Xác Hoàng cháy đen, tìm thấy, kẹt trong chiếc xe nổ tung, cháy rụi. Đáng lẽ nhà quàn không trưng bày trong hòm mở nắp, nhưng di chúc của anh, đã viết sẵn, muốn được nhìn thấy người thân, bạn bè, người quen một lần cuối. Hoặc đó là câu viết trá hình cho ý nghĩ ngược lại. Anh có tiểu sử làm việc cho văn phòng thám tử tư nổi tiếng trong tiểu bang Texas, trước khi trở thành nhà phê bình nổi bật và có thú chơi leo núi. Cả hai nghề nghiệp này đều có điều gì ngược ngạo với sự thật.
Xác quấn băng vải đen, kín mít kiểu xác ướp Ai Cập. Xác đen,
hòm nền vải đỏ láng, trông kỳ dị. Anh độc thân, chỉ có một em gái, Yến, và cô
đã quyết định làm theo ý anh nhưng chỉ trưng bày một ngày, thay vì hai, sau đó
sẽ đốt một lần nữa.
Vì chỉ một ngày thăm viếng, người đến đông đảo từ sáng đến tối.
Phòng quàn trở thành nơi xì xào, kéo dài ra ngoài sân trở thành ồn ào. Bạn văn
chương của nhà phê bình, bạn vui chơi ăn nhậu với nhà thám tử, bạn thể thao leo
núi, và bạn giang hồ, tụ tập như tại một ngã tư người đổ về từ bốn phương.
Quan tài mở nắp, chỉ một giàn hoa tang. Không có bàn thờ.
Không nhang khói. Không có chữ viết treo lủng lẳng. Có người nhìn cảnh xơ xác,
cảm thấy tội nghiệp. Có người cảm thấy nghệ thuật độc quạnh, cho là độc đáo.
Có lẽ, người chết cháy cần phải chôn cất vội vã. Sự chuẩn bị
của mọi người gần như tối thiểu. Yến biết anh mình không tin đời sau. Mọi ý
nghĩa, mọi giá trị đều ở đời này. Anh tin vào sự hữu hiệu, hữu ích của tinh thần
và vật chất. Có trường hợp tinh thần cao hơn. Có trường hợp vật chất cần thiết
hơn. Anh thường nói với Yến, sống là chuỗi chọn lựa giữa tinh thần và vật chất.
Vì vậy, nàng chọn lựa không khí tinh thần cho đám tang thay vì vật chất rình
rang.
Hoàng quan sát, theo dõi người xung quanh. Hoàng xém chút nữa
bật la lớn khi cô bạn gái đến nhìn xác đen thui, tay chân cong queo, hình thể
méo mó, cô gập người xuống, mửa thốc vào quan tài. Những người phục vụ nhà quàn
và Yến rối loạn lau chùi kỹ lưỡng, dù sao vẫn phảng phất mùi chua. Cô bạn gái
khóc thảm thiết, không biết vì thương xót hay vì xấu hổ. Yến lén lấy chai dầu
thơm mang theo trong xách tay, xịt vào quan tài và lên thân xác người anh khốn
khổ.
Thế giới của Yến yên tĩnh, khác hẳn thế giới của Hoàng. Nàng
ly dị chồng, tuổi trạc ba mươi hơn, có hai đứa con. Làm việc cho một công ty kế
toán. Sống khép kín với tâm nguyện nuôi con nên người. Có lần anh nàng
nói, “Em li dị không phải đi tu.” Anh đưa cho Yến
cất giữ giấy tờ cần thiết. Trong di chúc, anh để lại cho em gái duy nhất tất cả
tài sản. Bảo hiểm nhân thọ và hàng ngàn cuốn sách.
Yến ngồi trong phòng quàn suốt ngày, lịch sự chào hỏi, trả lời
qua loa những câu hỏi qua chuyện. Không biết từ đâu anh Hoàng quen nhiều người
quá vậy. Em không thể dối lòng, anh chết,
em cũng buồn, nhưng đồng thời thoải mái và vui. Số
tiền bảo hiểm nhân thọ của anh sẽ
giúp em mua nhà, thay xe cũ và cho con vào đại học. Thiệt là cảm
ơn anh. Còn mấy ngàn cuốn sách, anh mua làm gì nhiều quá vậy. Bao nhiêu tiền
đó, anh có thể làm nhiều chuyện có lợi
hơn đọc sách. Người ta nói anh gàn. Đúng thôi. Từ nhỏ đã như vậy. Họ
đến càng đông càng tạo nên không khí vui nhiều hơn buồn, cho dù buồn giả vờ. Rất
ít người trang nghiêm, càng ít người thương tiếc. Họ chia ra nhiều nhóm khác
nhau, thì thào, cười rúc rích. Có người đang cười vội tắt, vội bụm miệng vì cảm
thấy có lỗi với người bị cháy. Sách của anh em không muốn giữ. Bỏ
rác thì phí phạm. Các thư viện không còn nhận sách cho. Anh Hoàng, lái xe giỏi
như anh, sao lại rớt xuống đèo? Hai người bạn của
anh đang chụp hình xung quanh quan tài.
Đó, anh thấy chưa, họ cố đưa đầu anh cháy vào khung chụp với ánh mắt giả
buồn và khóe miệng nhếch vui. Mai họ
sẽ đưa hình lên facebook với đôi lời thương tiếc quen thuộc
để đổi lại mấy bàn tay bật ngón cái, trái tim, và mặt tròn phun lệ. Hoàng
từng nói với Yến, nếu cái chết một người có thể tạo niềm vui cho người khác,
cái chết đó có giá trị. Yến không tin.
Hoàng quan sát, theo dõi người xung quanh.
Yến đếm trên đầu ngón tay những người mặc y phục đen phù hợp
viếng tang. Hầu hết mặc áo quần bình thường như đang đi làm hoặc đang dạo phố
chợ ghé qua. Duy một đàn ông khác thường làm nàng chú ý. Ông mặc quần jean xanh
và áo sweatshirt xám đậm, có mũ chùm, kéo che hết nửa mặt. Ông đến rất sớm. Ngồi
yên trong một góc kiểu con mèo rình chuột. Khi người viếng đông dần, ông di
chuyển nhẹ nhàng đến gần nhóm này rồi sang nhóm khác, tham dự nhưng không nói
gì, có thể là người bạn câm hoặc một thám tử, bạn kỳ dị của anh Hoàng. Cũng có
thể là gã vô gia cư chuyên đến đám tang lẫn lộn vào khách viếng để ăn chiều. Yến
đã mang đến bánh mì, bánh bao, xôi chè, cà phê, nước uống trong phòng ăn cạnh
bên. À, cây chanh anh mua cho em tết
năm trước, tuần rồi mới ra hoa. Thơm thật
là thơm. Kìa, có một cô đang đánh lại màu son môi để chụp với ma. Anh thật là giống ma.
Có lúc ông khách khác thường lẻn ra ngoài sân với đám ồn ào. Có lúc ông vào
phòng quàn với nhóm xì xào. Dường như không ai quan tâm ông hiện diện, ngoài trừ
Yến.
Hoàng quan sát, theo dõi người xung quanh.
Bất chợt Hoàng nghe mấy bà ngồi hàng thứ ba thì thầm. _
“Không biết anh này lúc còn sống
ăn ở ra sao mà đến nỗi bị chết cháy. Chết rồi còn bị
mửa lên. Có khi xui xẻo
đến ba đời.” _ “Tôi quen anh ta khá lâu. Ham chơi thôi, tài hoa, tốt bụng,
được nhiều cô chú ý.” _ “Thời buổi bây giờ
mà còn nói chuyện dị đoan như
bà. Bác sĩ Nhân, luật sư Thiện, giáo sư đại học Hoàng Tiến, cha mẹ
họ chết đuối ở biển Đông khi vượt biên, xui chỗ
nào đâu?”
_ “Nghe nói, khi kéo anh ra khỏi xe, chỉ
còn thân mình và cái đầu. Không có chân tay. Chắc
đã bị cháy rụi.” _”Cái xác kia tuy băng bó nhưng đầy đủ
chân tay mà.” _”Chân tay giả.” _”Giả giống như thật, cong queo giống
như cháy.”
Có một lúc Hoành chú ý đến nhóm nhà văn đang đấu láo ở ngoài
sân.
_ “Anh Hoàng mất sớm quá. Nghe nói anh sắp đưa
ra một phong cách phê bình văn học mới. Các bạn có biết
không?” _ “Ông nội này phê phán thẳng thừng làm mất lòng nhiều
người. Các bạn biết mà. Họ
thù cho đến chết.” _ “Ừ, dân ta mà thù ai, ngoài miệng
tươi cười mà trong lòng đỏ lửa.” _ “Phê
bình mà chỉ khen với nịnh thì phê bình làm gì. Viết một bài ca ngợi cho rồi.”
_ “Văn học kém vì không có phê bình đúng đắn. Văn
chương giậm chân tại chỗ, lỗi thời vì không có
văn học cập nhật với thế giới.”
_ “Anh ta phê phán sắt như dao bén. Đúng hay không chưa biết, nhưng
ghét bỏ, thù hận là chắc rồi.”
_ “Các ông biết không, nhóm “Nhân văn Mã thượng” ghét thằng này lắm.
Đám mạng lưới “Văn học truyền kỳ” cũng vậy.” _ “Đúng,
tui ghét thằng đó.” _ “Vậy đến đây làm gì?” _ “Coi nó cháy.” _ “Mấy ông hèn quá. Lúc Hoàng còn sống sao không nói thẳng với nó hay viết bài chửi
nó.” Một người trong bọn nói lớn tiếng, vất điếu thuốc xuống đất, giậm
lên, chà nát tàn lửa, rồi bỏ đi ra. Chiếc xe Toyota của anh phóng nhanh khỏi
bãi đậu.
Hoàng quan sát, theo dõi người xung quanh.
Anh đi nhẹ vòng ra sau lưng nhóm đàn ông trung niên còn rề
rà nơi phòng ăn với ly cà phê nóng. _ “Các ông biết không, lúc Hoàng còn làm thám tử
tư, hắn giải quyết nhiều vụ án
tưởng phải xếp hồ sơ vì không tìm ra thủ phạm.” _ “Nghe
nói, anh ta bị bọn xã hội đen ám sát nhưng hụt chết.”
_ “Tôi quen Hoàng khá lâu, biết rõ tính tình của
anh ta. Hoàng tin tưởng vào việc sử dụng thực tế
rồi hư cấu bằng tưởng tượng để cảm thấy được những mặt khác sâu, rộng và vô hình.
Sau đó đem vô hình áp dụng lại, thực tập vào thực tế
hữu hình. Như vậy có thể nhìn thấy những cách tiếp cận sự
thật.”
Nhìn thấy Phượng ngồi lặng lẽ trong một góc. Hoàng xúc động
đến gần, đứng im sau lưng. Chàng cảm được sức đau đớn của nàng toát ra từ vóc
dáng lưng cong và đầu cúi xuống.
Phượng là người yêu mới nhất, quen nhau hơn sáu tháng và
chàng có ý định sẽ cưới nàng làm vợ, nhưng bây giờ thì không cách nào. Mọi chuyện
xảy ra bất ngờ và nhanh chóng. Tiễn biệt người yêu qua đời sau là một thứ gì khủng
khiếp hơn lời diễn tả mà người nữ phải cam nhận. Sợ mình không thể kìm chế được
lòng, Hoàng bỏ đi qua nhóm khác.
_ “Nghe nói, anh ta thay đổi cách phê bình văn học. Không biết
có đúng không?” _ “Theo tôi hiểu thì như thế này.” _ “Đừng nói cao cấp quá, tôi không nắm bắt
được.” “Này, tôi ví dụ bình dân nhá. Nếu anh phê phán tôi là bắc kỳ
già, thành công nhờ trên bợ, dưới
đạp. Tất nhiên tôi sẽ thù anh và chờ
có dịp sẽ ra tay trả đũa. Nhưng
nếu anh nói vui vẻ rằng tôi thành công nhờ
lúc nào mất thăng bằng có người ở dưới đỡ đần, rồi khi kẻ
trên chao đảo tôi lại xoay xở
giúp họ lấy lại tư thế. Như vậy, tôi vừa hài lòng vừa hiểu rõ ngụ
ý của anh.” _ “Hay a!”
Hoàng nhận ra anh Lực, người cố gắng giải thích học thuyết
Phê bình Thám tử. Ví dụ của anh không sát nghĩa lắm. Thực tế, phê bình phải gần
gũi với giải trí để người đọc có thể hưởng thụ sự thú vị văn chương. Nhưng phê
bình đã theo học thuật và hàn lâm nghiêm túc quá xa, mất hết độc giả. Phê bình
cần phát ra từ tấm lòng làm đẹp làm hay và một phong cách diễn đạt bình tĩnh
xem trọng thẩm mỹ, không mang ý định phê chuẩn. Nhà phê bình cần chuyển hướng
và tái tạo lại cơ bản.
_ “Anh chàng này thích leo núi. Dù là tài tử anh đã
leo nhiều ngọn núi cao.” _ “Trò này nguy hiểm.” _ “Vâng, leo núi
không chỉ cần can đảm mà cần tinh thần chinh phục
cao.” _ “Anh Hoàng là một nghệ sĩ leo núi. Có lần anh bỏ
ra nửa ngày đề lần mò như thằn lằn bò ra
mõm đá cheo leo giữa trời, chỉ để bứng một cánh lan núi hiếm có.” Hoàng
cảm thấy sung sướng khi nhớ lại giây phút anh gỡ hết rễ lan bám sâu vào đá, rồi
một tay bỏ vào ba lô đeo bên hông. Tìm cái đẹp không phải dễ dàng chỉ phô
trương bằng chữ. Sau khi tìm được, nuôi cái đẹp cho nó thêm đẹp lại là một công
trình công phu khác.
Một nhóm trẻ chụm nhau ở góc phòng sau phòng quàn. Có đứa gọi
Hoàng bằng anh, có đứa gọi bằng chú. Thậm chí có đứa gọi bằng thầy. Họ khá gần
gũi với Hoàng về chữ nghĩa. Hoàng di chuyển từ tốn đến gần lắng nghe. _ “Em
ra trường cử nhân văn chương, rồi theo khoa nghiên cứu
phê bình văn học, nhưng em thích lối phân tích phê bình của thầy Hoàng. Hay nhất là không gây rối.”
_ “À, mới đây thôi. Trước kia anh Hoàng gây nhiều sôi nổi trong giới
văn chương Việt. Lối phê bình cũ của anh trung thực
mà đau đớn.” _ “Vậy sao, còn lối mới thì thế
nào? _ “Anh chia sẻ với tớ, gọi đùa là lối “phê
bình thám tử.” _ “Nghĩa là sao?” _ “Anh Hoàng nói, trước kia anh lầm, cần phải xin lỗi nhiều
người. Lối phê bình mới bắt
đầu từ khái niệm… Ê, muốn nghe không?” _ “Đừng lào xào để
ảnh nói tiếp.” _ “Anh Hoàng giải thích với tớ
rằng người ta thường nghĩ, thám tử là việc đi tìm bằng chứng
để bắt kẻ gian. Không phải, công
việc của thám tử là tìm ra sự
thật. Đúng hơn, là làm sao để người khác thấy được sự
thật. Phê bình không cần phải kết
án đúng sai, mà làm sao cho sáng tỏ ý nghĩa
của văn bản, của tác giả cho người đọc tiếp cận.”
_ “Rồi sao?” _ “Tiếc quá, tớ không biết gì
thêm.”
Hoàng muốn giải thích với họ, phương pháp tìm hiểu điều tra
của thám tử khác với công an cảnh sát, càng khác với lối hành xử của tòa án và
thẩm phán. Quan điểm hành sự của thám tử dựa trên khoa học và bằng chứng, cùng
một lúc với khả năng tưởng tượng. Chỉ có tưởng tượng của người đọc mới bắt kịp
vô thức của người viết. Nhưng anh không thể nói.
Hoàng quan sát, theo dõi người xung quanh. Họ bắt đầu ra về.
Trả lại bản chất yên tĩnh thê lương dễ sợ cho nhà chứa xác.
Gần giờ đóng cửa. Vài người bạn thân với Hoàng giúp Yến dọn
dẹp phòng ăn, đổ rác và sắp đặt lại bàn ghế. Xong việc, họ từ giã ra về. Trong
phòng quàn chỉ còn Yến và người đàn ông đội mũ chụp.
Nàng đến trước quan tài nhìn anh mình đen đủi nằm dị dạng. Anh Hoàng, mai em sẽ
mang tro anh chôn dưới cây chanh trong chậu
như anh dặn dò. Mùa sau chanh ra trái em sẽ
làm chanh muối và kẹo chanh gừng. Xác
chết quấn vải đen dưới ánh đèn vải đỏ láng, lấp lánh như lửa ngọn. Anh Hoàng, em không hiểu, mình chỉ
có hai anh em mà sao ít thương nhau như những gia đình khác. Có lẽ vì khác tính. Anh
giống ba, em giống má. Nhưng ba má thương
nhau đến già. Có lẽ tại anh trăng hoa với
đàn bà làm cho chồng em bắt chước. Ừ, không phải tại lỗi
anh đâu. Yến nhìn xuống dưới phần chân của Hoàng, thấy chiếc khăn tay
màu trắng của ai nhét dưới lớp vải. Vài góc khăn chĩa lên, vài nụ hoa kèn trinh
bạch. Anh Hoàng, lại con nhỏ
nào lãng mạn.
Yến tổng kết lại một ngày hơn 12 tiếng ở phòng quàn. Thời
gian cuối cùng của xác chết với người sống trước khi tan vào tro bụi. Mửa,
khóc, mỉa mai, ác ý, dò hỏi, chia sẻ, vân vân, đủ thứ loại tình cảm, dù tốt hay
xấu cũng làm người sống mỏi mệt, làm người chết không được yên.
Thấy người đóng phòng xuất hiện, Yến lấy xách tay, chào, cảm
ơn, hẹn ngày mai, nàng đi ra cửa. Người đàn ông kỳ dị đi xéo qua, chận đường
nàng ngoài hành lang. Yến định sừng sộ, nhân viên nhà quàn còn nấn ná xung
quanh.
Người đàn ông kéo vành mũ sụp lên. Ánh mắt và nụ cười quen
thuộc, ông đưa ngón tay lên miệng, ra dấu đừng lên tiếng. Rồi đưa nàng xâu chìa
khóa. _”Em nhớ đến văn phòng làm giấy tờ lấy bảo hiểm. Chìa khóa lớn mở
cửa trước phòng anh. Chìa khóa nhỏ
mở tủ sắt ở đầu giường. Đừng tìm anh. Khi nào thuận tiện anh sẽ
tìm em. Giữ im lặng, tuyệt đối, không cho ai biết.” Anh
ta quay lưng bỏ đi, nói vừa đủ nghe:
_”Thằng ăn cắp xe anh rớt
đèo chết cháy. Đừng chôn tro nó dưới gốc chanh.”
Ngu Yên
