Tết năm nay, bà Cầm sẽ bước sang tuổi chín mươi. Tuổi ấy được
tính bằng tuổi hạc. Những người cùng thời với bà đã lần lượt cưỡi hạc về trời.
Mỗi buổi chiều quê khi hoàng hôn ngang qua cửa sổ, bà thường lẩm bẩm câu gì mà
người khác không nghe thấy nhưng chính bà thì lại nghe rất rõ: "Sao chim hạc
chưa đến đón tôi về, tôi muốn ngồi trên đám mây ngũ sắc, tôi muốn đi trên cầu vồng
bảy màu, tôi sống đã lâu, sao tôi chưa chết, tôi còn khổ đến bao giờ?".
"Khổ tận đến ngày cam lai".
Bỗng tiếng hạc kêu trong mây âm âm đáp lời. Mỗi tiếng kêu rơi xuống
đọng lại thành một vũng nắng trên sân như huyết thổ. Bà Cầm dụi mắt trông ra chẳng
thấy có bóng hạc nào, chỉ thấy một vùng mây trắng vân du. Mắt bà đã nhoèn có thể
không trông thấy bóng hạc, nhưng tai bà chưa đến nỗi điếc để không nghe thấy tiếng
hạc đập cánh ràn rạt như tiếng gió thổi từng hồi vào lũy tre đầu ngõ. Bà quên xỏ
dép, chân đất lập cập chạy ra sân, sợ không kịp thì chim hạc bay mất.
Chim hạc bay mất từ bao giờ. Ở hướng chim bay đi, trên nền trời
còn một vệt ráng vàng lấp lánh trang kim trải dài mãi tận cuối làng. Những đám
mây trắng rủ nhau trôi đâu hết, chỉ còn một mình bà đứng chơ vơ giữa sân gạch,
tóc trắng hơn mây. Gió đã bắt đầu thổi mạnh khiến những sợi tóc trong khăn vấn
xổ ra và sương rơi nặng hạt làm cho vai áo bà Cầm ướt đẫm. Có tiếng chị Mơ léo
nhéo từ trong bếp mù mịt khói rơm vọng ra: "Đứa nào không cài cửa, để bà
ra ngoài sân đứng thế kia, ốm ra đấy thì chỉ khổ cái thân tao thôi, đã thế lại
không trông để đàn gà vào phá nát vườn cải rồi. Thằng Khoai đâu, Khoai
ơi". "Dạ". "Mày mang cái dạ về đây cho tao".
Thằng Khoai đang chơi ô ăn quan ở ngoài ngõ với mấy đứa hàng xóm
hớt hải chạy về, nó huầy huầy mấy cái khiến đàn gà trong vườn chạy tán loạn,
xong nó bước tới bên bà, nắm lấy bàn tay đồi mồi nhăn chỉ còn da bọc xương, làn
da mỏng manh đến nỗi nhìn rõ từng đường gân xanh vất vả của bà khẽ nói:
"Chim hạc bay qua thôi chứ chưa đến đón bà về đâu. Bà vào nhà đi không mẹ
cháu lại mắng cháu. Bà ơi, bà kể cho cháu nghe chuyện về hoàng tử Đĩnh
nhé". Bà Cầm vuốt mái tóc khét nắng vàng hoe thằng Khoai nở một nụ cười
đen nhức rồi âu yếm gật đầu. Thằng Khoai nhìn vào đôi mắt bà nội, đã thấy trong
mắt bà ngập đầy hoàng hôn.
Thằng Khoai đã dắt bà Cầm vào tựa trên thành chiếc giường rẻ quạt
kê cạnh cửa sổ. Hoa cau theo gió thoảng vào khi mờ khi tỏ như bà Cầm tuổi hạc
lúc nhớ, lúc quên, nhưng chuyện về hoàng tử Đĩnh thì bà vẫn nhớ. Thằng Khoai ngồi
yên lặng, nhưng vẫn không giấu được vẻ mặt háo hức như mới nghe bà kể chuyện lần
đầu. Chuyện kể rằng, đời nhà Trần, có hoàng tử Trần Quốc Đĩnh...
*
Năm Cầm lên sáu tuổi, một hôm Cầm theo mẹ đi chợ bán mấy nải chuối
xanh, vài quả chanh đào để mua ít vàng mã, hương nến để cúng, chẳng là sắp đến
ngày giỗ ông nội. Mẹ cất cái thúng trên đầu xuống nền đất, đặt cái mẹt rồi bày
chuối và chanh lên. Mấy nải chuối xòe ra như ngón tay xanh biếc của Quan Âm Bồ
Tát đỡ vài quả chanh như vài viên xá lợi vàng ửng. Người quen thấy mẹ bày bán
liền đùa rằng người dịu dàng, nết na mà bán chuối chát, chanh chua. Mẹ cười má
chợt ửng hồng trong nắng sớm.
Năm đó, mẹ chưa đến ba mươi mà đã có Cầm là con cả, và một em nữa
đang nằm trong bụng mẹ, người ta vẫn bảo gái một con trông mòn con mắt, mẹ sắp
hai con mà còn đẹp lắm, dáng còn thắt đáy lưng ong và tóc còn mượt óng. Mẹ cho
Cầm mấy xu bạc lẻ để đi ăn bánh rán bà Nhự. Cầm nhảy chân sáo qua những lối đi
chật hẹp giữa các lều quán cột tre liêu xiêu và mái rạ lè tè.
Cuối tháng ba, trong chùa, ngoài đình đã hết cả những hội hè đình
đám. Rét nàng Bân theo gió từ cánh đồng thổi vào ngăn ngắt khắp lều chợ. Những
người đàn bà thôn quê váy áo rách rưới vá chằng vá đụp, trùm khăn mỏ quạ kín
mít, cái khuôn mặt lưỡi cày xám xịt vì đói ăn chỉ trông thấy to hó có hai con mắt
và sương khói phả ra từ khuôn miệng có hàm răng va vào nhau lập cập khi họ cất
lời mua bán. Mưa bụi bay phơi phới không làm ướt áo của những người đi chợ,
nhưng mái rạ vẫn sũng nước và rỏ từng giọt long tong xuống lối đi đầy bùn lầy lẫn
với vỏ bưởi, bã mía và lá đề.
Chào mào, sáo sậu, sáo đen từ bờ sông rủ nhau bay về đậu trên ngọn
cây gạo cổ thụ đang thắp lửa giữa chợ. Cây gạo như một bó đuốc khổng lồ đang
cháy rừng rực, từng đàn chào mào, sáo sậu, sáo đen cứ bay vào bay ra như những
tàn lửa mù mịt. Tiếng hót thảng thốt của chúng làm cho cây gạo già giật mình thỉnh
thoảng hoa rụng xuống từng loạt, đỏ cả một khoảng mái rạ và lối đi. Người quét
chợ cần mẫn gom lại một đống nhưng không xuể, người đi chợ vẫn vô tình giẫm lên
những xác hoa đỏ bầm như máu ứa. Gió rét vẫn thổi, đàn chim vẫn hót, mưa bụi vẫn
rơi và hoa gạo vẫn nở.
Cầm đi về phía cây gạo. Dưới gốc gạo có một người đàn bà hát xẩm.
Người đàn bà ăn mặc tiều tụy như bao nhiêu người đàn bà thôn quê khác, cũng áo
sồi, yếm đũi, váy chúc bâu bạc sờn, cũ kĩ đến từng mảnh vá. Người đàn bà trông
rất khó đoán tuổi, đã già hay chưa già mà cái sự nghèo khổ, lam lũ khiến bà ta
chóng già đi hơn tuổi.
Người đàn bà đã ngồi đó, trong một cái lều quán bỏ không cả trăm
hay nghìn năm, mặc kệ xung quanh là gió rét, chim hót, mưa bụi và hoa gạo bởi
vì bà ta bị mù, đôi mắt trắng dã hấp háy qua cặp kính đen trễ mũi đeo hờ trên
khuôn mặt nhàu nhĩ vết chân chim. Bàn tay gầy guộc, lấm tấm vệt đồi mồi chạm khẽ
trên dọc nhị như mơ hồ, còn tay kia đang kéo đẩy cung vĩ mềm mại như múa như lượn,
một bàn chân Giao Chỉ tõe ngón trên cái cẳng chân dựng đứng đặt lên hồ nhị để
giữ, còn chân kia khoanh gối xếp tròn.
Từ đôi bàn tay và cây đàn nhị đó những tiếng tơ vang lên cùng lời
xẩm. Những tiếng tơ cồn cào như gió rét cứa vào da thịt người ta một buổi sớm
mai. Những lời xẩm ríu ran như chim hót, tan tác như hoa gạo thì đọng lại trong
vũng nước, và rụng đỏ dưới nền đất. Cầm bỗng thấy những lời xẩm rụng đỏ dan dãi
như hoa gạo, mỗi lời xẩm là một bông hoa gạo, bao nhiêu lời xẩm là bấy nhiêu
bông hoa gạo, cả một vùng hoa gạo rụng xuống theo lời hát xung quanh người đàn
bà đang thổ tận can tràng mà rút ruột nhả tơ, và phận đàn bà trong câu hát như
hạt mưa bụi sa xuống, biết nơi nào vườn hoa đài các, biết nơi nào ruộng cày đồng
xa.
Bên cạnh người đàn bà, một cậu bé đang gõ sênh theo từng nhịp
hát, mặt mũi tuy nhếch nhác nhưng đôi mắt thì trong sáng lắm. Trước mặt cậu ta
là cái nón mê rách tơi rách tả, bên trong đựng vài xu bạc lẻ có lẫn mùi mồ hôi,
nước mắt, rau dưa, tôm cá mà những người nghe bỏ vào đấy. Những người đi chợ xếp
thành một vòng xung quanh đứng nghe, mấy người bán hàng gần đấy cũng nghiêng
tai nghe hát. Một người nghe đặt đồng xu vào cái nón giọng trở nên hồ hởi:
"Hát xẩm huê tình đi cho đời nó vui, bà Nguyệt ơi".
Người đàn bà nghe hơi ngẩng đầu lên về phía có ai gọi tên mình,
đoán chừng người đó hãy còn trẻ nên thủng thẳng đáp: "Đời thì có gì mà vui
hả chú". Nhưng để chiều lòng người nghe, người đàn bà liền kéo những giai
điệu vui tươi của xẩm huê tình, làn môi bà nhếch lên bằng một phần mấy nụ cười
để cất giọng cong cớn ngay từ đầu câu hát, câu hát đậu trên làn môi người đàn
bà rồi bay vào tai, chui vào miệng người nghe đang muốn nuốt lấy từng lời, những
lời xẩm thơm như hoa nhài cuối hạ, ngọt như mật mía đầu thu "Dứa dại không
gai/ Chúng anh nghĩ rằng cây thì dứa dại nó không gai/ Không ngờ thì gai dứa lại
dài hơn chông/ Em nói dối anh em chửa có chồng/ Nói dối anh em chửa có chồng/ Hỏi
con đâu cô mình bế mình bồng trên tay/ Hỏi cái gì lù lù trước ngực cô nàng bay/
Oản tẻ hay cặp bánh dày, vừa trắng vừa xinh/ Nhác thì quay qua anh nom thấy nó
hữu tình/ Nhác thì quay qua anh nom thấy nó hữu tình/ Ướm hỏi các cô mình, của
lạ hay là của quen?/ Em nhích vào đây cho anh bóp cái anh xem/ Anh cứ khuyên em
chớ để nó mà làm gì/ Lỡ một mai xốc xa xốc xếch, xộc xà xộc xệch thì sẽ chả còn
gì là cái thì xuân xanh/ Em cứ nghe anh chơi cho mát ruột nó lại lành/ Nam bức
mành mành thoả lược cho các cô mình xem/ Anh cứ chơi cho gãy khoá long then/
Chơi cho oản tẻ đi tìm lấy cậu chuối xanh/ Cho nên tôi lại tung hoành".
Một ai đó hỏi "Bà Nguyệt ơi, thế oản tẻ và bánh dày cái nào
ngon hơn hở bà?". Bà Nguyệt nguýt dài: "Oản tẻ thì trắng, mà bánh dày
thì tròn, món nào cũng ngon cả, thế anh muốn xơi món nào", mọi người ồ
lên. "Cháu muốn xơi cả hai bà ạ" - Anh ta lém lỉnh trong lúc mấy cô
gái mặt đỏ bừng và tay che miệng cười. Một người khác lại hỏi: "Thế còn
chuối xanh là cái gì đấy bà Nguyệt ơi". Bà Nguyệt càng nguýt dài hơn giọng
sắc lẻm: "Biết rồi còn giả vờ hỏi vậy, là cái ấy chứ còn là cái gì nữa"
khiến cả góc chợ được một phen cười hả hê.
Chờ cho tiếng cười lắng xuống, Cầm rẽ đám đông đi vào đặt tấm
bánh rán nóng hổi gói lá chuối vừa mua xuống cái nón mê. Quả tim trong ngực Cầm
đập thình thịch. Cậu bé ngừng gõ sênh, ngước đôi mắt trong sáng lên nhìn Cầm.
Vài giây im lặng, người đàn bà hát xẩm mặt ngây ra không hiểu. Cầm bước đi,
lòng nửa buồn nửa vui. Mưa phùn đậu trên tóc tơ và gió rét lùa trong áo mỏng. Một
bông hoa gạo vừa rụng, đỏ đến nhói lòng, Cầm vội cúi xuống nhặt, sợ gót chân của
những người đi chợ giẫm lên. Bông hoa gạo đỏ như lời hát xẩm của bà Nguyệt vẫn
vang lên sau lưng Cầm.
*
Đêm dài như nỗi nhớ. Cầm vừa chợp mắt được một lúc đã nghe thấy
tiếng gà gáy tàn canh ba từ thôn xa vọng lại xao xác. Cầm trở mình quay ra phía
cửa sổ khép hờ. Giọt sương rơi trên tàu tiêu nghe rõ từng tiếng lộp bộp. Hương
móng rồng theo gió lẻn qua khe cửa quyện với mùi nhang bài mẹ vừa mới thắp bay
khắp ba gian nhà ngan ngát. Từ ngày thầy mất, mẹ ít ngủ và thường trở dậy nửa
đêm thắp nhang bài. Cầm nghe rõ tiếng mẹ khấn lầm rầm trong đêm tĩnh mịch. Gió
thổi làm rung rinh hai cánh màn nhiễu đỏ và lung lay ngọn đèn dầu hạt đỗ trên
bàn thờ.
Bóng mẹ đổ dài kéo mãi ra thành những hình thù kỳ quái nhảy nhót
trên bức tường vôi trắng. Cầm bỗng thấy lạnh và trong lòng hơi run sợ, vội kéo
chăn chiên trùm kín đầu. Giấc mơ chập chờn gọi nhau về. Cầm mơ thấy hoàng tử
Đĩnh dung mạo khôi ngô tuấn tú khác thường, đầu đội khăn vấn, thân khoác hoàng
bào, chân xỏ hài thêu, vai khoác cây nhị đang nắm tay Cầm chạy trên đê sông Vân
về phía mặt trời mọc. Cầm trông hoàng tử quen lắm mà chưa nhớ ra. Cầm bước theo
sau thở muốn đứt hơi, quả tim muốn nhảy ra khỏi lồng ngực, chân trần trắng nõn
đang trôi trên cỏ ướt, gấu váy găm kín cỏ may và dính nhiều sương móc.
Rồi Cầm thấy không thở được nữa thì thân hình bỗng nhẹ bẫng như
khói từ từ bay lên. Đê sông Vân ở dưới chân, cỏ ướt cũng ở dưới chân Cầm.
"Chúng ta đang đi đâu, thưa hoàng tử Đĩnh" - Cầm lễ phép hỏi.
"Chúng ta đang bay về phía mặt trời mọc, ở đó chỉ có hai người..." -
Hoàng tử bỏ lửng câu trả lời rồi quay lại nhìn Cầm, đầy âu yếm và mến thương. Cầm
chợt nhận ra hoàng tử Đĩnh mang khuôn mặt Dũng, người con trai dám cả gan chặn
đường lúc Cầm đi chợ về để nói mấy lời gan ruột khiến Cầm ngượng chín mặt. Cầm
nép sát vào Dũng - như khói tan vào nhau thành một đám mây ngũ sắc rồi bay về
phía mặt trời sắp mọc lên trên đỉnh núi Dục Thúy.
*
Cầm bừng tỉnh mở mắt ra thì nhìn thấy những nuột lạt mái rạ. Cầm
đang nằm trên cánh phản trong buồng uể oải trở mình. Cánh cửa sổ đã khép nhưng
Cầm vẫn nghe rõ cơn gió già đang thổi những cái lá mít khô như từng mảnh nắng
non trên sân gạch bay ào ạt trong tiết cuối xuân. Mẹ ngồi ở đầu phản, lấy vạt
áo nâu tàng đưa lên khẽ chấm nước mắt rồi sụt sịt nói: "U van con. Con có
thương u, thương thầy con ở nơi chín suối thì con gật đầu mà làm lẽ ông Nhang
Kì cho đời u đỡ tủi nhục. Để có tiền làm đám cưới u, thầy con đã phải vay tiền
nhà Nhang Kì, bao năm qua mà chưa trả được, lãi từ con nghé đã lớn thành con
trâu. Thầy u nào muốn ép gả duyên con, u biết lòng con đau xót lắm, nhưng con
ơi mỗi cây mỗi hoa, gia cảnh nhà ta nó khác. Hôm qua u cũng đã nhận sính lễ nhà
người ta rồi. U có tội với con, con
tha tội cho u con nhé".
Mẹ bỗng gào lên trong tức tưởi, nghẹn ngào. Cầm choàng dậy ôm lấy
mẹ, nước mắt từ khóe mắt rỉ ra ướt đầm vai áo mẹ, nức nở thưa: "U ơi, u đừng
khóc nữa. Con nhận lời. Phận làm con chưa báo đáp công ơn thầy u sinh thành, dưỡng
dục. Thôi thì thầy u đặt đâu con xin ngồi đấy". Nói xong mấy câu ấy, Cầm rũ
ra như tàu tiêu héo hơ lửa, quả tim trong lồng ngực như có ai cầm con dao nhọn
chọc vào, nước mắt chảy tràn xuống gối thêu và mái tóc đổ ào xuống bóng tối căn
buồng. Mái tóc và nước mắt có chảy cùng chiều với nỗi buồn. Nỗi buồn có theo nước
mắt mà chảy ra không hay nỗi buồn còn ở lại trong lòng mà khóc nhiều vẫn còn buồn
đến thế?
Sáng hôm qua, nhà ông Nhang Kì đã nhờ bà mối mát tay nhất bên
thôn Trung đánh tiếng từ trước để chọn ngày lành tháng tốt đem sính lễ sang nhà
Cầm. Đám dạm ngõ thuê ba chiếc đò ngang qua sông Vân. Mùa này sông Vân cả gió
thổi bay phấp phới những mảnh lụa điều phủ trên mâm đồng. Những cái mâm đồng phủ
điều chất cao như núi Thúy, nào là thủ lợn, trầu cau, chè thuốc đi trước rồi tới
ngũ quả, lại có cả bánh phu thê, bánh cốm, và bánh gai buộc lạt nhuộm phẩm hồng
đi sau được các cậu trai tơ bưng khệ nệ, cậu nào cậu nấy mặc áo lương trắng còn
thơm mùi hồ, mặt búng ra sữa với vẻ phớn phở khác thường, tay ai cũng cầm một
cái phong bao đỏ chót in chữ song hỷ vàng rực.
Trẻ con đứng trên đê Vân đếm cả thảy có bảy mâm tất cả. Chúng chạy
trước giăng chỉ màu chặn đường đám rước miệng ê a đọc: "Nghe vẻ nghe ve/
Nghe vè đám cưới/ Cô dâu ngồi khóc/ Vì lấy chồng xa/ Chú rể thì già/ Mặt vui
như tết/ Họ hàng về hết/ Đám cưới buồn thiu/ Buồn thiu ấy mà buồn
thiu...". Ông Nhang Kì đầu đội khăn xếp, mặc áo chùng thâm giơ cái ba
toong đầu rồng chỉ về phía bọn trẻ con chửi đổng: "Chỉ láo thây. Ông thì
ông đốt cả nhà chúng mày".
Bà mối cầm quả thuốc sơn đen, miệng bỏm bẻm nhai trầu, tay còn lại
quệt mép một cái rồi thong thả nói: "Kìa cụ, cụ cứ để mặc tôi". Nói
xong, bà ta lần cái ruột tượng thắt ngang cạp quần lụa bạch ra mấy đồng trinh
chia cho mỗi đứa một đồng, rồi vuốt tóc và đẩy lưng một đứa khẽ bảo: "Lần
sau đám cưới ông Nhang Kì thì đọc bài khác, nghe chửa. Thôi đi chơi". Bà mối
quay lại nói với đám rước bằng giọng kẻ cả trên làn môi cắn chỉ mỏng dính:
"Nào, ta tiếp tục lên đường".
Đám rước rẽ xuống vệ đê vào một con đường đất đỏ như son. Ven đường
trồng những cây xoan đào thành hàng. Hoa xoan tim tím bay trong mưa bụi giăng
giăng. Hoa xoan đã nát dưới gót giày. Bây giờ đang giữa tháng ba. Đường này rẽ
vào thôn Thượng. Bên kia là thôn Chính. Ngoài hàng xoan là cánh đồng Diệc Mạ
lúa thắt đáy lưng ong đang thì con gái.
Qua cánh đồng Diệc Mạ là đến cầu ông Cai Long, có một cái miếu
rêu phong dưới gốc bàng cổ thụ, ngày rằm, mùng một hương bài khi mờ khi tỏ. Gần
cầu ông Cai Long là vườn mùi nhà bà Hào Khiết, tháng chạp nở mây trắng xóa. Đi
một đoạn là vườn thị nhà bà Phó Lý, mùa thu quả chín trăng rằm, hồi bé trẻ con
nghe bà kể mùa thị chín có ma về hái ăn, hạt và vỏ vứt đầy dưới gốc.
Qua vườn thị nhà bà Phó Lý là đến nhà Cầm, đằng sau nhà Cầm trồng
chuối tiêu, người làng vẫn hay đến xin về gói bánh trùng, bánh rợm, đằng trước
trồng hàng cau liên phòng đón ngọn đông phong, dưới có vại sành Hương Canh bắc
máng hứng nước mưa, xung quanh là vườn trồng kín mấy luống rau đay trắng, rau dền
đỏ và giàn mồng tơi tía. Cầm vẫn gánh rau đi bán chợ làng. Trông ra xa kia là
ao bèo, ngõ tối, đêm sâu lập lòe đom đóm.
Dũng đang ngồi tựa lưng dưới một gốc thị trong vườn thị nhà bà
Phó Lý nhưng hồn thì đã đi theo đám rước sắp chạm ngõ nhà Cầm. Người hâm hấp sốt,
đầu gục xuống gối, Dũng khép mắt lả đi. Dũng không biết đã ngồi trong vườn thị
bao lâu. Khi Dũng sực tỉnh, mồ hôi trên trán đã khô từ bao giờ, gió thổi mát rượi.
Dũng nuốt nước bọt, cậu thấy cổ họng nghẹn đắng. Tiếng cười nói từ trong nhà Cầm
vọng ra đã bớt huyên náo nhưng vẫn còn nghe rõ lắm.
Bây giờ chắc đã qua giờ Ngọ. Người ta ăn uống xong đang lục tục
kéo nhau về. Mấy người đàn bà răng đen hạt na, quết trầu nhểu ra khóe mép, tay
cầm gói lá chuối buộc rơm lấy phần vừa đi vừa khen cỗ to quá các bà ạ. Những
người đàn ông mặt đỏ hơi men chân nam đá chân chiêu liêu xiêu tản về các ngõ,
có ông vén ống quần đái một bãi ngay cạnh bụi tre gai mặc kệ chó nhà ai thò mõm
ra sủa ăng ẳng. Tiếng dọn dẹp bát đĩa, nồi niêu va vào nhau loảng xoảng.
Một chị vận áo cánh gụ đang quét ngõ, tiếng chổi rễ trên nền gạch
lát nghiêng lạo xạo. Dũng cảm thấy cái chổi rễ trên tay chị kia đang quét trong
gan, trong ruột mình, đau đớn và nhức nhối. Sáng mai thôi, nhà trai sẽ đến rước
dâu. Cầm sẽ soi gương, chải lược ngà vấn trần mái tóc, tai xâu ngọc trai, cổ
đeo kiềng bạc, vận áo đồng lầm, mặc quần lĩnh tía, chân xỏ hài nhung bước xuống
đò sông Vân về bên kia thôn Chính theo chồng. Còn Dũng vẫn đang nằm đây, chết nửa
con người.
Hôm kia thôi, Dũng còn dắt tay đưa Cầm chạy trốn về phía mặt trời
mọc, ở đó chỉ có hai người. Chạy hết con đê sông Vân, thì Cầm dừng lại, ngã vật
ra cỏ, nước mắt giàn giụa. Cầm bảo: "Em làm sao mà bỏ u ở lại một mình. Em
không thể mang tội bất hiếu với thầy u. Em nỡ lòng nào hưởng hạnh phúc mà để
cho u khổ cực hở anh". Dũng còn biết phải nói gì với Cầm bây giờ. Sông Vân
chảy hay nước mắt của Cầm đang chảy. Cầm không bao giờ nín được nữa rồi. Dũng
im lặng như hóa đá. Cầm bên cạnh mà Dũng thấy xa cách quá chừng. Hồn Dũng bay
như mây trên dòng nước mắt sông Vân.
*
Nhà ông Nhang Kì có ba cậu con trai. Người ta vẫn bảo tam nam bất
phú, đấy là đối với nhà nào chứ nhà ông thì chẳng phải, vẫn giàu nứt đố đổ vách
đấy thôi. Nhà ngói dưới bóng cây mít, tường hoa bao quanh sân gạch, ngõ lát đá
xanh gót chân đi không dính đất, có cái giếng đá ong to như giếng đình, trong
nhà nuôi cả chó béc giê lẫn con sen và thằng ở. Cậu cả đã thành gia thất, ra ở
riêng ngay đầu làng. Cậu hai học Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương tận trên Hà Nội.
Cậu ba đúng bằng tuổi Cầm, ở nhà chơi bời lêu lổng, cậu có sở thích đánh tổ tôm
và chơi gái. Nghe nói cậu còn hút thuốc phiện trong nhà cô đầu Đốc Sang ngoài
phố huyện kia. Hôm rước dâu về, Cầm nhác trông thấy cậu ba bỗng giật mình, quen
lắm, đã gặp ở đâu đó rồi, nhất là cặp mắt một mí ti hí mắt lươn đưa đi đưa lại
rất nhanh trên khuôn mặt lưỡi cày xám xịt.
Một buổi chiều đông. Trời nặng như chì sà thấp xuống mặt sông
Vân. Gió thổi như hàng nghìn mũi dao ai phóng quá giang chỉ chực găm vào da thịt.
Con đò gối bãi dưới lũy tre trễ nải sang ngang theo tiếng gọi đò của Cầm. Con
đò của ông lão râu tóc bạc phơ đang khua nhẹ mái chèo chở gió bấc hiu hắt và nỗi
buồn nặng trĩu trong lòng Cầm.
Cầm đi đám ma bà Nguyệt - người đàn bà ở chợ phiên năm nào đã dạy
Cầm hát những câu xẩm và kéo những tiếng nhị đầu tiên. Để rồi Cầm nối nghiệp tổ
đi hát khắp chợ cùng quê, lấy lời ca, tiếng đàn làm kế sinh nhai. Miếng cơm
chan giọt xẩm xoan, manh áo vá sợi nhị hồ. Bà Nguyệt cả đời thương vay khóc mướn
cho thiên hạ, nhưng đám ma bà thì người thương, kẻ khóc thử hỏi có mấy ai. Ông
lão rút sào chống con đò quay mũi. Gió nổi lên như bão.
Cầm lê từng bước khó nhọc lên dốc đê, bỗng có bóng người nhảy vụt
ra khỏi lũy tre tiến về phía Cầm rất nhanh. Cầm hét lên một tiếng thất thanh rồi
bị bóng đen đè ra khiến cô trượt chân ngã ngửa trên vạt cải. Cầm bị bàn tay bịt
miệng, ú ớ giơ tay về phía con đò vừa rời bến, nhưng con đò đã ra giữa sông. Cầm
ngất đi, lúc tỉnh dậy trời tối đen như mực, không gian tỏa mùi cay xè, mùi của
vạt cải vừa bị giày xéo đến bầm dập. Cầm thấy lòng nứt toác như một con đò bị
thủng. Lá tre rụng phủ lên tấm thân trần của cô thành một tấm chăn. Cầm muốn
quên buổi chiều đông năm ấy, nhưng càng quên thì lòng lại càng nhớ, nhất là cặp
mắt một mí ti hí mắt lươn đưa đi đưa lại rất nhanh trên khuôn mặt lưỡi cày xám
xịt.
Cầm đang mải suy nghĩ thì ông Nhang Kì vừa đẩy cửa buồng vào thẻ
thọt: "Khuya rồi, ta cởi áo đi nằm thôi mợ" rồi thổi tắt phụt ngọn
đèn dầu đặt trên cái bàn con kê ở đầu giường. Trong lúc yếm váy bị tốc lên, Cầm
vẫn thấy mùi vạt cải bị giày xéo cay xè tỏa ra sực nức và cặp mắt ti hí mắt
lươn đưa đi đưa lại rất nhanh hiện ra chập chờn trong đêm tối.
Tuổi xuân của Cầm được tính bằng những đêm ông Nhang Kì trườn bò
lên bụng. Cầm đã đi hết tuổi xuân của mình trong tiếng hắng giọng e hèm và tiếng
trở mình cót két của bà cả ở gian ngoài. Nào ai người đắp chăn bông? Nào ai kẻ
thức lạnh lùng?. Trong cái ấm lạnh chồng chung vợ chạ ấy, một đứa con gái được
sinh ra từ trong giấc mơ. Bà đặt tên cho nó là Mơ. Mơ bao giờ chẳng hơn là thật.
Mơ đi con, dù cõi người còn nhiều khổ đau và cay đắng. Hoa gạo tháng ba đã rụng
xuống để cho câu xẩm chợ phiên bay lên. Đời người đàn bà hát xẩm có đếm được có
bao nhiêu mùa hoa, bao nhiêu câu hát mà chớp mắt thôi đã thành một bà già ngồi
bên cửa sổ đợi hoàng hôn ngang qua một buổi chiều quê xa vắng như chiều
này.
*
Chị Mơ bảo giá ngày ấy mẹ không giả vờ bán con cho nhà bà Chánh Đạo
hàng xáo thì cũng chẳng sống nổi với bà cả mẹ nhỉ. Bà cả ác lắm, lúc mẹ đi hát,
bà ta vơ lấy đũa cả gõ vào đầu con túi bụi, rồi dẩu môi đay nghiến mày là con vợ
lẽ thì cơm thừa, canh cặn cũng chẳng có phần đâu. Nói rồi bà ấy cạo cháy nồi
gang roàn roạt, đổ cả bát canh cần còn dở cho chó mẹ ăn lấy sữa. Con vừa và cơm
vừa khóc, bà ấy lại trợn mắt bảo mày có ăn mau đi không, hay để tao đổ nốt cho
chó nó xơi. Mắt bà ấy toàn lòng trắng thôi, con sợ lắm. Con không làm sao mà nuốt
trôi hết bát cơm mẹ ạ. Bát cơm ấy mặn lắm, vì chan cùng nước mắt của con.
Bà Chánh Đạo tốt thật, ở bên ấy con được ăn no, được học sàng sảy,
nhưng con đâu biết rằng đó là cơm gạo mẹ gửi sang nuôi con. Nửa đời người rồi,
con mới nhận ra trong cuộc đời này chẳng có ai tốt bằng mẹ hết. Bà Cầm nghe chừng
cũng hiểu, khẽ gật đầu, từ trong kẽ mắt kèm nhèm bỗng rỉ ra mấy giọt nước mắt mờ
đục. Ngoài kia tiếng hạc vẫn kêu thảng thốt trong sương chiều...
Hoàng
Anh Tuấn
