Đĩa lam cổ thời Khang Hy
Tôi
có thú vui duy nhất là chơi đồ cổ. Không thể diễn tả cái niềm đam mê cuồng nhiệt
ấy trong một vài trang giấy. Hệt như người ta mê cải lương, mê bóng đá, mê các
ngôi sao, mê sách vở… Nói tóm lại, đứng trước món đồ cổ nào càng xưa càng cũ là
lòng tôi mềm nhũn xuống, tim đập liên hồi, mắt chớp liên tục, tay chân như cuống
lên và điều cuối cùng là phải tìm cách mua cho bằng được món đồ ấy! Nghề bán đồ
cổ đã cho tôi nhiều lần trúng đậm, dạy cho tôi nhiều bài học, lời lãi khá lớn
nhưng cũng cho tôi nhiều vố xất bất xang bang, mua lầm đồ giả cổ, thiếu điều
bán nhà trả nợ. Nhưng cái máu mê đồ cổ thì không gì dứt ra được. Hễ có ai giới
thiệu món đồ nào thì dù ở đâu, khó nhọc cách mấy tôi cũng cất công tìm đến…
Như trưa nay trong phiên chợ Tết, khi tôi đang ngồi ngáp vặt vì hàng đang ế ẩm
thì một ông già gầy gò, mặt xương xẩu, tóc lơ thơ búi thành chùm bạc trắng đâu
như người miệt vườn đến gặp. Chẳng dông dài, úp mở, ông bảo nhà có món đồ cổ,
là chiếc đĩa thời Khang Hy bên Tàu do ba ông để lại và mời tôi đến coi, định
giá, phải thì bán không thôi. Ðang rảnh việc và máu mê đồ cổ nổi lên, tôi đóng
cửa tiệm, đèo ông già về tận Vĩnh Châu, một xã nghèo giáp biên giới, cách chỗ
tôi hàng chục cây số. Trên xe, tôi có ý dọ hỏi về món đồ nhưng ông già kín như
bưng, không hé răng nửa lời, chỉ nói chuyện khi tôi tận mắt thấy và định giá.
Tôi biết là đã gặp dân rành chơi đồ cổ. Vì dân sành sỏi trong nghề mới nói chuyện
tiền nong chỉ khi nào món đồ được đưa ra trước mặt.
Ðó là một căn nhà rách nát, trống hoác từ ngoài vào trong. Không thấy đồ đạc gì
ngoài chiếc chõng tre tơi tả và một thằng bé dơ bẩn nằm bất động trên đó. Chắc
là nó bệnh nên thỉnh thoảng cất tiếng rên nho nhỏ. Tôi hình dung trên đoạn đường
đi là sẽ gặp một ngôi nhà to lớn, sang trọng cầu kỳ vì đồ cổ giá trị thường chỉ
ở những ngôi nhà nầy. Cho nên, khi chưa vào nhà, tôi đã thất vọng định lui xe
vì nếu có coi cũng thêm rách việc. Hoặc đó chỉ là đồ giả cổ hoặc là đồ ba mớ,
chẳng giá trị gì mà người bán còn gân cổ cãi chày cãi cối cứ cho đồ mình là thật!
Nhưng rồi tôi cũng bấm bụng bước qua cái ngạch cửa bằng liếp tre nhớp nhúa đầy
sình đất để vào nhà. Từng đàn muỗi vo ve dưới chân tôi và cả ngôi nhà như bốc
lên mùi khó chịu. Tôi cố nín nhưng cuối cùng chịu không nổi đành bỏ ra ngoài. Ðập
vào mắt tôi là hình hài một thằng bé chỉ còn da bọc lấy xương, nước mắt nước
mũi ròng ròng cố giương cặp mắt đờ đẫn lên nhìn khách lạ. Tôi biết mùi khó chịu
kia là do chỗ thằng bé phát ra. Chắc nó đã nằm liệt giường từ lâu, không ai
chăm sóc, rửa ráy nên mới thế. Thật tội nghiệp! Nó mới chỉ đâu chừng mười lăm,
mười sáu tuổi, gương mặt lại không đến nỗi nào… Nhưng thôi! Chuyện thiên hạ,
dính vô làm gì. Tôi tự bảo vậy và ngồi ngoài hiện chờ ông già mang chiếc đĩa cổ
ra.
Chỉ một lát, ông già xuất hiện với tấm vải choàng rách bươm bọc chiếc đĩa trên
tay. Lật hết lớp nầy đến lớp khác, chắc là chiếc đĩa được cất kỹ lắm, nên khi lớp
vải cuối cùng được giở ra thì trước mắt tôi là một ánh bạc trong suốt và làn
vân rồng phụng màu xanh lục nổi lên sáng trưng đập vào mắt.
Là người trong nghề, tôi lạ gì những chiếc đĩa cổ. Ðúng là đồ thật, không thể
khác được, không cần coi tôi cũng biết chính xác nó được làm từ thời Khang Hy!
Ánh sắc sáng trưng, nét vân lộng lẫy và nước men như ngọc phách tinh tuyền.
Chính là nó, vật tôi đang tìm cho một người khách nước ngoài. Ông ta dặn đi dặn
lại nếu tìm được chiếc đĩa, ông sẽ mua với bất cứ giá nào! Tôi sung sướng cố
kìm tiếng kêu mừng rỡ chỉ chực phát ra. Dịp may đã đến trong dịp Tết nầy.
Nhưng tội gì không ép giá khi mà người bán lại là một ông già lẩm cẩm. Làm bộ
lơ đãng săm soi, tôi cố nhìn và đánh giá người đối diện để xuất chiêu hơn là
nhìn chiếc đĩa. Ông già coi bộ khù khờ nhưng không phải không biết gì. Máu con
buôn của tôi nổi lên! Cứ theo lối dậm dừ, ngấm ngứ nghĩa là làm như thư thả, chẳng
gì phải gấp gáp, vồ vập để người ta nghĩ mình không cần mua. Vừa lấy kiếng lúp
soi các chữ tàu màu xanh tuyệt đẹp trên miệng đĩa, tôi hỏi thăm đủ chuyện trên
đời cốt làm cho ông già mất phương hướng, không chủ ý tập trung. Kinh nghiệm
mua bán mấy chục năm trời mách cho tôi biết hãy cứ làm cho người bán tin rằng
mình không có ý dìm giá, thật lòng muốn mua rồi hẳn tính sau. Hơn nữa, nếu mà
không mua được giá cao, thì thế nào người bán cũng nhờ mình đi tìm chỗ khác kiếm
hoa hồng. Ðằng nào cũng lợi!
Trong khi tôi ngồi tính kế cao thấp tìm cách mua chiếc dĩa với giá nào rẻ nhất
thì thằng bé trong nhà khẽ rên lên. Nó uốn cong người có vẻ đau đớn lắm. Ðôi
tay khẳng khiu hình như muốn đưa lên cao nhưng không được vì đã quá yếu sức. Cặp
mắt nó trợn ngược, mất hết vẻ tinh anh, chỉ toàn tròng trắng. Tôi biết đã đến
lúc cần tranh thủ lúc ông già luống cuống, khổ sở để định giá. Không ai có thể
minh mẫn khi đối diện với những cơn bối rối sốt ruột dù rành giá cách mấy. Trăm
lần như một tôi mua được giá hời nhờ những lúc khó khăn bất ngờ như thế của người
bán.
Ông già trở ra sau khi cho thằng bé uống một loại nước gì như rễ cây ép xanh lè
mà tôi cứ ngợ ngợ giống màu chiếc đĩa. Ngật ngưỡng một hồi, nó mới chịu nằm
yên. Tôi quay mặt đi nơi khác vì khó chịu quá, mùi nằng nặng từ người nó bốc
lên không chịu nổi. Nếu không vì cái đĩa quý nầy cầm chân thì chắc hẳn có cho
tiền tôi cũng không dám tới nơi đây.
Tôi đã tính đánh giá trước và định ra số tiền tôi muốn mua chiếc đĩa nhưng cứ
phân vân, ngập ngừng. Phần tôi sợ ông già biết tôi bắt chẹt giá, phần khác tôi
lo ông đã hỏi giá ai trước nên thôi, cứ để ông già lên tiếng. Chẳng mất đâu mà
lo! Ðằng nào chiếc dĩa nầy cũng là của tôi!
Săm soi chiếc đĩa một hồi, ông già mới nói, giọng tiếc nuối: “Ðây là vật cuối
cùng có giá của dòng họ nhà tôi! Ba tôi trước kia giàu có lắm nhưng sau đó
khánh kiệt vì mê chơi đồ cổ và hút thuốc phiện. Trước khi mất, ông chẳng để lại
gì ngoài chiếc đĩa nầy dặn là đồ gia bảo, khi nào cấp thiết lắm mới bán. Ðến
khi tôi lấy vợ, có con rồi có cháu, chiếc đĩa vẫn ở đây, mặc dù nhiều lúc nhà
không còn hột gạo. Thằng bé nằm trên giường mà cậu thấy là thằng cháu nội duy
nhất còn ở với tôi. Ba mẹ nó đã mất trong một tai nạn xe cộ. Ðến lúc ngặt nghèo
nhất, tôi cũng cố giữ chiếc đĩa nầy. Nhưng bây giờ, nó bệnh nặng quá…
Tôi biết đã đến lúc thần tài lên tiếng với mình. Con người ai cũng có số! Cái
đĩa quý nầy là của tôi, dù nó đã được định bán cách đây khá lâu. Tôi nhẩm tính
trong đầu món lời khổng lồ nếu tôi mua được nó. Và thể hiện ngay điều đó bằng lời
nói nhỏ nhẹ pha chút an ủi cảm thông:
“Tội nghiệp cho cháu! Thôi gì cũng không bằng mạng người, huống chi đây là cháu
nội duy nhất của ông, lại mồ côi mồ cút! Tôi nghĩ, cứu cháu đi rồi hẵng hay! Biết
đâu mai nầy cháu khỏe mạnh lại chẳng làm ra tiền nuôi ông và sắm lại được những
thứ còn quý giá hơn…”
Có người cảm thông, chia sẻ với nỗi bất hạnh của mình, gương mặt ông già như bừng
sáng hẳn lên. Ông nhìn tôi một hồi, không nói tôi cũng hiểu là ông cần bán chiếc
dĩa với giá cao nhất có thể. Và không đợi lâu như dự đoán của tôi, ông lên tiếng:
“Thú thật với cậu, tôi không rành giá trị của cái đĩa nên mời cậu về đây coi thử,
được giá tôi mới bán. Nếu như không có thằng cháu bệnh nặng thế nầy, ai kêu giá
bao nhiêu tôi cũng từ chối… Bây giờ cậu tính sao?”
Thật tình, đến lúc nầy, tôi mới thấy ngại. Chút lương tâm còn sót lại của tôi
lên tiếng là tôi nên mua cho ông một giá cao, đúng với trị giá thật sự của chiếc
đĩa để cụ lấy tiền trị bệnh cho thằng cháu. Nhưng cái máu con buôn lạnh lùng
thì không bảo tôi như vậy… Ðứng trước một món hời thế nầy mà không tìm cách kiếm
lời nhiều thì họa có mà điên. Hơn nữa, tôi cũng cần tiền cho gia đình tôi… Tôi
cũng có đứa con trạc tuổi thằng bé nầy. Nó đang đòi tôi mua cho nó bằng được
chiếc xe gắn máy trong những ngày Tết sắp tới…
Tôi lưỡng lự mãi nhưng cuối cùng cái máu nghề đã thắng. Là dân mua bán, khó ai
dại dột không ép giá trong trường hợp nầy. Hơn nữa, như ông già nói, ông không
rành về giá của chiếc đĩa cổ. Tôi lấy kiếng soi kỹ một lần nữa. Không một vết
trầy sướt, không một lỗi sơ suất dù nhỏ trong cái bảo vật thời Khang Hy kia…
Khá cho đôi tay, con mắt tinh đời của người thợ xưa và cả người chơi đồ cổ! Một
vết trầy hay một lỗi rất nhỏ thôi trên chiếc dĩa quý sẽ làm giảm giá trị rất
nhiều. Nhưng phải nói với ông cụ bằng lời khác, bằng kiểu khác, kiểu của những
con buôn ép giá. Phải tìm cách nào đó, sơ suất nào đó để chê bai và nếu có thể,
làm bộ dứt khoát không mua chiếc đĩa dù đã một vốn bốn lời.
“Thế nầy!” Sau một hồi suy nghĩ, tôi nói với ông già.
“Như ông biết, đây là chiếc đĩa quý và chẳng đặng đừng mới bán nó. Tôi sẽ mua
nó nhưng sau khi xem kỹ, tôi thấy…”
Ông già tỏ vẻ thất vọng, mặt buồn xo:
“Vậy là cậu…không mua. Thú thật với cậu, tôi đang cần tiền chữa chạy cho thằng
cháu… Rất cần…”
Con mồi đã vào bẫy! Chỉ chờ thế, tôi làm bộ suy nghĩ hồi lâu và đánh sập:
“Thấy hoàn cảnh ông cũng tội nghiệp, chiếc dĩa nầy tuy là thật đời Khang Hy
nhưng có nhiều chỗ phồng rộp, lại vì để lâu ngày không biết cách lau chùi nên
có mấy chỗ hoen màu. Ông coi không thấy đâu, chỉ dùng kính lúp như tôi mới nhận
ra. Cảm thông với sự khó khăn của ông, tôi mua nhưng với giá không lời. Chỉ là
mua giúp ông trong lúc ngặt nghèo. Không biết rồi tôi có bán lại cho ai được
không?”
Tôi đọc thấy trong mắt ông già sự biết ơn chân thành và nỗi vui mừng ra mặt.
Lương tâm tôi chợt trỗi dậy, nặng nề và bức xúc. Thằng bé bệnh nặng nằm trên
giường, con tôi, thuốc chữa bệnh, chiếc xe gắn máy… Những hình ảnh lướt qua lần
lượt trong đầu làm tôi suy tính. Cả những đồng tiền nhảy múa trước mắt tôi…Chiếc
đĩa nầy giá không dưới mười triệu…
Tôi nói như không phải là mình, tiếng lạc cả đi: “Bốn triệu. Ðó là giá mà tôi
làm ơn mua cho cụ. Không thể cao hơn được nữa…”
Như đặt cả niềm tin vào tôi, ông già ráng kèo nèo thêm ít tiền để chạy chữa cho
thằng cháu nhưng tôi nhất định không chịu. Cái kỹ thuật cứng rắn, bắt chẹt và dọa
bỏ về, không cần mua hàng của tôi hình như cũng có tác dụng. Cuối cùng ông già
đồng ý với cái giá tôi đưa ra. Có lẽ trong đời, chưa bao giờ ông có được một số
tiền lớn như thế. Run run cuộn lại tấm vải bó chiếc đĩa, ông nhìn tôi, khẩn khoản:
“Bây giờ chiếc đĩa đã là của cậu! Nhưng trước khi cậu mang đi, cho phép tôi được
tạ lỗi với vong linh cha tôi vì đã không giữ được nó như lời trăng trối.”
Ông già thành kính đặt chiếc đĩa lên giường, cạnh thằng cháu đang bệnh. Tôi thầm
nghe ông khấn câu được câu mất rằng phải bán chiếc đĩa nầy để cứu cháu bé lòng
ông cũng ân hận lắm, mong tiền nhân thứ lỗi vì không giữ được như ước nguyện… Rồi
ông chậm rãi mở chiếc bọc, nhìn trân trối vào chiếc đĩa xanh lục kia như nói lời
vĩnh biệt. Tôi thấy đôi mắt mờ đục của ông ngân ngấn nước. Lòng tôi cũng rối bời.
Thật tình, đến nước nầy, tôi cứ mong trong đời tôi không có buổi mua bán nào
như thế nữa…
***
Câu chuyện có lẽ cũng qua đi như những chuyện mua bán hàng ngày của tôi về các
món đồ cổ không có giá nào là chuẩn, chỉ tùy thuộc vào sở thích và giá trị lâu
đời của nó đối với người mua. Sau chuyện mua được cái đĩa màu xanh lục thời
Khang Hy với giá hời, tôi đã sắm cho cậu con trai chiếc xe gắn máy chơi Tết. Rồi
như phát vận từ chiếc đĩa may mắn nầy, nghề của tôi phất lên như diều gặp gió.
Trở nên giàu có trong giới săn lùng đồ cổ, tôi giờ đã thành một người tăm tiếng,
tiền bạc rủng rỉnh và nói theo ngôn ngữ của giới mua bán, tôi là một đại gia tầm
cỡ…
Sáng nay, tôi đang ngồi uống cà phê trong nhà hàng thì một ông già chống gậy
xin ăn tiến vào chỗ mình. Nhìn cái dáng gầy gò, gương mặt xương xương với mái
tóc lơ thơ bạc trắng cột thành chùm, tôi đâm ngờ ngợ, hình như đã gặp ở đâu. Lục
lại trí nhớ mình, tôi ngớ người ra! Thôi đúng rồi! Ðúng là ông già bán chiếc
đĩa thời Khang Hy màu xanh lục năm trước. Mới chỉ có một năm mà ông như già sọm
đi, chân nhấc từng bước khó nhọc với cây gậy mò mẫm dò đường. Chiếc áo ông mặc
đã rách bươm, trơ ra bờ vai nhăn nheo, gầy guộc. Ông lại gần, nghe tôi nhắc rất
lâu mới nhớ ra đã có lần đưa tôi về nhà mua chiếc đĩa và run run trả lời khi
tôi hỏi thăm thằng cháu với những giọt nước mắt đùng đục chảy ra từ trong hốc mắt
sâu hoắm:
“Thằng cháu tôi mất rồi! Thuốc men chỉ cầm cự được vài tháng là hết tiền. Bác
sĩ nói nếu có thêm vài triệu nữa đưa vào giải phẫu, may ra nó mới sống được.
Nhưng cậu tính tiền đâu nữa. Chiếc đĩa là vật có giá cuối cùng tôi cũng bán mất
rồi. Thật tình tôi cũng mang ơn cậu vì hồi đó cậu mua cái dĩa giúp tôi với giá
cao, không lời lóm gì…
Tôi nghe mà chết điếng người, ngụm cà phê bỗng đắng ngắt trên môi. Hóa ra, tôi
đã chèn giá hết sức nhẫn tâm trong vụ mua chiếc đĩa cổ, tôi lại được người khác
mang ơn trong khi tôi chính là thằng lưu manh, độc ác, đáng bị phỉ nhổ. Nếu như
người mua hôm ấy không phải là tôi… Nếu như tôi có lòng giúp cho thằng bé đủ tiền
chạy chữa, mà cũng không cần có tấm lòng, nếu như tôi mua đúng giá trị mà chiếc
đĩa vốn có, nếu như…
Tôi nhìn bóng ông cụ khuất dần ở phía bên kia đường với dáng đi xiêu vẹo mà bất
giác rùng mình, sợ hãi cả chính tôi. Treo trên đầu tôi bây giờ là hình ảnh thằng
bé nằm thoi thóp với chiếc đĩa thời Khang Hy màu xanh lục bọc trong những tấm vải
rách nát ố vàng…
Nguyễn Minh Phúc
