu dọn.
Nhưng đó là dấu hiệu cho thấy Poutine đã không chiếm được Ukraine như ông ta ước tính. Có người nói ngay từ buổi đầu Poutine đã thua và cái mất lớn nhứt của ông ta là uy tín của một vị lãnh tụ một đại cường nguyên tử. Theo nhà văn nga Andreï Kourkov thì Poutine đã thật sự chết rồi về mặt chánh trị. Nhưng nay thì Poutine lại chết một lần nữa về mặt văn hóa. Poutine và Nga mất sạch ở Ukraine .
Hai nhà thơ
Một buổi sáng Nga chưa oanh tạc, thành phố Odessa yên tỉnh .
Tuyết vừa tan . Pho tượng nhà thơ Alexandre Pouchkine (1799-1837) hiện rõ trên
nền trời trong xanh. Pouchkine là nhà thơ Nga đã phải rời bỏ
Saint-Péterstrasbourg trốn xuống tận bờ biển Đen, sanh sống ở đây suốt sáu năm
dài vì những lời thơ của ông xúc phạm tới Nga hoàng . Mà xưa nay, văn chương
Nga vẫn thường nhằm công kích cấp lãnh đạo, từ thời quân chủ như vua chúa, qua
thời cộng sản như Tổng Bí Thư đảng, Chánh trị Bộ, Trung ương đảng, … Dĩ nhiên,
Pouchkine làm thơ bằng tiếng Pháp vì thuở đó, vua chúa, giới Quí tộc, giới Thượng
lưu Nga đều nói và viết tiếng pháp . Tiếng Nga chỉ lưu hành trong lớp dân nhà
quê của Nga mà thôi .
Chính Napoléon đã làm cho người ta thấy tiếng Pháp tuyệt đẹp
nhưng với dân Nga, ông là kẻ xâm lược . Nhà thơ Pouchkine giựt mình thức tỉnh
khi nhận thấy mình nói và viết cùng thứ tiếng của kẻ xâm lược . Từ nay, ông bắt
đầu nói và viết bằng thứ tiếng của chính ông . Tiếng nga . Sau ông, trào lưu
văn học Nga bắt đầu. Nhưng thật trớ trêu khi tiếng Nga ở Ukraine ngày nay lại
là tiếng nói của kẻ xâm lược . Và người ukraine cũng bắt đầu thật sự giác ngộ .
Họ trở về nói và viết bằng tiếng của mình . Tiếng ukraine !Thật tội nghiệp
khi thấy nhiều người đã phải cố gắng vận dụng tối đa số vốn từ ngữ bằng tiếng
ukraine để nói chuyện . Đối với họ, quả thật đây là cả một thứ địa chấn nội tâm
. Nhưng đây thật sự là một nhu cầu để tách bạch họ là người Ukraine . Hoàn toàn
không có gì liên hệ với Nga nữa.
Ở Ukraine giờ đây, sau những oanh kích, tấn công bằng súng đạn
là cả một trận chiến cuồng nhiệt về văn hóa.
Từ khi Liên-xô sụp đổ, Ukraine trở thành quen thuộc với tiếng
nga trong đời sống hằng ngày, nhứt là ở các vùng Đông-Nam và chạy dài lên
Đông-Bắc, dân chúng gần như chỉ nói tiếng Nga. Cả ông Tổng thống Zelensky vẫn cảm
thấy thoải mái hơn khi nói chuyện bằng tiếng Nga. Tuy nhiên, còn vài thành phố
và phần lớn ở nhà quê, dân chúng lại nói một thứ tiếng như tiếng địa
phương, « surjik » . Chữ « surjik » có nghĩa là một
thứ bánh mì làm bằng nhiều thứ bột khác nhau và ngũ cốc, một thứ tiếng kết hợp
tiếng Nga với thổ ngữ bằng văn phạm Ukraine . Một thứ tiếng « lai căng
» ! Người nga cho rằng đây chỉ là thứ tiếng nói của dân nhà quê .
Tiếng Nga cáo chung nhường chỗ cho tiếng Ukraine vì tự nó
không diễn tả được tình cảm và bản sắc của người Ukraine . Sẽ không còn ai dùng
tiếng Nga nữa . Cả trong gia đình mà trước đây tiếng Nga đã quá thông dụng . Mọi
người, bất kỳ thuộc sắc tộc nào, đều nói và viết tiếng ukraine, tiếng của
Tarass Chevtchenko (1814-1861), nhà thơ lớn của Ukraine .
Ngoài tiếng nói, xứ sở còn là một linh hồn. Từ nay, các thư
viện Ukraine xếp nhà thơ Pouchkine và sách vở tiếng Nga vào thể loại văn chương
ngoại quốc . Tuổi trẻ sẽ lớn lên trên một đất nước hướng về Tây Âu, tuy chúng
nó là người của Đông Âu . Người Nga hay Ukraine, giờ đây không còn quan trọng nữa
vì cuộc chia tay thuộc diện thuần văn hóa .
Sau cách mạng Maidan, qui chế địa phương về tiếng Nga đã bị
Quốc hội xóa bỏ gây ít nhiều ảnh hưởng khó khăn cho những vùng phía Nam và phía
Đông Ukraine nơi tiếng nga là ngôn ngữ chánh lưu hành . Từ 2014, đời sống văn
hóa Ukraine đã được Ukraine hóa . Luật pháp bắt buộc các cơ quan hành chánh phải
dùng tiếng Ukraine là quốc ngữ. Báo chí, TV thay thế tiếng Nga bằng tiếng
Ukraine . Trong trường học, tiếng Ukraine được dạy là tiếng mẹ đẻ, là quốc ngữ.
Trẻ con đi học nói chuyện với nhau bằng tiếng Ukraine mặc dầu cha mẹ chúng nói
tiếng Nga. Nhưng không ai cho đó là sự phân biệt đối xử vì nó hoàn toàn do sự đồng
thuận vô cùng rộng rãi, trên khắp cả nước, với nhiều chủng tộc và nhứt là tiếng
Nga đã là thứ tiếng song hành với tiếng Ukraine suốt thời gian dài .
Trước diễn tiến này, Poutine lấy làm căm tức vô cùng. Và điều
này cũng là lý do để Poutine xua quân qua đánh chiếm Ukraine hôm 24/02 vừa qua.
Nhưng chiến tranh đã chấp cánh cho nhà thơ Chevtchenko. Những người Ukraine nói
tiếng Nga nay quay lại với tiếng Ukraine . Nhiều người vì mới nói tiếng Ukraine
lần đầu tiên nên nói như người mới tập nói . Phản ứng chối bỏ tiếng
Nga mạnh nhứt ở những người mà Poutine cho rằng ông tiến
đánh Ukraine để giải phóng họ. Thế mà giải phóng ở đây không đem lại
hệ quả nào khác hơn là làm cho người dân thấy bản sắc địa phương hiển lộ rõ hơn
trước kia. Poutine thường lên án Lê-nin đã khai sanh ra nước Ukraine chớ trước
kia là đất nước của Nga. Nhưng nay chính Poutine làm cho dân Ukraine đứng
lên chống lại ông giành độc lập. Phải chăng ông vừa đem lại cho Ukraine nền độc
lập thật sự.
Nay Chevtchenko trở thành nhà thơ của học sinh vì tất cả đều
học thuộc lòng thơ của ông ở nhà trường dạy.
Ông còn là nhà lãnh đạo cuộc chiến ngôn ngữ và đã từng bước
chiến thắng ngoạn mục.
Nhà văn Tiouttchev viết về Nga «Người ta không thể
hiểu được Nga bằng lý trí» . Vì vậy mà Nga đã đánh mất tất cả ở Ukraine!
Nga sẽ mất tất cả. Sự mở mang ở Ukaine, hàng ngàn binh
sĩ với hàng chục Tướng lãnh, vị thế cường quốc, … cho tới ngôn ngữ và văn hóa.
Thị xã Ternopil đã hạ tượng nhà thơ Pouchkine, đã một thời từng là nhà thơ lớn
của Ukraine, cho vào nghĩa địa những tượng đài của Nga. Trong thi ca
Ukraine, người ta chỉ biết có Chevtchenko là nhà thơ lớn. Và tượng của ông được
nhiều nơi dựng lên thay thế nhà thơ Pouchkine.
Mặt trận ngôn ngữ ở Ukraine nay đã lan tới Paris. Vài cửa
hàng thực phẩm Nga, nơi lui tới của kiều dân Nga, bảng hiệu viết bằng tiếng
nga, liền được chủ tiệm viết lại bằng tiếng Ukraine.
Cái « thế giới Nga » mà Poutine từng ôm ấp
nay đã tan biến mất. Như Liên-xô đã sụp đổ không kịp để lại vết tích. Dân
Belorusse bắt đầu trở lại nói tiếng của mình. Kazakhstan, Ouzbékista, Géorgie
cũng đổi chữ viết, không nói tiếng Nga nữa.
Poutine lại thua thêm một trận nữa. Thua sát ván!
Đường sạch, Phố sạch
Tiếp theo cuộc chiến ngôn ngữ, Ukraine liền tiến hành chiến
dịch « làm sạch đường phố » . Thị xã Kiev bắt đầu hạ
tượng lịch sử Hữu nghị Nga-Ukraine chiếm một vị trí quan trọng ngay trung tâm
thành phố. Tượng làm bằng đồng cao 8m. Xe cần cẩu kéo tượng hạ xuống làm rơi
cái đầu tượng người công nhơn Nga . Ông Thị trưởng Vitali Klitschko thấy vậy vội
tyên bố «Và đúng là điều mang ý nghĩa rất tượng trưng … cái đầu của
công nhơn Nga rơi xuống đất».
Tượng dựng năm 1982 dưới thời Liên-xô để tưởng niệm ngày thống
nhứt Nga và Ukraine . Nay chánh quyền ukraine xóa sạch vết tích củ từ thời cộng
sản, tức để nói lên chủ trương của Ukraine là dẹp cộng sản triệt để,
chớ không chỉ đánh Poutine vì Poutine xua quân chiếm Ukraine hôm 24/02 vừa qua
mà thôi . Còn một pho tượng loại này ở nơi khác cũng sẽ được dẹp sạch trong ít
ngày tới.
Thị trưởng Kyiv nói, sẽ tiếp tục hạ các tượng khác. Ảnh AFP
Vẫn theo ông Thị trưởng Kiev, 60 bức tượng khác nữa ở rải
rác nhiều nơi sẽ được phá bỏ hết. Ngoài ra, có 460 đường phố cũng sẽ được đổi
tên lại theo lịch sử Ukraine. Theo chiến dịch bài trừ cộng sản, các nơi có
tượng Lê-nin đều cho hạ bệ, đem dẹp vào nghĩa địa danh nhơn cộng sản, thành phố
mang tên cộng sản được đổi tên lại theo tên cũ trước năm 1917
Ukraine đánh mạnh để hạ Poutine
Poutine cho rút quân khỏi những nơi khác để dồn lực lượng về
giữ và chiếm trọn Donbass nhưng nay thì mục tiêu này thấy khó đạt. Trước đà tiến
mạnh và từng bước thắng lợi của quân Ukraine, nhiều nhà phân tích lo ngại
Poutine có thể sẽ phản ứng liều mạng sử dụng nguyên tử giới hạn. Như Giám đốc
Viện Nghiên cúu chiến lược của Trường Quân sự Pháp, ông Jean Vincnt Holeindre,
nhắc lại lời hăm dọa của Poutine và lưu ý mọi người không nên coi
thường tầm quan trọng của nó. Trái lại, những nhà quân sự khác lại cho rằng sử
dụng nguyên tử không phải đơn giản. Vả lại, tuy Poutine nắm trọn quyền
ở Điện Cẩm linh nhưng liệu chắc được sự đồng thuận để dùng nguyên tử không?
Nhưng trong lúc đó, Giám đốc tình báo của Ukraine, hôm thứ
sáu 13/05 vừa qua, cho rằng Ukraine vẫn trong khả năng thắng Nga trước
cuối năm. Qua hôm sau, ông Jens Stoltenberg, Tổng Thư ký Otan, nhận định
Ukraine «có thể thắng » vì cuộc chiến «không diễn
ra» như Moscou đã tiên liệu trước kia.
Trên thực tế chiến trường, nay sau hơn 80 ngày đánh nhau,
quân Nga chưa hoàn toàn kiểm soát được một thành phố nào quan trọng hết cả. Ở
Marioupol, phía Đông-Nam Ukraine, quân đội Ukraine vẫn cố thủ trong xưởng
thép Azovstal và nay đã đẩy lui quân Nga, xưởng thép đã hoạt động lại một phần.
Về tương lai chiến cuộc Ukraine, Tướng Ben Hodges, cựu Chỉ
huy trưởng lực lượng Mỹ ở Otan, dự đoán Ukraine sẽ chiếm lại trọn đất nước
trước mùa thu vì tới « tháng 9, quân nga sẽ mất tinh thấn do đã nỗ lực
tối đa mà không đạt được mục tiêu. Quân Ukraine không chỉ ngăn chận được quân
Nga mà còn tấn công để chiếm lại Ukraine theo biên giới cũ của nó »
Cả thế giới đều thương và ủng hộ Ukraine. Chẳng lẽ Ngọc
Hòang Thượng Đế không ngó lại một đất nước bị tàn phá chỉ vì tham vọng của một
tên bịnh hoạn!
Nguyễn thị Cỏ May