Ngòai bảy mươi tuổi, hãy còn khỏe mạnh, minh mẫn; từ bao
năm, Cụ Gàn tiêu biểu cho niềm vui, lòng tận tụy với xã hội. Ngồi gần cụ, bên cốc
cà phê, năm ba bè bạn, thì thật thú vị, vì sự dẫn dắt câu chuyện, lý giải các sự
kiện lịch sử, văn chương, triết học.
Kiến thức sâu rộng, biết nhiều ngoại ngữ nên nguồn đọc của cụ
Gàn không lệ thuộc vào sách nhập nội thông qua dịch thuật. Cách nói ngắn gọn,
hàm súc, nhiều ẩn dụ, đậm chất hài huớc. Giọng cụ hiền hòa, hấp dẫn; không dạy
đời, không cường điệu; rất chân tình, nhưng thẳng thắn, vì tôn trọng sự thật.
Cụ Gàn nói chung, là đẹp; uyên bác một học gỉả; phong thái
ung dung một đạo gia. Cụ là đủng đỉnh của thời gian ngưng lại. Của vững chãi
khi ta đối diện. Nhưng thỉnh thoảng cụ cũng va vào đời thường trong những chuyện
vặt vãnh. Cụ tận tụy kiểu con tằm. Cụ dập mỏ vì cái nghịch lý chết người này.
Cụ không hiểu nhiều về thế hệ mới trong một xã hội có một nền
giáo dục mới. Cái nền giáo dục mà hình vuông có đường bán kính và hình tròn có
khi nó có ba góc. Cụ không hiểu rằng nền giáo dục mấy thập kỷ trên nước non này
dạy con-người-hai-chân nên sống theo cách-con-lừa-bốn-chân cho vững chắc thăng
tiến, và cho người khác một niềm tin đồng đội: "Được, thế là tốt, mày khôn
ngoan quá, nhiều sáng kiến quá, giàu kiến thức, nhảy ra ngòai luồng, là chết mẹ
mày."
Cụ Gàn quên rằng trái đất không còn tròn trịa như thế hệ cụ
nhập tâm. Cụ là một nhàn nhã nối tiếp những cha ông, trong xa xăm, không hề có
dự báo bão từ xa theo đài thiên văn như hôm nay. Trong thôn xóm bình lặng xưa
kia, với cụ, kinh nghiệm mọc ra như cỏ dại đồi hoang. Đêm khuya nghe tiếng sóng
biển vỗ ngược miền; hôm qua nó reo vùng Cửa Bắc, khuya này âm vang hơi cuồng nộ,
đã chuyển vào phía nam An hòa. Vậy là biển Đông đã cho ta lời báo bão. Nhân
gian trước truyền lại kinh nghiệm cho nhân gian sau là như thế. Chưa hề có cái
nhân gian Chát, Mạng, Meo, Bờ lốc.
Hoặc một chiều hôm, ta biết trời đất sẽ chuyển dạ, thông qua
chỉ một vài ngọn mây xám đen chân trời. Biết một trời sẽ điên dữ tối tăm, qua
cái chớp nguồn, qua một thoáng lạnh nhận ra chỗ não trạng khi trong chiều hãy
còn nắng ấm mông lung. Rõ, là cụ Gàn vẫn còn trong một khoanh vùng, dừng lại có
điều kiện, giữa một thế giới cũ, tâm thức hãy còn xa lạ so với bọn trẻ, ngay
trong gia đình. Cụ thanh sạch trong một xã hội mới, đã từ lâu đồng thuận một thứ
thanh sạch ngược chiều.
Cụ Gàn đạt tới chỗ vi diệu của Đạo nhưng lại rất ngây thơ với
những trò ma giáo sơ đẳng. Cụ là núi là rừng của kiên thức, kinh nghiệm. Nhưng
thiếu cập nhật những Hiện tình.Từ nhiều năm trước cụ bị lừa mất cả một căn nhà.
Cụ thông rõ lẽ thiên địa vô tướng hình của Dịch, đọc cả ruột gan âm dương,
nhưng cụ chẳng hiểu gì văn hóa của hôm nay, tỉ như trong cái nhà tiêu chẳng hạn.
Một hôm ở một quán nhậu, tình cờ đứng trong toa lét cụ thấy
y như rằng một chục thằng trai trẻ chẳng có đứa nào vạch cu ra đái xong mà chịu
rửa tay, khi la va bô và nước sẵn một bên.
Ấy thế, bàn tay bẩn, chúng cứ xé một miếng khô mực, nồng nàn
cùng mình, dí vào mồm con bồ cao cẳng. Ngứa cái não, cụ nhẹ nhàng bảo một thằng
trai trẻ:
"Này, xin lỗi, tiểu xong thì nên rửa tay đi cháu."
Cụ bị phản đòn ngay.
"Con cặc là chỗ ngon cơm nhất sao lại phải rửa? Đáng lẽ
phải rửa tay sạch sẽ rồi mới kính cẩn cầm thằng nhỏ mà tè chớ".
Mà đâu phải mỗi thằng trai trẻ mất dạy hỗn láo với cụ. Cả một
bàn nhậu ồn ào, thân ái, như cả một thế hệ tươi mới của nước non anh hùng đồng
lọat xông tới cái trào lưu mới, cuộc hiện đại bát ngát riêng mùi.
Rõ ràng một thằng nhóc vừa từ nhà tiêu ra, nó bốc một lọn chả
tròn tròn như cái cán dao, đùa vui với con nhỏ cùng bàn: "Hả mồm ra, hả
ra, ngậm nào." Đứa con gái phạch mồm ngậm một lọn chả. Có thể vì đó là thịt
chăng. Con nhỏ đôi mắt riu ríu, ngậm đầy miệng cái dài dài tròn tròn như cái
dương vật cỡ tên lính lê dương. Nó ngước mặt đỏ lựng lên, để cho khỏi rơi, cho
thêm hình tượng. Nó chừng như nhận ra trong chả lợn beo béo có cái hương vị cặc.
Một hôm nhân giỗ kỵ ông cố nội của cụ, tức ông cao của thế hệ
sau cụ. Ông này quan thượng thư triều Nguyễn. Con cháu tề tựu đông vầy. Lạ
thay, bọn nghèo khó làm thuê cuốc mướn, thợ hồ, thợ may, bán báo dạo, bọn này
ăn bận khá đàng hòang, tác phong cung kính. Nhưng một đám tạm gọi là có ăn học,
cha mẹ chúng là các quan lớn, các đại gia tư sản, lại ăn bận khá phiêu lưu
trong mắt cụ. Áo ba lỗ, quần cụt ống, trang diện cỡ May - Cồ; có đứa lòi lỗ rốn,
tròn sâu màu trắng nhủ, tô vẽ lỗ rốn như môi mắt; có đứa con gái cúi xuống lạy
ông Cao tổ thì lòi cái khe mông đít đen đen mốc mốc.
Cụ gọi một thằng đầu đinh trong đám ra nói nhỏ nhẹ:
"Này cháu, ông đây cũng từng nhảy đầm, rất thích nhạc
pop, cũng khoái cái cách tân, nhưng hôm nay ngày kỵ giỗ ông Cao các cháu. Không
có ông Cao không có giềng mối tộc họ to lớn nhiều mặt này."
Bọn nam nữ OK, rồi lặng lẽ cùng nhau ra về. Tưởng rằng bọn
nó về thay áo quần chỉnh tề, trùng tu những bộ mặt coi ông bà ông vải chẳng là
cái đinh cái đéo gì, quay trở lại đám kỵ giỗ. Không phải, chúng đồng lọat kéo
nhau ra quán lai rai. Trước khi ra quán, con nhỏ lòi khe mông đít khề khà dớt một
mớ đồ cúng chưa kịp đưa lên bàn thờ ông Thượng thư làm mồi nhậu.
Một sáng cụ Gàn đi tập dưỡng sinh. Trời hãy còn tối đen, cái
sao Mai lơ láo một phần trời, một bọn lưu manh – mà bọn lưu manh thời hiện đại
đi xe dream, ăn mặc đàng hoàng, có điện thoại cầm tay, trộm cướp lưu động –
đang cạy cửa một căn nhà, định gom của.
Nhiều người đi qua thấy vậy lặng thinh, làm ngơ bỏ đi. Mặc kệ,
chúng cạy cửa nhà người đâu cướp của nhà mình. Không quan tâm tới nỗi đau kẻ
khác là hợp trào lưu. Nhưng cụ Gàn, cụ từ tốn vào cuộc:
"Này các cháu, ta nên làm ăn lương thiện, sao đi làm
chuyện phi pháp thế này."
Bọn ăn trộm thời thượng bị động ổ, bỏ đi. Ra đầu đường chúng
dừng lại, chờ cụ tới. Bọn lưu manh vừa dạy dỗ vừa hài tội cụ:
"Thằng cha già. Việc ai nấy làm, đời ai nấy biết, không
nên lắm chuyện nghe. Tao tặng lão một cục gạch này."
Tưởng nể tuổi già dọa chơi, hóa ra tụi nó đinh cụ. Đinh nhiệt
tình.
Tôi hay tin cụ Gàn qua đời bảy ngày sau. Hôm ấy trời đất buồn
bã. Cỏ cây hóa xám. Trong những khoảng cách nắng mềm, lại mịt mù những cơn mưa
lớn. Lội qua năm bảy con sông phố nước ngập, tôi giáp mặt cái bàn thờ của cụ.
Cái lạ, trên bàn thờ thay vì thờ tấm chân dung cụ Gàn, con
cháu cụ lại thờ một cục gạch thấm máu. Nó như một bức tượng. Thần tượng này bị
bể một miếng dính máu. Chỗ ấy là chỗ cục gạch từng tử chiến với cái sọ não uyên
bác của cụ. Tôi định hỏi cách tôn kính lạ lùng này nhưng lại chợt hiểu:
"Con cháu nhà cụ Gàn thật tuyệt cú mèo. Trên mặt đất
này, hôm nay, nếu thờ cái nạn nhân thì có mà hàng triệu triệu. Thờ quách cái tội
lỗi, cái nguồn cội bao la gây ra tội. Đơn giản là thờ cái hệ thống."
"Ừ, thờ quách cái Hệ-thống-thấm-máu."
Vườn Cây Cau 2006
