Ai cũng có những hoài niệm mang theo cả cuộc đời, hoài niệm
ngày càng nhiều theo tuổi tác dâng lên, người may mắn có nhiều hoài niệm vui
hơn buồn để khi chợt nhớ thấy lòng vui vui. Ai cũng có những ước mơ thầm kín để
khi hoài niệm thấy mình còn là người, giả như ước mơ cho người yêu cũ có cuộc sống
hạnh phúc. Điều ấy nói ra ai tin nên xếp vào ước mơ thầm kín, còn những ước mơ
nói ra được chỉ là hoang tưởng nhất thời như thấy chiếc xe đẹp lướt qua, ước gì
mình có chiếc xe ấy. Nhưng giả sử ngày mai trúng số, có tiền mua chiếc xe ấy
thì ước mơ nói ra được hôm qua đã thay đổi thành chiếc xe mắc tiền hơn nữa và đẹp
hơn nữa vì là chiếc xe của hôm nay, của người mới trúng số. Khác với ước mơ thầm
kính vui buồn riêng mang coi vậy mà theo ta như hình với bóng, càng thầm kín
càng bền lâu sau nỗi buồn chia xa đã gặm nhấm tâm can theo tháng ngày, nghe tin
người xưa không hạnh phúc thì nỗi buồn tăng lên gấp đôi nhưng nói ra ai tin
trong trời đất bao la này…
Trong cuộc sống hạn hẹp thời gian riêng tư, bỗng chợt nhớ đến một kỷ niệm đẹp sẽ
vơi bớt muộn phiền khi hồi tưởng lại kỷ niệm đẹp đó. Có những kỷ niệm đẹp đến
không thể nào quên nên người ta hoài niệm để trốn chạy bế tắc đang hiện tại.
Tôi không nghiên cứu nhưng thỉnh thoảng đọc được những trang sách nói về tâm
lý, về vô thường, lẽ vô thường trong trời đất, tôi thường đọc hết trang sách để
hiểu biết thêm một khía cạnh không hiện diện nhưng hiện hữu trong đời người,
trong đời sống ngày càng nhiều người bạn lớn tuổi hơn năm ngoái, năm trước nên
họ thường nói, “già rồi, nhớ chi nhiều cho mệt…” Ý rằng, lớn tuổi rồi thì chuyện
vui hay buồn cũng đã qua, để bụng làm gì cho khổ mình như mưa mùa trước nhiều
nước hơn mưa mùa này hay mưa mùa này nhiều nước hơn mưa mùa trước cũng chẳng
khác gì người yêu lần trước tha thướt hơn người yêu lần này, người yêu lần này
bầy hầy hơn người yêu lần trước… thì trước sau gì cũng còn có mấy ông già ngồi
cả phê tán gẫu với nhau cho hết qũy thời gian còn lại. Ai cũng nói tôi vui
tính, tôi hài hước, nhưng ủ rũ được gì ngoài gương mặt xấu bẩm sinh còn xấu tệ
hơn già đi chưa đủ sao lại còn buồn vu vơ…
Bàn cà phê sáng nay có ông bạn mới nhất của tôi nhưng lại già nhất. Ông bạn ngồi
như củi mục trong rừng chưa thay lá. Ông như hiện tượng siêu nhiên, vô
nhiễm, miễm cảm với hoàn cảnh và tuổi tác làm tôi hay nghĩ đến những trang sách
vô thường mà tôi từng đọc, cảnh giới vô thường không như cảnh giới siêu giàu là
mua được nhiều thứ trên đời, người thấm thía vô thường không hỷ nộ ái ố như
phàm tục, bình tâm trước được mất thì xá gì bon chen… Nhưng hãy nói về ông ấy
đã, khá lâu rồi, tôi thấy ông vô làm thì biết là người mới nhưng không làm
chung nên có gặp mặt thì chào buồi sáng nhau thôi. Lời chào buổi sáng của ông
dành cho tôi chắc không vương sầu như lời chào của tôi dành cho ông vì cảm nghĩ
trong tôi, “Tội nghiệp quá. Già khú còn phải đi làm.” Tôi đoán ông tám mươi tuổi
là có chứ không nói thách đâu, tóc không còn được sợi nào đen, dáng ông gầy người,
da trắng xanh, đi đứng chậm chạp theo tuổi tác, chỉ được ông ăn mặc tươm tất, sạch
sẽ nên dễ nhìn. Tôi buồn hiểu được chứ tôi không buồn không hiểu vì sao
tôi buồn như thơ Xuân Diệu, tôi biết mình buồn vì nghĩ đến tương
lai.
Rồi thiên biến vạn hoá còn trở ngại thì nói gì phong thủy không tai biến, sếp
đưa ông đến chỗ tôi làm việc, sau hai nơi đã chê ông già yếu, chậm chạp. Tôi biết
nói gì hơn là khen ông làm giỏi vì ai được khen chả cố gắng hơn để xứng đáng với
lời khen, để chứng tỏ mình. Nhưng mấy ai trong trời đất biết tự lượng sức mình
thì tôi là một! Lão ông này đã thành tinh, tôi mới tiểu qủy mà đòi múa rìu qua
mắt thợ. Lão nói với tôi, “Anh đừng có giả vờ khen tôi giỏi cho tôi cố gắng làm
việc, được mấy hôm tôi hết sức sẽ tự nghỉ việc chứ gì?!”
Kinh thật, tôi nói với ông, “Tôi biết rồi, biết người biết ta, bán nhà bỏ việc.
Tôi xin đi chỗ khác, nhưng anh liệu kham nổi việc ở đây không?”
“Bố tôi sống lại cũng không nhớ hết việc ở đây, toàn máy móc với computer điều
khiển. Hồi máy đứng tôi chả biết bấm nút nào cho nó chạy lại. Nó báo trục trặc
gì đó trên màn hình thì có biết tiếng Anh đâu mà đọc…”
“Vậy anh làm ở đây là đúng việc rồi, vì tôi làm ở đây, màn hình nói gì tôi đọc
được hết nhưng có hiểu gì đâu? Máy đứng thì gọi sếp, sếp đứng mỏi giò thì gọi kỹ
sư. Mình đâu có ăn lương kỹ sư mà lo, sếp cũng không ăn lương kỹ sư, nên hãng
này thay kỹ sư như thay áo còn đuổi việc công nhân thì hiếm như ly dị. Nên anh
thấy ai cũng mấy chục năm thâm niên, chung tình với hãng đến động
lòng…”
“Tôi không tin. Anh buông máy này bắt máy kia. Tôi đâu có mù.”
“Là tự anh nói anh có thị lực tốt đó nha, bây giờ tôi cần thị lực tốt của anh.
Lỗi tại tôi không đọc mã số trước khi trút túi nylon ốc tán vào hộp. Hai loại ốc
tán giống nhau y chang nhưng răng khác nhau, cái răng nhuyễn, cái răng thưa.
Tôi trút nhầm hộp đựng rồi, bây giờ anh tỏ mắt thì ngồi lựa ra cho tôi. Mọi việc
tôi lo.”
“…”
Lão vui vẻ làm việc, không một lời cự cãi. Tôi quên dặn lão thấy sếp đến thì lờ
việc nhặt thóc ấy đi, giả vờ làm việc khác. Nên bà sếp đến tôi cũng không hay,
bà bắt được lão đang nhặt thóc… Bà xử ngay vì tính bà cũng kỹ lưỡng lắm, “Ông
phải đọc mã số trước khi cho vào hộp để xài. Ông còn phải lấy một con cũ trong
hộp ra so với con mới xem có giống nhau không rồi hãy cho chung
vào…”
“Xin lỗi bà. Tôi là người mới chưa có kinh nghiệm này. Xin cho tôi khoảng nửa
giờ để lựa ra… Tôi sẽ nhớ việc này.”
“OK, nhưng lần sau ông phải cẩn thận.”
…
Sếp đến để hỏi tôi việc hôm qua nên tôi theo bà đến nơi tôi đã làm xong cho bà
lấy số liệu. Trên đường đi, bà hỏi tôi, “Ông ấy làm việc được
không?”
“Ông này được. Để ông ấy làm với tôi, bà đừng đưa ông ấy đi đâu nữa...”
“Bạn chắc?”
“Chắc chắn. Thưa bà…”
“Đã hai chỗ…”
“Tôi biết rồi, nhưng bà nghĩ thử xem, ông ấy vừa nhận lỗi với bà, xin lỗi bà,
nhưng là lỗi của tôi. Những người như thế đã rất hiếm…”
…
Sếp tôi cười thấu hiểu, bà hiền lắm, tốt bụng nữa. Tôi không nói chơi đâu, bà
là người phụ nữ da đen thuộc loại đẹp, nhưng bà làm hãng này đã ba mươi năm rồi,
không chịu đổi hình thẻ vì ba mươi năm trước bà đẹp thật. Còn lão già thấy trời
gió phải xuống hầm trú ẩn để thôi gió thổi bay là đồng hương của tôi đã làm với
tôi được một tuần, tới một tháng mới ghê, bây giờ là khỏi chê vì sắp giáp năm
lão rồi! Ai cũng đòi lão đãi tiệc một tuổi chưa bị đuổi nhưng không ai hiểu vì
sao tôi với lão lại thân nhau. Nhớ hồi quen mặt rồi nên lão cũng thích đùa,
đang làm bỗng ngưng tay hỏi tôi, “Tôi hỏi anh câu này: trên người mình, cái gì
khi mình nằm thì nó đứng và khi mình đứng thì nó nằm?”
Tôi trả lời, “Anh muốn tôi trả lời theo lớp mẫu giáo hay ngoài quán nhậu?”
“Nói nghe thử…”
“Theo lớp mẫu giáo là bàn chân của anh, còn ngoài quán nhậu là con cu của
anh…”
“…”
Lão già cười như được thuốc cải tử hoàn đồng, “…tôi ít hỏi vì thấy anh bận quá,
nhưng tôi nghĩ anh cũng không vừa đâu, nghe anh nói chuyện với người khác cũng
vui nhộn lắm. Tôi thật là biết và thích câu đố đó từ khi còn bé, ông tôi đố tôi
và tôi nhớ đến bây giờ. Không ngờ có câu trả lời khác, nghĩ cũng không
sai.”
“Vậy là anh cũng đâu có vừa.”
“…”
Tôi thương lão giang hồ khả kính sau câu lão xin lỗi sếp chứ không nói là lỗi của
tôi, dù tôi đã nói trước với lão là lỗi của tôi. Khi hỏi lão, tôi nghe câu trả
lời thật huynh đệ, “Tôi là người mới, bà ấy dẫn tôi đi thử việc hai nơi đều bị
từ chối. Tôi tự nói với bà ấy là tôi về, tìm việc khác. Tôi làm phiền bà ấy đủ
rồi! Nhưng bà ấy là một người tốt, nghe tôi nói vậy bà bảo tôi chờ chút, có thể
ra phòng ăn ngồi chờ. Chừng mười phút sau bà ấy đến phòng ăn, đưa tôi đến chỗ
anh. Trên đường đi bà ấy chỉ nói với tôi về anh là người cẩn thận, làm việc với
anh phải chính xác, đừng làm ẩu là được. Tôi làm với anh thấy đúng như bà sếp
nói. Anh không phiền trách tôi chậm, yếu… Anh giúp tôi, chỉ tôi tận tình, thì
tôi nhận một lỗi cho anh cũng đáng mà...”
…
Nhưng lão cũng không ngờ là lão đã làm việc với tôi được cả năm qua rồi. Bạn
già tính sáng, sáng vô hãng không thấy mặt thì phải coi chừng đóng tiền mua
vòng hoa, đi vườn trẻ chơi thăm nhau lần cuối. Sáng cuối tuần nào còn đi uống
cà phê với lão được thì mừng cuối tuần ấy vui. Tôi bắt đầu có cảm giác thiếu
lão sau giờ làm, đã về nhà, đi ra nghe tiếng dép mình rồi lại đi vào theo tiếng
dép mình; những lúc đi câu một mình phải như có lão đi cùng sẽ đỡ buồn lắm
nhưng lão thật là không đủ sức theo tôi đi câu cá. Đã nhiều lúc một mình nhưng
tôi có cảm giác đang trò chuyện với lão - lão ngoan đồng. Nhớ những lúc đang
làm lão bồng hỏi tôi, đố tôi môt câu đố vui trẻ nhỏ mà lão vui thật. Lão đố
tôi: “một cây mà có năm cành/ tưới nước lại héo để dành lại tươi là gì?” Tôi trả
lời rằng tôi chỉ biết “năm thằng bóp cổ một thằng” thì lão không hiểu. Nhưng
hôm khác lại đố, tôi trả lời là cánh tay cho lão vui. Lão vui thật như trẻ nhỏ.
Lão hưng phấn bỏ việc đang làm để đố, “trái gì trong đỏ ngoài xanh/ ăn vào mát
lạnh ngọt ngay như đường?” Khi thì tỉnh giấc ngủ gục là hỏi ngay, “Con gì tám cẳng
hai càng/ không đi mà lại bò ngang cả ngày…?”
Hầu như cả ngày lão sống với tuổi thơ, không có ông lão tám mươi trong lão. Nên
tôi mừng cho lão không có buồn khổ tuổi già còn phải đi làm. Già đương nhiên chậm,
yếu, nhưng lão không có bệnh nhờ tâm thoát khổ nên không sinh tâm bệnh, nhờ
thân thoát tục nên không thế bệnh hay sao, cứ liu riu sống như đèn cạn dầu chờ
gió đông. Lão ngày càng đậm quên quên nhớ nhớ, đôi khi không nhớ việc mới làm,
điều mới nói mà nhớ chuyện đời nào. Như có lúc hỏi hồi nhỏ anh sống ở đâu lại
không nhớ, những mốc thời gian quan trọng trong đời người dường như lão không
nhớ chứ không phải không muốn cho ai biết như đi lính năm nào, lấy vợ năm bao
nhiêu tuổi, có mấy người con… lão nhớ lung tung, không trả lời lần nào giống lần
nào. Chỉ nhớ mấy câu đố tuổi thơ ở trường làng, sống và vui với những câu đố ấy.
Ơn lão giúp tôi hiểu thêm câu thơ vô thường mà tôi từng đọc được, “đi qua chán
vạn nẻo đường/ dừng chân đứng lại vô thường sau lưng…” Vô thường huyễn hoặc, kỳ
bí trong kinh sách, thơ văn nhưng sống và làm việc với người bạn nhỏ tám mươi
tuổi khiến tôi bớt âu lo vô bổ như mình từ đâu đến, rồi sẽ đi về đâu? Những suy
tư màu chì chứ không màu hồng như lão vì tôi thường nghĩ về chuyện xưa, quá khứ,
tương lai. Tôi hình dung ra một người không nhớ gì về quá khứ thì người ấy có
thực sự còn sống hay không? Hay một người biết trước tương lai thì người ấy có
nên sống tiếp hay không? Tại sao chúng ta buồn về quá khứ đã qua, chúng ta sợ
tương lai chưa đến và hiện tại là nhân chứng sống càng đáng sợ khi chứng kiến từng
người bạn đã không còn quá khứ, hiện tại, tương lai chỉ bởi một tin nhắn vừa nhận
được.
Đúng là nhớ nhiều chi cho mệt, nhưng quên hết chắc gì có bạn đố vui để học, mới
thấm thía giá trị của hiện tại…
Phan
