Cặp thiên
nga nổi bập bềnh như hai cụm mây trắng muốt vừa rớt từ nền trời xanh xuống mặt
hồ Eidselva. Giống thiên nga này được xếp vào giống thiên nga đẹp nhất trên
vùng sông hồ Telemark. Có lẽ vì bộ lông trắng như tuyết, căng phồng lên như một
nụ hoa sắp nở, con vật diễm lệ này được gọi là “thiên nga nụ”; cũng có người
nói gọi như thế vì mỏ nó có một cái khoen đen duyên dáng. Nhưng tiếng kêu của
nó lại bệ rạc hơn bất cứ loài vịt, loài ngỗng nào. Mùa hè khi chúng mon men lại
gần bờ để chờ đợi những mẩu bánh mì của khách đi tắm, khi nghe từ cặp mỏ vàng
óng ả phát ra những tiếng khò khè khàn đục, tôi có cảm tưởng ngỡ ngàng thất
vọng y như thấy một mệnh phụ xinh đẹp mở miệng thốt ra lời thô lậu. Đúng là một
loài chim để nhìn ngắm xa xa.
Từ nhiều
năm nay -ít nhất là từ ngày tôi về định cư tại xã Nome– cặp thiên nga nụ đã trở
thành những vật trang điểm duyên dáng cho bãi tắm vào mùa hè, đồng thời là
những người bạn già đạo mạo của trẻ con. Không biết do ai bắt đầu mà người ta gọi
con trống là Romeo và con mái là Juliet. Cho đến hôm xảy ra một tai nạn xôn xao
cả vùng.
Hôm đó
tình cờ tôi cũng có mặt. Tôi đang nằm hóng mát trên bãi cỏ thì nghe tiếng náo
động, hô hoán ầm ỹ ngoài mé sông. Tôi vùng dậy nhìn ra chỗ đám đông đang xúm lại
coi thì thấy trên mặt nước một trong hai con thiên nga, không biết con Romeo
hay con Juliet, đang nhào lộn đánh nhau với một con vật gì dưới nước, hình như
một con cá khổng lồ. Khi “con cá” lặn xuống sâu thì con thiên nga, có người
tinh mắt đã nhận ra con Romeo, bay vụt lên không chừng mươi thước, lượn một
vòng quan sát. Lúc vật dưới nước trồi đầu lên, tôi đã nhận ra – không phải cá
khổng lồ – mà là một người, một đứa bé. Vừa nhìn thấy đứa bé, con Romeo đã nhào
xuống như một tia chớp trắng. Đôi cánh của nó giang ra như cánh buồm, dài có
hai thước dư. Lần đầu tiên tôi nhìn thấy đôi chân của nó, đen thui. Cũng may,
đứa bé bơi lặn thật giỏi. Và không biết nó mấy tuổi mà khôn thế, nó lặn xuống
để bơi vào bờ, tránh đòn của con chim. Con chim cũng không vừa, nó đề phòng,
không bơi trên mặt nước như bình thường, mà lao vun vút như con thoi trên trời,
chờ địch thủ ngóc đầu lên lấy hơi, là nhào xuống mổ. Đôi cánh mà trước đây mỗi
lần giang ra, trắng muốt như bạch ngọc tắm nắng, tôi thường thầm ví như đôi
cánh thiên thần, bây giờ trông như cánh bạch quỉ. Đã có nhiều người nhào xuống
nước bơi ra cứu đứa bé. Những người đứng trên bờ thì khua chân, múa tay dọa nạt
con chim để trợ uy. Cuối cùng bốn người lớn, trong đó có một cô gái, bơi ra xua
đuổi con chim và dìu đứa bé vào bờ. Đứa bé trai tám tuổi không hề hấn gì, trừ
vài vết trầy rướm máu đầu. Rưng rưng khóc trong vòng tay bà mẹ, thằng bé hoảng
hốt nhưng có vẻ hãnh diện vì được đám đông tán thưởng đã can đảm chống cự được
với con ác điểu.
Hôm sau
đọc tờ báo địa phương Varden tôi thấy có đăng tin thiên nga tấn công trẻ em như
một tin lạ, với hình con Romeo đàng hoàng. Người ta nói đôi chim tạm cư ở đây
được khoảng bốn mùa hè (tôi cứ tưởng lâu hơn, từ khi chúng tôi dọn tới đây),
quê quán chúng mãi trên vùng Moere, và mỗi con cân nặng khoảng 20 kg. Không ai
biết lý do tại sao con vật tự dưng nổi điên như thế. Vợ chồng tôi đã hết hai
tuần nghỉ thường niên, nên đi làm về chỉ kịp quanh quẩn ngoài vườn với mấy
luống rau thơm, luống hoa là đã hết ngày, chúng tôi không hay ra bãi nữa, tôi
không biết con thiên nga có nổi điên làm bậy nữa không. Và lúc này tôi mới thắc
mắc không biết, lúc chồng nó nổi điên, con Juliet ở đâu. Tưởng sự việc được
quên lãng như trăm ngàn việc vặt khác, không ngờ tới mùa đông tờ báo Varden lại
đăng tin con thiên nga có thể bị tử hình. Tờ báo gọi nó là một con thiên nga
“kỵ người”.
Người ta
kể rằng “phiên tòa” trên tòa hành chánh xã diễn ra gay go giữa Ủy ban Bảo vệ
Thiên nhiên, Hội Phúc lợi xã Nome và Sở Công viên và Thể thao ở tỉnh về. Những
người kết tội con Romeo đưa ra nhiều lý do: Thứ nhất nó đã đe dọa tính mạng một
đứa trẻ. Họ nói từ lâu họ đã để ý hai con thiên nga nụ tỏ ra kênh kiệu, tàng
tàng, không hiền lành như chim bồ câu, hay ít ra từ tốn như các con thiên nga
khác; chúng thuộc loại “kỵ người”. Thứ hai từ ngày cặp thiên nga này về định cư
mùa hè ở hồ Eidselva, mấy con thiên nga khác không dám về nữa. Chúng độc chiếm
giang sơn. Hồ rộng như thế chỉ có hai con chim làm cảnh, mất vẻ sinh động.
Chúng đã thù người lại còn “độc tài, độc trị” đối với đồng loại, thì nên giết
đi để bảo toàn cho khách lai vãng bãi tắm, nhất là trẻ em, và để hồ tắm thiên
nhiên có nhiều thiên nga về. Thứ ba, “sự thay đổi tác phong không tiên đoán
được” (nguyên văn trong bản báo cáo tâm lý) là một trong các triệu chứng điên,
có thể trở thành nguy hiểm cho con người. Phe bênh vực con Romeo chả có
căn bản vững chắc nào để bác lại ngần ấy lý lẽ. Họ chỉ có thể viện cớ vu
vơ, cảm tính nhiều hơn là lý tính, như: dầu sao đôi chim cũng thuần từ nhiều
năm nay. Việc tự nhiên một con tấn công người là một điều bất thường, chắc phải
do một động lực bí mật, mọi người nên tìm hiểu thêm trước khi quyết định. Đồng
thời họ mời một nhà điểu học tới phiên họp, ông này cho biết rằng ông chưa bao
giờ thấy một con thiên nga có “tác phong” như thế, trừ trường hợp nó bị phá ổ,
mà trường hợp này không đúng ở đây, vì cặp thiên nga này là loại thiên di, chỉ
mùa hè chúng mới về. Họ đề nghị bắt nhốt con chim lại để nghiên cứu xem nó có
điên không rồi hẵng giết. Nếu nó không điên thì “phóng thích”, chỉ cần
“quản chế” cũng đủ rồi. Những người gác bãi tắm sẽ có nhiệm vụ canh chừng nó.
Hễ nó giở chứng nữa thì bắn hạ tại chỗ cũng chưa muộn. Nhưng khi lấy biểu quyết
thì đa số đồng ý giết hai con chim. Phe bênh lúc đó mới có dịp vớt vát: tội ai
nấy chịu, con Romeo hành hung đứa trẻ thì chỉ giết nó thôi, tha cho con Juliet.
Ông điểu học lúc đó cho biết thêm thiên nga là loài một vợ một chồng, con trống
con mái sống trọn đời trọn kiếp, giết con Romeo, con Juliet khó sống lắm. Người
Na-uy quí trẻ em như vàng, nhưng cũng yêu thiên nhiên và loài vật, dù đã “lên
án tử” con Romeo, họ cũng không biết xử với con Juliet ra sao. Đằng nào thì
cũng phải chờ tới mùa hè, chờ cặp chim vô tình dẫn xác về rồi tính.
Gấp tờ
báo lại, đầu óc tôi nghĩ miên man về những điều mâu thuẫn. Một đàng tôi bồi hồi
nhớ lại truyện L'Amour (Tình yêu) của Guy de Maupassant về cặp ngỗng trời, con
mái bị thợ săn bắn hạ nằm sõng dưới đất, và con trống bay lượn trên trời kêu
khóc thảm thiết, rồi nhào xuống lãnh đạn, chết theo người yêu. Hồi nhỏ khi đọc truyện
tôi khóc, nhưng bởi vì tình yêu giữa đôi chim cao cả quá sức, tôi nghi là tác
giả chỉ nhân cách hóa, bây giờ đọc lời phát biểu của nhà chuyên môn về chim
muông, tôi mới biết rằng nhà văn Pháp tả chuyện thật. Cũng thế, khi đọc nhà văn
Việt Nam Võ Phiến tả con chim cu chung thủy bịn rịn bên người yêu không cất
cánh được, tôi cũng nghi là ông thi vị hóa. Không ngờ các vị đó nói thật cả,
cái tình trong trời đất là thật, là bao la thắm thiết. Đằng khác tôi không hiểu
được tại sao con vật kiều diễm, thân người đó bỗng chốc trở thành hung hãn,
nhào xuống tấn công đứa trẻ vô tội. Điều gì làm cho nó thành như vậy? Cái động
lực bí ẩn thúc đẩy một kẻ thân thành kỵ, thật là bi đát hơn chính bản án tử của
nó.
Tôi đã để
tâm theo dõi số phận cặp thiên nga có cái tên định mệnh Romeo-Juliet, nên khi
thấy những dấu hiệu đầu tiên của mùa hè – búp lá dương cuộn tròn như tổ kén nở
bung ra lung linh cẩm thạch trong ánh dương rực rỡ– tôi đạp xe ra bãi tắm mỗi
buổi chiều sau khi đi làm về. Tôi thấy cặp thiên nga quen thuộc đã trở về. Và
hoàn toàn do tình cờ tôi đã chứng kiến cảnh con Romeo bị giết. Tôi nói tình cờ
vì lẽ ra ngày thường tôi chỉ có thể ra bãi tắm vào buổi chiều sau khi tan sở,
hoặc vào các ngày thứ bảy, chủ nhật. Nhưng tôi biết, để tránh xúc động nhân
tâm, xã sẽ không hành quyết con Romeo vào cuối tuần lúc có đông người ngoài
bãi. Tình cờ, thứ hai đó tôi được nghỉ bù cho ngày công tác thứ bảy, nên từ
sáng sớm tôi đã cuộn tấm nệm và một cuốn sách, đạp xe ra bãi. Bãi không một
bóng người. Mặt hồ phẳng lặng in bóng trời xanh, mây sữa pha ráng mật ong nửa
lãng đãng trên trời nửa nhễu xuống nước. Thỉnh thoảng một làn gió nhẹ làm lao
xao mặt hồ và hắt những tia nắng lung linh vào mặt tôi.
Tôi trải
nệm trên cỏ, nằm ngửa, thả hồn trôi theo mây nước, tận hưởng chút hạnh phúc như
cụ Nguyễn Công Trứ – “kho trời chung mà vô tận của mình riêng”. Phút giây này
tôi biết sẽ phù du, sẽ tan biến khi lát nữa đây bãi tràn ngập người ta. Vẫn là
trời này, vẫn là đất này, và tôi vẫn ở vị trí này, trên vuông nệm này, chắc
chắn sẽ không ai xua đuổi tôi, có người còn chào hỏi tôi, nhưng hồn tôi sẽ co
lại như con sên giữa chốn đông người bản xứ. Toàn là những người bản xứ tử tế,
lịch thiệp, nhiều người không thiếu ân cần. Họ biết tôi từ lâu năm, và tôi biết
họ, tôi biết ơn, thân mật, chung đụng với họ, nhưng chưa bao giờ tôi cảm thấy
hoàn toàn hòa nhập với họ như hòa nhập với trời đất. Tôi có thể “tu luyện” để
hưởng được hơi ấm của một giọt nắng trong vườn tuổi thơ ngay lúc còng người đi
trong cơn bão tuyết. Nhưng lạ quá, tôi chưa bao giờ tránh được cơn gió bấc vô
hình giữa con người. Tôi biết hoàn toàn là lỗi tôi, buồn lòng lắm, nhưng không
làm gì được.
Bỗng tôi
nghe tiếng xe ngừng ngoài lộ, rồi tiếng người nói và tiếng bước chân đi lại.
Tôi ngồi dậy, thấy ba người đàn ông đi ra bãi tắm. Một trong ba người cầm khẩu
súng săn. Tôi biết việc gì sắp xảy ra. Và thảm thương thay, cặp thiên nga lại
không biết gì cả. Hai cái chấm trắng từ từ tách ra khỏi làn sương trắng mờ từ
bên kia bờ, bơi sang ... đất người. Tôi khấn thầm “Đừng! Ở bên đó đi! Đừng sang
đây!” Nhưng cặp tình nhân vẫn nhởn nhơ bơi bên nhau như đi vào nơi non bồng
nước nhược, cổ cất cao đài các, bơi tới đâu để lại sau hai vệt nước như tà áo
choàng lụa mềm mại, gắn ngàn vạn hạt kim cương lấp lánh. Khi đôi thiên nga tới
gần, tôi đã nhận ra chính là cặp Romeo-Juliet. Chúng bắt đầu khò khè xin đồ ăn.
“Rất tiếc, ta quên mang bánh mì, làm ngươi không được ăn bữa tiệc cuối cùng”,
tôi nói nhỏ với cặp thiên nga, và thấy xót xa trong lòng. Tôi nói bằng tiếng
Việt để người ta đừng nghe “Bay đi! Trốn mau đi!” và lượm một viên sỏi liệng
gần để đuổi chúng đi. Nhưng cặp vợ chồng chim lại tưởng tôi liệng đồ ăn,
nghiêng mắt nhìn theo vành sóng tròn trên mặt nước, rồi tẽn tò, giương cánh vỗ
nắng. Cặp chim trông như một cặp vũ ballet, cùng nghểnh cổ, cùng nghiêng đầu,
cùng xoay mình, cùng đứng im. Tôi nghe tiếng của một trong ba người.
– Con bên
trái, phải không?
– Đúng nó
đó, con có mào.
Một người
không cầm súng nói với tôi:
– Ông
không sợ tiếng nổ chứ?
Tôi lắc
đầu. Và ông kia đưa súng lên nhắm. Nhưng ông ta không nổ súng được, vì đôi chim
cứ quấn quít bên nhau. Tôi khấn thầm “Bơi sát lại nhau nhé, đừng rời nhau”.
Nhưng thật là định mệnh, đôi chim không rời xa nhau, nhưng lại tiến lại gần
người hơn nữa, ngay tầm súng. Đoàng! Quác! Quác. Đôi chim kêu thất thanh. Con
Juliet bay bổng lên trời. Nhưng con Romeo chỉ nẩy lên, rồi sa xuống, đôi cánh
trắng vùng vẫy tuyệt vọng trên mặt nước, xoãi ra, đầu gục xuống. Nó co giật vài
cơn, rồi bất động. Con Juliet quác quác mấy tiếng thất thanh, lượn một vòng,
rồi sà xuống, gục gặc bên cạnh con Romeo. Máu loang như ráng đỏ quyện lấy bóng
cặp thiên nga in dưới nước như hai đám mây trắng. Con Juliet chũi đầu vào cánh
chồng, lấy mỏ nâng cổ người yêu lên khỏi mặt nước. Nhưng cái cổ dài của con
Romeo cứ trĩu xuống. Một người trong nhóm lấy một cây sào khều con chim chết
vào bờ, trong khi con chim mái lẽo đẽo bơi theo, nửa giận dữ, nửa hãi sợ. Khi
người ta nhét xác con Romeo vào một cái bịch rác đen lớn, con Juliet nhảy lên
bờ đứng ngơ ngác. Xe pickup chở xác con Romeo đi rồi, con Juliet vẫn đứng trên
bờ nhìn theo, lâu lâu nghển cổ kêu khò khè, như một người đàn bà khóc chồng tới
khản tiếng.
Hôm sau,
và suốt tuần lễ đi làm tôi không có dịp ra bãi nữa, nhưng lúc nào cũng bị ám
ảnh về cái chết của con thiên nga trống và về số phận của con thiên nga mái. Vì
thế sáng thứ bảy tôi đạp xe ra bãi từ sớm. Tôi phập phồng chờ đợi con thiên nga
mái, mà không thấy nó xuất hiện. Tôi đoán hoặc người ta đã giết nó luôn, hoặc
nó đã tự vẫn như lời đồn về những con chim chung tình tuyệt vọng. Quá trưa, tôi
buồn bã trở về nhà. Suốt mùa hè tôi không ra bãi nữa.
Một đêm
trăng mùa thu vợ chồng tôi rủ vợ chồng người bạn chèo ghe sang bờ hồ bên kia
câu tôm tích. Mùa tôm tích năm nay bắt đầu từ ngày 6 đến 20 tháng 8, và vợ tôi
đã mua sẵn bốn cái thẻ người lớn để được phép câu, mỗi cái bảy lăm kroner. Sở
Bảo vệ thiên nhiên ra chỉ thị năm nay chỉ được bắt những con từ 9,5 cm trở lên.
Chúng tôi câu bằng hai kiểu, vừa bỏ đó, vừa thả thuyền gần bờ, một người soi
đèn pin, người kia thấy tôm quáng đèn ngoi lên là dùng vợt hớt. Mùa hè năm nay
ấm nên trúng mùa tôm, không đầy hai tiếng đồng hồ bốn người chúng tôi câu được
gần một sô đầy. Anh Linh nổi hứng đề nghị xuôi ghe xuống hòn đảo hoang để nướng
tôm nhậu. Khi đi lang thang trên hoang đảo dưới ánh trăng bỗng tôi nhìn thấy
một đống lông trắng. Tôi giật mình nghĩ ngay tới con Juliet. Tôi lại gần thì
quả là xác con thiên nga đã mục rữa. Bên cạnh là những mảnh vỏ trứng. Lúc đó
tôi mới nhớ một việc vào cuối mùa xuân năm ngoái trước khi xảy ra vụ thiên nga
đánh trẻ em. Tôi gọi vợ và hai bạn lại, chỉ đám lông trắng, nói:
– Anh chị
Linh và em coi nè! Con Juliet chết ở đây. Đúng ngay tại ổ của nó.
Vợ tôi
hỏi:
– Sao anh
biết là ổ thiên nga?
Tôi kể:
– Em còn
nhớ cái bữa trời thật đẹp trước lễ Phục sinh năm ngoái không? Anh rủ em đi câu
cá, nhưng em bận gì đó không đi được, anh chèo ghe một mình sang đảo. Anh nhìn
thấy hai quả trứng to dị thường nằm trắng phau trong ổ cỏ lau. Anh đoán là
trứng thiên nga.
Anh Linh
nhận xét:
– Người
ta nói thiên nga làm ổ ở nơi khác, tới mùa hè mới thiên di về đây. Sao cặp này
lại làm ổ ở nơi dễ bị quấy nhiễu như thế này?
Tôi trả
lời:
– Tôi
không biết chắc. Tôi chỉ đoán cặp thiên nga này đã quen nước quen hồ đến nỗi
chúng coi đây là nhà và định cư tại đây.
Chị Linh:
– Coi như
là chúng thuần rồi.
Anh Linh
vặn vợ:
– Thuần
sao lại tấn công người ta?
Tôi rủ ba
người trở lại đống lửa cho ấm trong lúc “câu giờ” suy nghĩ về câu hỏi của bạn.
Cuối cùng tôi nói ra giả thuyết của mình:
– Anh chị
Linh và em nghe tôi giải thích thế này có hợp lý không nhé. Hồi mà trên xã bàn
về cặp thiên nga, tôi theo dõi báo chí, và nhớ cái ông chuyên viên điểu học có
nói thiên nga chỉ tấn công bất thần như vậy khi nó bị phá ổ. Nhưng ông đã loại
bỏ giả thiết đó vì ông không nghĩ cặp chim thiên di có thể làm ổ ở nơi đông
người thế này.
Cả bốn
người cùng im lặng suy nghĩ. Anh Linh tiếp:
– Bây giờ
chúng ta đã gặp ổ thiên nga ở đây, tức là cặp thiên nga này đã chọn nơi đây làm
nhà.
Tôi gật
đầu:
– Và bây
giờ tôi mới nhớ ra thêm một chi tiết quan trọng. Hôm đó, lúc thằng bé bơi ra
giữa hồ, tôi thấy cái đầu nó ngoi lên ngụp xuống nước giống hệt con rái cá.
Vợ tôi dè
dặt:
– Có phải
anh cho rằng lúc đó con thiên nga mái đang ấp trứng, và con thiên nga trống
tưởng thằng bé là rái cá tới làm hại vợ con nó?
Tôi im
lặng để khỏi phải xác nhận hay phủ nhận. Cả bốn cùng nhìn ra mặt hồ loang loáng
ánh trăng bạc.
Bỗng có
tiếng kêu quác quác trên không.
Tâm Thanh
