Thỉnh thoảng, tôi vẫn nghe rằng: “Dầy dép cũng đều có số,
nói chi đến con người.”
Quả là có thế!
Chả thế mà tiếng Việt không thiếu những hạn từ liên quan đến
vận mạng, định mệnh, số kiếp, số mạng, số phận, vận số, mệnh số, duyên số, phần
số: số xui, số hên, số đen, số đỏ, số mạt, số nghèo, số giầu, số làm quan, số
làm đĩ, số ăn mày, số xa nhà, số đi tu, số ở tù…
Tuy thế, loại dép râu (hay còn gọi là dép lốp, dép cao su, dép Bình Trị Thiên) thì chả có số má gì ráo trọi. Mẫu mã cũng không luôn. Đôi nào ngó cũng vậy. Cứ nhắm vừa chân ai là người đó xỏ đại vô – one size fit all – già trẻ, lớn bé, gái trai đều giống như nhau.
Thô kệch, trần trụi vậy thôi nhưng đôi dép lốp đã từng được
thi hào Tố Hữu cho “lên tầu vũ trụ” và có tên trong Wikipedia, phiên bản tiếng
Anh:
“The Ho Chi Minh sandals (Vietnamese dép lốp ‘tire
sandal’) are a form of sandal made from discarded tires. Along with the khăn rằn
scarf, they were a distinctive clothing of Viet Cong soldiers. These shoes were
often called ‘Ho Chi Minh sandals’ or ‘Ho Chis" by Americans.”
Vỏn vẹn có đôi ba câu ngắn ngủi (chỉ gồm 48 từ) như vậy thì
e chưa đủ liều lượng để ba hoa thiên tướng nên Wikipedia – phiên bản nội hóa –
tự động chêm vào vài ba đề mục nữa (Đôi Dép - Dép Lốp - Đôi
Dép Bác Hồ) tổng cộng là ba ngàn bốn trăm từ, với không ít hình ảnh, và toàn là
những lời có cánh:
- Đôi dép ấy rất đỗi bình dị, mộc mạc đơn sơ, nhưng
thật nhiều ý nghĩa như chính cuộc đời Bác kính yêu. Bởi đôi dép cao su đã gắn
liền với cuộc đời hoạt động cách mạng vì dân, vì nước của Bác. Ngày nay, đôi
dép ấy đã trở thành kỉ vật thiêng liêng và vô giá của dân tộc ta.
- Đôi dép này được xem như là một trong những biểu
tượng về “cuộc đời cách mạng” của Hồ Chí Minh, được đề cập trong nhiều bài báo
cũng như một số bài hát, bài thơ.
“Bộ Bách khoa toàn thư phải là tri thức cơ bản về Việt Nam đặc
biệt là tri thức ứng dụng cho đất nước, phải đúng theo quan điểm của chủ nghĩa
Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh.”
Tạm thời, khi chưa có bộ sách này thì cứ nhào nặn
Wikikipedia tiếng Anh thành ra tiếng Việt (luôn) cho nó khoẻ. Mẹ nó, sợ
gì ?
Tuy không có gì đáng sợ nhưng cũng chả có hiệu quả chi. Bên
cạnh những lời lẽ thương râu nhớ dép hết sức thiết tha của đám
văn nghệ sỹ cung đình (Hà Nội) vẫn có những câu thơ truyền miệng, phổ biến
trong văn hóa dân gian: Đôi dép râu dẫm nát đời son trẻ/ Nón tai
bèo che khuất nẻo tương lai.
Nghe vậy tưởng đã quá tệ nhưng blogger Trương Nhân Tuấn còn
diễn giải sự việc một cách tệ hại hơn vậy nữa: “Nón cối hay nón tai bèo, cùng
đôi dép râu, đã ‘viết nên trang sử’, trên lý thuyết là đưa cả nước lên ‘xã hội
chủ nghĩa’. Mà thực tế là đưa tất cả ‘xuống hàng chó ngựa’, như hai câu ‘thơ’
thời thế : ‘Đôi dép râu dẫm nát đời son trẻ, Chiếc nón tai bèo phủ kín nẻo
tương lai.”
Thế mới biết dép râu tuy không có số má chi nhưng kẻ xỏ chân
thì đều có cả. Tuy tuyệt đại đa số đều “xuống hàng chó ngựa” nhưng lại có kẻ được
cơ hội xưng vương, và xưng tụng như thần:
“Vào năm 1970, một năm sau ngày Bác đi xa, nhà thơ Nam Yên
đã viết một bài thơ lời lẽ dung dị nhưng rất mực thắm thiết, gợi lên cảm xúc
thương mến Bác vô bờ. Bài thơ được nhạc sĩ Vân An phổ nhạc: Dép Bác, đôi dép
cao su/ Bác đi từ ở chiến khu Bác về/ Phố phường trận địa/ Nhà máy đồng quê/ Đều
in dấu dép Bác về, Bác ơi… Bác Hồ là biểu trưng của tất cả những gì dung dị,
mang một bản sắc dân tộc Việt Nam nhuần nhị, sâu xa nhất. Ngay cả quần áo, đồ
dùng tiện nghi của Bác cũng đơn sơ, mộc mạc trong đó đôi dép của Bác trở thành
một hình tượng thân quen, thắm thiết đối với chúng ta…” (Trung Đức. “Đôi
Dép Bác Hồ Đôi Dép Cao Su.” Việt Nam Mới).
Nào có riêng gì “với chúng ta!” Người nước ngoài cũng thế,
cũng mê mẩn chết bỏ:
“Chuyện là, khi Bác tiếp các quan chức cấp cao trong Chính
phủ Ấn Độ, họ đều chú ý nhìn vào đôi dép dưới chân Người, họ luôn liếc nhìn với
vẻ lạ lùng và rất đỗi trân trọng. Báo chí nước ngoài khi đó thì nói về đôi dép
cao su của Bác như một chuyện lạ, một huyền thoại về một con người tuyệt vời của
thế kỷ lúc bấy giờ.
Người dân Ấn Độ đã tỏ rõ lòng ngưỡng mộ đến lạ kỳ về đôi dép
cao su. Khi Bác tới thăm một ngôi đền lớn và cổ kính của Ấn Độ, lúc Bác bước
vào trong đền, để lại đôi dép bên ngoài thì bất ngờ có hàng trăm phóng viên báo
chí, nhiếp ảnh, quay phim ập đến vây kín đôi dép cao su của Bác. Họ như phục sẵn
từ rất lâu rồi, một số phóng viên còn cúi xuống dùng tay sờ, nắn đôi dép tỏ vẻ
lạ lùng và trịnh trọng.” (Huyền Chi. “Huyền Thoại Hồ Chí Minh Trong Trái Tim
Các Nhà Báo Quốc Tế.” Công An Nhân Dân).
Sự “ngưỡng mộ” mà bạn bè quốc tế đã dành cho đôi
dép của Bác – thực ra – chả là cái đinh gì, nếu so với lòng sùng kính của người
dân bản địa (nơi vùng xa, vùng sâu, vùng căn cứ cách mạng) ở Việt Nam:
“Không dối lòng đâu, mỗi lần đi ‘dép Bác Hồ’ là thấy
bụng không nghĩ điều trái, chân không đi hai đường. Chẳng riêng mình, cả làng
này ai cũng vậy. Chiến tranh khỏi nói, hòa bình rồi có biết bao chuyện khó…
Bông Rẫy hồi chiến tranh chỉ có 50 hộ, bây giờ đã lớn lên gần 120 hộ mà không
còn ai đói, chỉ còn 10 hộ nghèo. Ai cũng có xe máy, hơn một nửa đã làm được nhà
xây.
Không ai nghe lời kẻ xấu vượt biên trái phép… Không
nhờ phép lạ ‘dép Bác Hồ’ sao được thế? Có ‘dép Bác Hồ’ là thắng tất! Đinh Ngút
cất lên một tràng cười sảng khoái. Ông nâng niu đôi dép mòn vẹt trên tay nói tiếp:
- Bông Rẫy bây giờ hãy còn gần hai chục người giữ được
‘dép Bác Hồ’ năm sáu chín như mình. Năm ngoái huyện đội vào xin mấy đôi, nói để
làm bảo tàng, dân làng mới cho…” (Lê Quang Hồi. “Làng Bông Rẫy Mang
Dép Bác Hồ.” Quân đội Nhân dân).
Trời ơi! Tưởng gì? Chớ dép lốp thì cần chi phải đi xin để bỏ
vô viện bảo tàng. Thiếu mẹ gì đây nè, theo như những bản tin nhan nhản hàng
ngày qua báo chí:
- Tìm được 17 hài cốt đồng đội hy sinh ở Trường Sơn 50
năm trước
- Phát hiện 5 hài cốt liệt sĩ bên đường mòn Hồ Chí Minh
- Phát hiện hài cốt liệt sĩ ở Trường Sơn
- Gia Lai phát hiện và quy tập 09 hài cốt liệt sĩ
- Nhà văn Xuân Vũ: “ Để vun bồi ‘uy tín’ (hão) cho một người
hoặc một vài người trên dãy Trường Sơn này, núi rừng đã phải nhận hàng vạn bộ
xương khô, hằng vạn nấm mồ, không có nấm, không có bia.”
- G.S. Nguyễn Văn Lục: “Người ta phỏng đoán có khoảng
300.000 vừa là TNXP, vừa là cán binh bộ đội đã đào ngũ hay mất tích hoặc chấm dứt
đời sống. Bệnh tật như kiết lỵ, sốt rét đã nhanh chóng hoàn tất cuộc đời của họ
mà có thể chưa một ngày lâm trận.”
Tưởng Năng Tiến
